دلالت‌های معنایی فعل حسی «نظر» در گفتمان حاکم بر نهج‌البلاغه براساس نظریه شبکه شعاعی و پیش‌نمونه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه قم، قم، ایران‏

10.22084/nahj.2024.29497.3069

چکیده

معناشناسی شناختی به‌عنوان شاخه‌ای از زبانشناسی شناختی، دیدگاه‌های نوینی را در رابطه با معنای واژگان مطرح کرده و با تکیه بر انواع بافت‌های کلام، بر معناشناسی متن تمرکز دارد. این نگرش که توسعه معنایی واژگان را مبنا قرار داده همسو با نسبی‌گرایی مطلق و تعین کامل معنا در بافت کلام نیست. نظریه شبکه شعایی که بنابر الگوی مقوله‌بندی، بسط معنایی یا چند معنایی نظام­مند واژگان را بررسی می‌کند، از یک مدخل واژگانی، یک عضو کانونی مشخص کرده که تمامی معانی آن واژه، با این عضو که با نام پیش‌نمونه در این رهیافت، معرفی شده، ارتباطی نظام‌مند دارند. از آنجاکه گفتمان حاکم بر نهج‌البلاغه از پویایی و انعطاف‌پذیری قابل‌توجهی برخوردار بوده، این روش معناشناسی نوین که در تعارض با متون دینی نبوده، قابلیت تطبیق بر متن آن را دارد. از این رو، جستار حاضر با مطالعه همزمانی و رویکرد توصیفی و با تکیه بر بافت‌زبانی در تلاش است تا توسعه معنایی فعل حسی «نظر» را در چارچوب شبکه شعاعی در یک دوره خاص ترسیم کند. برآیند پژوهش نشان می‌دهد که معنای «درک بصری؛ نگاه کردن با ابزار چشم» پیش‌نمونه این صورت زبانی است. این واژه و دیگر مشتقات صرفی آن، در بافت‌زبانی نهج‌البلاغه با توجه به هم‌آیی‌ها، بسط معنایی پیدا می‌کنند و بیشترین گستره آن، در مفاهیم انتزاعی و توسیع مجازی بوده­است. از طرفی، امام (ع) در گسترش معنایی فعل حسی «نظر»، علاوه‌بر مفاهیم حسی، تربیتی، اطاعت کردن و تجربه‌کردن، توجه ویژه‌ای به افعال حوزه شناختی داشته­‌است و بسط معنایی این صورت زبانی در مفهوم «توجه کردن» بیشترین معنای کشسانی را داشته‌­است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Semantic implications of the sensory verb "view" in the discourse of Nahj al-Balagha based on the radial network theory and prototype theory

نویسندگان [English]

  • Elham Baboli Bahmeh 1
  • Seyyed Mohammad Razi Mostafavinia 2
1 PhD student in Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Foreign Languages, Kashan University, Kashan, Iran
2 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

Semantics, a branch of cognitive linguistics, puts forward new views regarding the meaning of words and focuses on the semantics of the text. This attitude is not in line with absolute relativism and the complete determination of meaning in the context of words. The radial network theory, which examines the semantic widening or systematic polysemy according to the categorization model, has identified a focal member from a lexical entry, known as prototype, that all the meanings of that word have a systematic relationship with that. Since the discourse that governs Nahj al-Balagha has significant dynamics and flexibility, this new method of semantics can be applied to this text. Therefore, the present study, by studying synchronicity, using a descriptive approach and relying on linguistic context, tries to draw the semantic development of the sensory verb "view" in the framework of the radial network in a certain period. The result shows that the meaning of "visual understanding; looking by the eye" is a prototype of this linguistic form. This word, and its other morphological derivatives, find a semantic expansion in the linguistic context of Nahj al-Balagha according to collocations, and its greatest extent has been in abstract concepts and virtual widening. Regarding the semantic expansion of the sensory verb "view", in addition to the sensory, educational concepts of obeying and experiencing, Imam has paid special attention to the cognitive verbs. Besides, the semantic widening of this linguistic form in the concept of "paying attention" has the most elastic meaning.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahj al-Balagha
  • view
  • cognitive semantics
  • radial network
  • prototype
  • semantic expansion
  • ابن منظور، محمد بن مکرم (۱۴۱۴). لسان العرب. المجلد الخامس. الطبعة الثالثة. بیروت: دار صادر.
  • پالمر، فرانک ر (۱۳۸۷). نگاهی تازه به معنی­شناسی. ترجمه کوروش صفوی. چاپ پنجم. تهران: نشر مرکز.
  • دشتی، محمد (۱۳۸۶). ترجمة نهج­البلاغه. چاپ اول. قم: ظهور.
  • الزمشخری، محمود (۱۴۰۷). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. المجلد الثانی. الطباعة الثالثة. بیروت: دار الکتاب العربی.
  • شاملی، نصرالله و حاجی­قاسمی، فرزانه (۱۳۹۶). شبکه شعاعی معنای دیدن در خطبه­های نهج­البلاغه بر پایه معناشناسی شناختی قالبی؛ بررسی موردی فعل رأی با تکیه بر ترجمه­های دشتی، جعفری و شهیدی. فصلنامه پژوهشنامه نهج­البلاغه. سال پنجم، شماره ۱۹، ۱۲۴-۱۰۲. DOI: 10.22084/NAHJ.2017.11515.1668
  • عبدالواحد، عبدالحمید و خروف محمد (۲۰۱۶). المقولة فی نظریة النموذج الأصل. سیاقات اللغة والدراسات البینیة، المجلد الأول، ۳، 93-107.
  • قادری، مهدی (۱۳۹۸). بررسی چندمعنایی افعال حسی در چارچوب معناشناسی شناختی. مطالعه تطبیقی دو فعل «دیدن» و «شنیدن» در فارسی و انگلیسی. فاطمه یوسفی­راد و آزیتا افراشی. دانشگاه پیام­نور.
  • قائمی­نیا، علی­رضا (۱۳۹۰). معناشناسی شناختی قرآن. چاپ اول. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • گیررتس، دیرک (۱۳۹۳). نظریه­های معنی­شناسی واژگانی. ترجمه کورش صفوی. تهران: نشر علمی.
  • مختار عمر، احمد. (۱۳۸۵). معنی­شناسی. ترجمه سید حسین سیدی. چاپ اول. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
  • مزبان، علی حسن. (۱۳۹۴). درآمدی بر معنی­شناسی در زبان عربی. ترجمه فرشید ترکاشوند. چاپ اول. تهران: سمت.
  • المصطفوی، علامة حسن. (۱۹۷۱). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. المجلد الثانی‌عشر. لبنان-بیروت: دارالکتب العلمیة.
  • Liu, M.; Li, Zh., Song, G., Kong, F., & Liu, J. (2009). The Prototype Analysis of Ren: A Study on College” Implicit Theories of Ren. International Journal of Psychological Studies, 1(2), 41-48. DOI:5539/ijps.v1n2p41