مدل‌سازی مفهومی اخلاق در کسب‌وکار مبتنی بر آموزه‌های نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت کسب و کار، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 دانشیار، گروه مدیریت، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران

3 مدیر برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی، شرکت تدبیرگران اطلس، تهران، ایران

چکیده

اصول اخلاقی به‌دلیل نقش مهم آن در زندگی فردی و اجتماعی، در همه جوانب زندگی بشر از جمله کسب‌وکارها مورد توجه بوده است و از این رو، بسیاری از بزرگان و اندیشمندان دین اسلام به تبیین این مفهوم و الگوپردازی راجع به آن پرداخته‌اند. هدف اصلی این پژوهش، استخراج مدلی مفهومی برای اخلاق در کسب‌وکار برمبنای دیدگاه‌های حضرت علی(ع) است. این پژوهش با رویکرد کیفی بوده و به روش تحلیل مضمون انجام شده است. براساس یافته‌های پژوهش، اخلاق در کسب‌وکار سه مؤلفة «بینشی- ادراکی»، «فردی» و «حرفه‌ای» دارد؛ اخلاق بینشی- ادراکی نشان‌دهندة عمق توجه و اهمیت امام علی(ع) به اصول دین اسلام به‌عنوان سرمنشأ اخلاق بوده و شامل «توحیدباوری»، «معادباوری» و «عدل‌باوری» است؛ اخلاق فردی که در آموزه‌های اسلام ریشه در خلقیات الهی دارد شامل «حسن خلق درونی»، «حسن خلق در ارتباط با دیگران»، «دوری از رذایل اخلاقی درونی» و «دوری از رذایل اخلاقی در ارتباط با دیگران» بوده و دو جنبه درونی/ بیرونی و فضیلت/ رذیلت دارد؛ اخلاق حرفه‌ای که ریشه‌های آن را می‌توان در اخلاق فردی دانست، شامل «اثربخشی متقابل همکاری»، «اخلاق سازمانی»، «اصول سرپرستی»، «حق‌الناس و عدالت سازمانی» و «مدیریت صحیح حرفه» است. از نتایج مهم پژوهش حاضر این است که معادباوری از دیدگاه حضرت علی(ع) اهمیت ویژه‌ای در اخلاق در کسب‌وکار دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Conceptual Modeling of Business ethics based on the doctrines of Nahj al-Balagha

نویسندگان [English]

  • Seyed Ahmad Mortazavi Nir 1
  • Mohammad Hakkak 2
  • Naser Yaghoubnejad Ghaen 3
1 Master's student in business management, Payam Noor University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Management, Faculty of Management and Economics, Lorestan University, Khoramabad, Iran
3 Director of Strategic Planning and Monitoring, Tadbirgaran Atlas Company, Tehran, Iran
چکیده [English]

Moral principles have an important role in individual and social life and are interesting in all aspects of human life, including business. The main purpose of this research which has been done using the qualitative approach and the thematic analysis method is to extract the conceptual model of ethics in business from the perspective of Imam Ali(AS). Based on research findings, ethics in business has three components: Insight-Perceptual, Individual, and Professional. Insight-perceptual ethics shows the depth and importance Imam Ali(AS) assigns to the principles of Islam as the main source of ethics and includes Monotheism, Resurrection, and Justice; Individual ethics, which is rooted in divine nature in Islamic teachings, has two internal/external and virtue/vice aspects; and professional ethics, jwhich are rooted in individual ethics, include components like organizational ethics and proper professional management. One of the important results of the present study is that belief in the resurrection, from the perspective of Imam Ali(AS), has special importance in business ethics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ethics in business
  • Islamic management
  • Imam Ali(AS)
  • Nahj al-Balagha
  • Content analysis
  • اکبری، حسن علی، و رمضانی، حسین (1391). بررسی پایه‌های نظری موضوع تصمیم‌گیری مبتنی بر اخلاق اسلامی. نشریه علمی مدیریت اسلامی، 20(1)، 149-174.
  • اکبری، مرتضی (1397). اعتبارسنجی و سنجش کیفیت در پژوهش‌های کمّی، کیفی و آمیخته. فصلنامه علمی- پژوهشی روش‌شناسی علوم انسانی، 24(94)، 23-45. DOI:30471/MSSH.2018.1448
  • اعظمی، امیر، آیباغی اصفهانی، سعید، و تولایی، روح‌الله (1387). رهبری و مدیریت اخلاق اسلامی. دوماهنامه توسعه انسانی پلیس، 5(17)، 71-88.
  • بابائی اهری، مهدی (1381). اخلاق در کسب و کار. فصلنامه کمال مدیریت، 1، 99-118.
  • پرهیزگار، محمدمهدی، و حسینی، روح‌الله (1398). اخلاق و احکام کسب و کار، تهران: دانشگاه پیام‌نور، چاپ اول، شابک: 9789641406082.
  • توکلی، محمدجواد (1389). درآمدی بر فلسفه اخلاق تجارت با رویکردی اسلامی. دو فصلنامه علمی- پژوهشی معرفت اقتصاد اسلامی، 1(1)، 7-31.
  • توکلی، محمدجواد، و کریمی، سعید (1393). شاخص اخلاق تجارت از دیدگاه اسلام. فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، 14(53)، 5-30.
  • حافظ‌نیا، محمدرضا (1377). مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، چاپ هجدهم (1391).
  • حسین‌زاده، امیر، و عابدی جعفری، حسن (1386). مرزشناسی حوزة اخلاق سازمان و مدیریت. فصلنامه علمی- پژوهشی روش‌شناسی علوم انسانی، 13(53)، 133-144.
  • حقیقت شهرستانی، مسعود، پورعزت، علی‌اصغر، معمارزاده طهران، غلامرضا، و حمیدی، ناصر (1399). تعالیِ اخلاقِ سازمانی در سازمان‌های دولتی ایران در پرتو نهج‌البلاغه. فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، 8(29)، 59-79. DOI:22084/NAHJ.2019.19170.2292
  • حکاک، محمد، صالحی، حسن، و فرقانی، یونس (1397). طراحی الگوی مفهومی اسلام برای عدالت در نظام جبران خدمات، مبتنی بر آموزه‌های نهج‌البلاغه. دو فصلنامه علمی مدیریت در دانشگاه اسلامی، 7(16)، 341-358.
  • خان‌احمدی، اسماعیل، و مدنی، سید مصطفی (1392). منشور فرماندهی کارامد برگرفته از نهج‌البلاغه. نشریه علمی مدیریت اسلامی، 21(2)، 223-253.
  • خرم‌منش، آرزو (1397). نقش اخلاق اسلامی در مدیریت سازمان، فصلنامه جهان نوین، 1(4)، 12-20.
  • خسروآبادی، حمیدرضا، و رضایی‌منش، بهروز (1394). طراحی الگوی تصمیم‌گیری اخلاقی مدیران مبتنی بر آموزه‌های نهج‌البلاغه، فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، 3(11)، 67-94.
  • خوچیانی، رامین، و سودانی، کوثر (1396). اخلاق اسلامی و محیط کسب‌وکار (اخلاق کسب‌وکار یا کسب‌وکار اخلاقی). نشریه علمی اقتصاد و بانکداری اسلامی، 6(20)، 99-117.
  • خوش‌برش ماسوله، مهدی، و صادقیان، سعید (1396). واکاوی معیارهای اخلاق حرفه‌ای در مهندسی ژئوماتیک (نقشه‌برداری) با تأکید بر آموزه‌های نهج‌البلاغه، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات اخلاق کاربردی، 7(25)، 145-165. DOI:22081/jare.2017.45125
  • خیرگو، منصور، و عباس‌زاده، ناصر (1399). ارائه الگوی فرماندهی و مدیریت در سازمان‌های دفاعی از منظر امام علی(ع): پژوهشی کیفی مبتنی بر تحلیل مضمون، فصلنامه مدیریت نظامی، 20(77)، 51-80. DOI:22034/IAMU.2020.44682
  • دادگر، یداله (1385). اخلاق بازرگانی (و کسب‌و‌کار) از منظر اقتصاد و اقتصاد اسلامی. فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، 10(38)، 87-120.
  • دانایی‌فرد، حسن، و مظفری، زینب (1387). ارتقاء روایی و پایایی در پژوهش‌های کیفی مدیریتی: تأملی بر استراتژی‌های ممیزی پژوهشی. پژوهش‌های مدیریت، 1(1)، 131-162.
  • دلشاد تهرانی، مصطفی (1379). ارباب امانت: اخلاق اداری در نهج‌البلاغه، تهران: دریا، چاپ چهاردهم (1394)، شابک: 9789649275307.
  • دلشاد تهرانی، مصطفی (1390). نسبت عدالت و اخلاق در «نهج‌البلاغه». دوفصلنامه پژوهشی- اطلاع‌رسانی حدیث و اندیشه، 6(12)، 5-31.
  • رحمدل، هادی، کفاش‌پور، آذر، و فراحی، محمدمهدی (1399). تدوین و تبیین الگوی بومی اخلاق حرفه‌ای مدیران دانشگاه‌ها مبتنی بر آموزه‌های نهج‌البلاغه. دو فصلنامه علمی مدیریت در دانشگاه اسلامی، 9(19)، 87-106. DOI:22034/MIU.2020.863
  • رنگریز، حسن (1398). طراحی الگوی دولت علوی مبتنی بر آموزه‌های نهج‌البلاغه، پژوهشنامة علوی، 10(20)، 23-46. DOI:30465/ALAVI.2019.5144
  • سید رضی (محمد بن حسین شریف‌الرضی). نهج‌البلاغه، ترجمة محمد دشتی، تهران: انتشارات امیرالمؤمنین (ع)، چاپ سوم (1391). شابک: 9789646422919.
  • شریعتی، مسعود، سهرابی، محمد، و ابوالحسن شیرازی، حبیب‌اله (1394). نظام شایسته‌گزینی از دیدگاه امام علی (علیه السلام)، فصلنامه مطالعات مدیریت انتظامی، 10(2)، 191-218.
  • صیادی تورانلو، حسین، و ثقفی، سپیده (1396). پیامدهای اخلاق کار اسلامی. نشریه علمی مدیریت اسلامی، 25(4)، 175-202. DOR:1001.1.22516980.1396.25.4.8.8
  • عابدی جعفری، حسن، تسلیمی، محمد سعید، فقیهی، ابوالحسن، و شیخ‌زاده، محمد (1390). تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی، اندیشه مدیریت راهبردی، 5(2)، 151-198. DOI:30497/SMT.2011.163
  • عباس‌زاده، محمد (1391). تأملی بر اعتبار و پایایی در تحقیقات کیفی. مجلة علمی پژوهشی جامعه‌شناسی کاربردی، 23(1)، 19-34. DOR:1001.1.20085745.1391.23.1.2.5
  • فرمهینی فراهانی، محسن، و اشرفی، فاطمه (1393). اصول اخلاق حرفه‌ای در نهج‌البلاغه، پژوهشنامة علوی، 5(9)، 67-86.
  • فقهی‌زاده، عبدالهادی، و لزگی، علینقی (1392). مؤلفه‌های مَنِشی مدیریت نظامی در نهج‌البلاغه. فصلنامه علمی بصیرت و تربیت اسلامی، 10(27)، 25-44.
  • قاسم‌زاده علیشاهی، ابوالفضل، حیدری‌زاده، زهرا، و حسنی، محمد (1395). بررسی پیشایندها و پیامدهای اخلاق کار اسلامی، دو فصلنامه علمی مدیریت در دانشگاه اسلامی، 5(12)، 443-460.
  • کلانتری، ابراهیم، کلانتری، اسماعیل، محمودی، فاطمه، و مقامی، حمید (1394). ارائه چارچوب مفهومی سبک کسب و کار اسلامی. نشریه علمی مدیریت اسلامی، 23(3)، 123-142.
  • مجیدی، حسن، و فاطمه، مقری (1393). جایگاه کار و تقسیم کار در نهج‌البلاغه. پژوهشنامة علوی، 5(10)، 99-117.
  • محمدی، مسلم، و محمدی، مرضیه (1390). تأثیر دو باور اعتقادی توحید و معاد بر اخلاق در نهج‌البلاغه. فصلنامه علمی پژوهشنامه اخلاق، 4(11)، 85-104.
  • مشایخی‌پور، محمدعلی (1390). مبانی اخلاق کار از دیدگاه امام علی علیه‌السلام، نشریه علمی مدیریت اسلامی، 19(1)، 37-65. DOR:1001.1.22516980.1390.19.1.2.4
  • مشایخی‌پور، محمدعلی، فقهی‌زاده، عبدالهادی، و واعظی، محمود (1391). عوامل و زمینه‌های تقویت اخلاق کار از دیدگاه امام علی(ع)، پژوهشنامة علوی، 3(6)، 69-100.
  • مشایخی‌پور، محمدعلی، واعظی، محمود، و فقهی‌زاده، عبدالهادی (1392). اصول اخلاق کار از دیدگاه امام علی(ع). فصلنامه علمی پژوهش‌های اخلاقی، 3(12)، 95-118.
  • مولایی، محمد (1393). اصول اخلاق تجاری و کسب و کار از دیدگاه امام علی(ع) در نهج‌البلاغه. فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، 2(7)، 85-101.
  • نجات‌بخش اصفهانی، علی، و تک‌دهقان، حبیبه (1398). تأثیر آیات و روایات در اصول اخلاق تجارت اسلامی محیط کسب و کار؛ موردکاوی بازار تهران. نشریه علمی علم و تمدن در اسلام، 1(1)، 72-99. DOR:1001.1.26764830.1398.1.1.4.4
  • Ahmad, S., & Owoyemi, M. Y. (2012). The Concept of Islamic Work Ethic: An Analysis of Some Salient Points in the Prophetic Tradition. International Journal of Business and Social Science, 3(20), 116-123.
  • Al-Khatib, J. A., Robertson, C. J., Stanton, A. D., & Vitell, S. J. (2002). Business ethics in the Arab Gulf States: a three-country study. International Business Review, 11(1), 97–111. DOI:1016/S0969-5931(01)00049-X
  • Attride-Stirling, J. (2001). Thematic networks: an analytic tool for qualitative research, Qualitative Research, 1(3), 385-405. DOI:1177/146879410100100307
  • Bashir, M., Tanveer Afzal, M., & Azeem, M. (2008). Reliability and Validity of Qualitative and Operational Research Paradigm, Pakistan Journal of Statistics and Operation Research, 4(1), 35-45. DOI:18187/pjsor.v4i1.59
  • Boyatzis, R. E. (1998). Transforming Qualitative Information: Thematic Analysis and Code Development, USA, California: Sage Publications, ISBN 0 7619 0961 3.
  • Buckley, M. R., Beu, D. S., Frink, D. D., Howard, J. L., Berkson, H., Mobbs, T. A., & Ferris, G. R. (2001). Ethical issues in human resources systems, Human Resource Management Review, 11, 11-29. DOI:1016/S1053-4822(00)00038-3
  • Hosmer, L. T. (1996). Response to 'Do Good Ethics Always Make for Good Business?, Strategic Management Journal, 17(6), 501.
  • Ibrahim, A. (2018). Islamic Work Ethics and Economic Development in Islamic Countries: Bridging Between Theory and Reality, Proceeding of 2nd International Conference on Empowering Moslem Society in Digital Era, 2, 43-50. DOI:24090/icms.2018.1905
  • Mir, U. R., & Hassan, S. S. (2019). Islamic Work Ethics: An antecedent for “Sustainable Motivation” and “Effective Employee”, AL-AZ̤VĀ, 51(34), 19-34. DOI:51506/al-adwa%20.v34i51.121
  • Newell, S. (2011). “Business Ethics” in the Business: The Ultimate Resource, 3rd Edition, Jonathan Law (Editor), London: A&C Black.
  • Rokhman, W. (2010). The Effect of Islamic Work Ethics on Work Outcomes, Electronic Journal of Business Ethics and Organization Studies, 15(1), 21-27.