واکاوی جادوی مجاورت در کلمات قصار نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

2 دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه اراک، اراک، ایران

10.22084/nahj.2024.29196.3048

چکیده

اصطلاح جادوی مجاورت بیانگر برخی از توازن­های آوایی و موسیقایی است. این اصطلاح نخستین بار توسط شفیعی کدکنی مطرح شد. آوای مشترک میان واژه­ها، صرف نظر از معنای دور آنها سبب حضورشان در کنار یکدیگر می­شود. ویژگی­های موسیقایی و آوایی عامل اصلی پیوند میان این واژه­ها است. جادوی مجاورت و هم­نشینی میان واژه­هایی که از آواهای مشترک تشکیل شده­اند، توجه مخاطب را به خویش جلب می­کند و بدین ترتیب بُعد معنایی میان این کلمات را حس نکرده و در نتیجه آن­ را مانند واژه­های مرتبط و وحدت یافته می­پذیرد. این جستار بر آن است تا به روش توصیفی - تحلیلی و با تکیه بر دیدگاه شفیعی کدکنی به واکاوی جادوی مجاورت در کلمات قصار نهج­البلاغه بپردازد. یافته­های این پژوهش نشان می­دهد که کاربست جادوی مجاورت در چارچوب صنایع ادبی تکرار، جناس، واج­آرایی، سجع، طباق، تشابه‌الأطراف، مراعات‌النظیر و لف و نشر، انسجام و اتحاد معنایی را در حکمت­های نهج‌البلاغه ایجاد کرده است. هم­نشینی صحیح واژگان موجب تمایز سبک امام علی (ع) شده است. کاربست صنایع لفظی و هم­نشینی آن­ها در کنار یکدیگر و برخورداری از ویژگی­های آوایی مشابه، هارمونی و هماهنگی ویژه­ای را ایجاد کرده و بدین ترتیب، مفاهیمِ با تأکیدِ بیشتری را با خود به همراه دارد. به­کارگیری عناصر مشابه و تکرارهای آوایی، کارکرد معنایی را در متن به وجود آورده است. امام (ع) با استفاده از گزینش مناسب واژه­ها و هم­نشین کردن آن­ها در کنار یکدیگر و بهره­جستن از موسیقی میان عناصر، هماهنگی خاصی را در کلام خویش خلق نموده و بدین ترتیب میان واژگان و موسیقی پیوندی محکم را برقرار کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Study of the magic of proximity in the aphorisms of Nahj al-Balagha

نویسندگان [English]

  • Ramazan Rezaei 1
  • Zahra Nasri 2
1 Associate Professor, Institute of Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
2 PhD in Arabic Language and Literature, Arak University, Arak, Iran
چکیده [English]

The term magic of proximity expresses some phonetic and musical balances. This term was first proposed by Shafi'i Kadkani. The common sound between words makes them appear next to each other, regardless of their meaning. The musical and phonetic features are the main link between these words. The magic of proximity and coexistence between words that are composed of common sounds attract the audience's attention, and in this way, they do not feel any meaning between these words, and as a result, they are like related words and It is united and accepted. This study aims to analyze the magic of proximity in the aphorisms of Nahj-ul-Balagha through a descriptive-analytical method relying on Shafi’i Kadkani point of view. The findings of this research show that the application of the magic of proximity in the framework of the literary arts of repetition, puns, phrasing, sajja, conflict, similitude of parts, consideration of an example, and slang and publishing cause coherence and unity of meaning in the wisdom of Nahj al-Balagha. has been The correct combination of words has provided the basis for distinguishing the style of Imam Ali (AS). The use of word arts and their coexistence with each other and having similar phonetic features has created a special harmony and harmony, which means that the concepts are expressed with more emphasis. The use of similar elements and phonetic repetitions has created a semantic function in the text. Imam (AS) has created a special harmony between the elements of this wisdom by using the appropriate selection of words and putting them together and using music, and in this way he has established a strong bond between words and music.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the magic of proximity
  • Inner Music
  • Nahj al-Balagha aphorisms

مراجع

  • ابن‌عاشور، محمدطاهر (بی­تا). موجز البلاغة. تونس: مطبعة تونس.
  • احمدی، بابک (1385). ساختار و تأویل متن. چاپ دوازدهم. تهران: نشر مرکز.
  • أنیس، إبراهیم (1973م). أصوات لغویة. قاهرة: دار المعارف.
  • باقری، مهری (1384). مقدمات زبان­شناسی. تهران: قطره.
  • جرجانی، عبدالقاهر (1381). أسرار البلاغة. ترجمه جلیل تجلیل، چاپ چهارم، تهران: دانشگاه تهران.
  • جرداق، جرج (1997م). روائع نهج‌البلاغه. بیروت: مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة.
  • حسینی، عبداللّه، ناعمی، زهره، اطهری­نیا، مریم (1402). سبک­شناسی گفتمان نهج­البلاغه بر مبنای نظریه نقش­گرای هلیدی. فصلنامه پژوهشنامه نهج­البلاغه. سال یازدهم. شماره 41. 73-95.
  • دشتی، محمد. (1390). ترجمه نهج­البلاغه. چاپ هفتم. قم: مؤسسه انتشارات دارالعلم.
  • شاملو، احمد. (1389). مجموعه اشعار. چاپ نهم. تهران: نگاه.
  • شاهوردی، فرحناز، شهبازی، محمود، مختاری، قاسم و سجادی، سید ابوالفضل (1400). جادوی مجاورت در گفتارهایی چند از خطبه­های نهج­البلاغه. دو فصلنامه پژوهش­نامه علوی، سال دوازدهم. شماره2. 207-229.
  • شاهوردی، فرحناز، شهبازی، محمود، مختاری، قاسم و سجادی، سید ابوالفضل (1402). بررسی و تحلیل تأثیر جادوی مجاورت در آفرینش موسیقی و معنا در خطبه 93 نهج­البلاغه موسوم به خطبه فتنه. فصلنامه پژوهشنامه نهج­البلاغه. سال یازدهم. شماره 42. 6-21.
  • شفیعی کدکنی، محمدرضا (1377). جادوی مجاورت. مجله بخارا، سال نخست، شماره 2، 15-26.
  • ---------------- (1386). موسیقی شعر. چاپ دوم. تهران: آگاه.
  • ---------------- (1396). رستاخیز کلمات. چاپ چهارم. تهران: سخن.
  • شفیعی کدکنی محمدرضا و گلچین، میترا (1381). جلوه­هایی از جادوی مجاورت در مثنوی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دوره 4 و 5، 29-42.
  • عباس، حسن (1998م). خصائص الحروف ومعانیها. دمشق: منشورات إتّحاد کتّاب العرب.

عودة، علی یونس (2011م). البنیات الأسلوبیة فی شعر أحمد الوائلی. شهادة الماجستیر. استاذ مشرف: سامی علی جبار المنصوری. عراق: جامعة البصرة.

  • علی­پور، مصطفی (1374). ساختار زبان شعر امروز، چاپ چهارم. تهران: فردوس.
  • علوی مقدم، مهیار (1377). نظریه­های نقد ادبی معاصر (صورت­گرایی و ساخت­گرایی). چاپ نخست. تهران: سمت.
  • قره­خانی، ناصر (1297). بررسی معنی­شناسی واژه ذلّت در نهج­البلاغه با رویکرد با هم­آیی هم­نشینی و جانشینی. فصلنامه پژوهشنامه نهج­البلاغه، سال ششم، شماره 24. 1-19.
  • قنبری پریخانی، نازی و طاهری­نیا، علی باقر (1397). کاربست دوگانة نظریة انسجام و تحلیل محتوای کیفی در تحلیل متن محور خطبه­های جهادی امام علی (ع). دو فصلنامه پژوهش­نامه علوی، سال یازدهم، شماره 2، 207-229.
  • مسبوق، مهدی و نسیم بهار، نرگس (1392). پیوند موسیقی و رثا در شعر خنساء. پژوهشنامه ادب غنایی، شماره 20، 255-278.
  • مهدوی­آرا، مصطفی و نوری کیذقانی، سید مهدی (1398). بررسی کارکرد موسیقی شعر بردونی در تصویر­آفرینی. دو فصلنامه نقد ادب معاصر عربی، سال نهم، شماره 16، 1-24.
  • نوروزی، یعقوب (1401). جادوی مجاورت در شعر شفیعی کدکنی. فصلنامه زیبایی­شناسی ادبی، سال سیزدهم، شماره 153، 183-208.
  • نجفی، ابوالحسن (1378). مبانی زبان­شناسی. چاپ چهارم. تهران: نشر نیلوفر.
  • یاکوبسن، رومن (1380). قطب­های استعاره و مجاز. فرزان سجودی، ساختگرایی و پسا ساختگرایی مطالعات ادبی، تهران، سوره مهر، 116-128.
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
دوره 11، شماره 44
زمستان 1402
اسفند 1403

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار