بررسی معنی‌شناسی واژه ذلّت در نهج‌البلاغه با رویکرد با هم‌آیی هم‌نشینی و جانشینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه بوعلی‌سینا

چکیده

واژه ذلت از پرکاربردترین واژه­ها، در قالب­های مختلف اشتقاقی در نهج­البلاغه است. امام علی(ع) با بهره‌مندی از معارف بلند الهی و برای تعالی جایگاه انسان و ارزش­های انسانی، صورت­های گوناگون این واژه را در گفتار و نوشتار به‌کار گرفته تا تصاویری تأثیرگذار در ذهن مخاطب ایجاد کند و او را به‌سوی عزت و کرامت رهنمون سازد. از منظر علم معنی­شناسی بررسی مفهوم اولیۀ واژه و سیر تحول آن از دورۀ جاهلـی تا متـن نهج­البلاغه امری ضروری است و تلاش می­شود تا بـراسـاس روابـط هم­نشینی و جانشینی به دو پرسش پاسخ داده شود: یکی آن‌که کدام واژه­ها بیشترین همنشینی را با واژۀ ذلت دارد؟ و از سوی دیگر با رویکرد جانشینی چه واژه­ها و احیاناً جملاتی تداعی‌کنندۀ مفهوم ذلت هستند؟ برآیند این پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته نشان می­دهد واژگانی از قبیل عزت، نفس، طمع، اسارت، مستکینة، عار و فرار بیشترین همنشینی را با ذلت داشته و کلماتی از قبیل قماءة، دناءة، ضعة و خسف و حتی برخی جمـله­ها، بر محور جانشینی معنای ذلت را به ذهن می­رساند؛ افزون بر این تداعی آوایی برخی واژه­ها مثل أضلّ و أزلّ در تبادر معنای ذلّت در اندیشة مخاطب قابل توجه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A semantic Analysis of the Word “Zellat” (Indignity) in Nahjulbalaghah with a Syntagmatic and Paradigmatic Approach

نویسنده [English]

  • naser gharekhani
چکیده [English]

The word Zellat (indignity) is one of the most common words in different derivative frameworks in Nahjulbalaghah. Using the high divine knowledge and to promote the position of human being and human values, Imam Ali (pbuh) has used different forms of this word in speech and writing to create an impressive image in the mind of the audience and guide them toward dignity and munificence. From the perspective of semantics, examining the primary meaning of this word and its evolution from the pre-Islamic period to the time when Nahjulbalaghah was written is essential to extract the words more frequently used along with this word based on the syntagmatic relationships. On the other hand, based on the syntagmatic (association) relationships, the words and even sentences that are associated with and reinforce the concept of Zellat could be identified. The results of the present study shows that words such as ezzat (dignity), Nafs, Tama’, Moastakinah, Aar, Frar, etc. have the highest syntagmatic with zellat and words such as Qama’ah, Dena’ah and Khasf and even some sentences bring the meaning of zellat into our mind based on paradigmatic relationships. However, phonetic association of some words like Athalla and Azalla are noticeable in bringing the meaning of zellat in the mind of the audience.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahjulbalagha
  • zellat
  • Nafs
  • primary concept
  • syntagmatic
  • paradigmatic
-    قرآن کریم.
-    ابن سیده، علی­بن إسماعیل. (1425). المحکم و المحیط الأعظم، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة.
-    ابن درید، محمدبن­حسن. (1988). جمهرة اللغة، چاپ اول، بیروت: دارالعلم للملایین.
-    ابن منظور، محمدبن مکرم. (1414). لسان­العرب، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.
-    بستانی، فؤاد افرام. (1375). فرهنگ ابجدی، مترجم؛ رضا مهیار، چاپ دوم، تهران: نشر اسلامی.
-    تبریزی، خطیب. (1992م). شرح دیوان عنترة بن شداد، چاپ اول، بیروت: دارالکتاب العربی.
-    دشتی، محمد. (1379). ترجمه نهج­البلاغه، چاپ سوم، قم: انتشارات مشرقین.
-    راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1374). مفردات الفاظ قرآن، مترجم؛ غلامرضا خسروی حسینی، چاپ دوم، تهران: مرتضوی.
-    زمخشری، محمودبن­عمر. (1386). مقدمة­الادب، چاپ اول، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
-    سجودی، فرزان. (1382). نشانه­شناسی کاربردی، چاپ اول، تهران: نشر قصه.
-    شعیری، حمیدرضا. (1381). مبانی معناشناسی نوین، چاپ اول، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت).
-    صاحب، اسماعیل­بن عباد. (1414). المحیط فی­اللغة، چاپ اول، بیروت: عالم الکتب.
-    صفوی، کورش. (1383). «پژوهشی درباره با هم­آیی واژگان در زبان فارسی». متن پژوهی ادبی. دوره 7، شماره 18، 13-1.
-    صفوی، کورش. (1395). درآمدی بر معنی­شناسی، چاپ ششم، تهران: پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی.
-    فراهیدی، خلیل­بن أحمد. (1409). کتاب العین، چاپ دوم، قم: نشر هجرت.
-    فیروزآبادی، محمد بن یعقوب. (1415). القاموس­الحیط، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة.
-    کالر، جاناتان. (1379). فردینان دوسوسور، مترجم، کورش صفوی، چاپ اول، تهران: انتشارات هرمس.