تبیین ساختار هندسی مضامین سخنان علوی در مواجهه با خوارج، پس از جنگ نهروان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران

3 دانشیار گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران

10.22084/nahj.2024.29639.3089

چکیده

چکیده
با توجه به اتهامات ناحق فراوانی که امروزه در باب تضییع حقوق مخالفان سیاسی- عقیدتی، بر دین اسلام وارد می ‌شود؛ ازجمله ضرورت‌ها بررسی سنت اهل‌بیت (ع) در این باب است. به همین جهت، این مقاله مصمم شده است به بررسی سنت امیرالمؤمنین (ع) در برابر یکی از گروههای مخالفشان؛ یعنی خوارج بپردازد و روشن کند آیا در سخنان حضرت نسبت به خوارج، آن هم در زمان اوج قدرت ایشان (ع) بر آنها؛ یعنی پس از غلبه بر آنها در جنگ نهروان، مضامینی دال بر تضییع حقوق و رفتار ظالمانه وجود دارد؟ به عبارت کلی‌تر، مضامین سخنان علوی (ع) نسبت به خوارج، پس از غلبه بر آنها در جنگ نهروان، بر چه اموری دلالت دارند؟ جهت پاسخگویی به پرسش مذکور، از بهترین روش‌ها استفاده از رویکرد «تحلیل محتوای مضمونی» است؛ زیرا این رویکرد ابزاری کاملاً تخصصی و فاقد پیش‌فرض، جهت درک مضامین هر متنی؛ ازجمله متونِ غنی روایات است. به مدد رویکرد یادشده، نمودارهای سنجش فراوانی نشان می‌دهند «تبیین مشخصه‌های فرقۀ خوارج» مهمترین و پرکاربردترین مضمون اصلی سخنان حضرت، در بازۀ زمانی پس از غلبه بر خوارج است. همچنین کلیۀ مضامین اصلی و فرعی سخنان مذکور حضرت، در ذیل دو مضمون فراگیر مقابل قابل‌ ذکر هستند: 1) اهتمام علوی به تبیین حقانیت یا عدم حقانیت دو طرف اختلاف (خود و خوارج). 2) تأکید علوی بر کیفر حداقلی خوارج و مدارای حداکثری با آنها.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Criticism and explanation of the Geometric Structure of Imam Ali's Discourse Against the Kharijites, Post-Battle of Nahrawan

نویسندگان [English]

  • Nasibeh Bahrololoumi 1
  • BiBi Sadat Rizi Bahabadi 2
  • mohammad Etrat Doust 3
1 PhD student in Quran and Hadith Sciences, Faculty of Theology, Al-Zahra University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Faculty of Theology, Al-Zahra University, Tehran, Iran
3 Associate Professor, Department of Theology and Islamic Studies, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Amidst contemporary concerns regarding the treatment of political and ideological dissenters within Islam, it is imperative to scrutinize the historical behavior of the Ahl al-Bayt. This study focuses on Imam Ali's interactions with the Kharijites, a group that opposed him, to ascertain whether his speeches directed at them, particularly after his triumph at the Battle of Nahrawan That is, during the peak of Imam's power over them, contain any indications of rights violations or unjust suppression. Broadly, what do these speeches reveal about Imam Ali's stance and policies towards the Kharijites? To address this, the method of content analysis is employed, providing an unbiased and specialized framework for interpreting texts, including the rich narrative sources available. Through this method, it is evident that the primary focus of Imam Ali's post-victory speeches is to elucidate the characteristics of the Kharijite faction. Moreover, the core and subsidiary themes of these speeches can be classified into two overarching categories: 1) Imam Ali's efforts to clarify the legitimacy or lack thereof for both sides of the conflict (his own and the Kharijites'), and 2) his insistence on meting out minimal punishment to the Kharijites while demonstrating maximum tolerance towards them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali
  • Kharijites
  • Post-Battle of Nahrawan
  • Punishment and Tolerance
  • Content Analysis

مراجع

  • قرآن کریم.
  • نهج‌البلاغه (تحقیق صبحی صالح).
  • آصفی، محمدمهدی (۱۳۸۰ش). آموزه‌های فقهی جمل، صفین و نهروان؛ فقه اهل‌بیت، 7(28)، 55-70.
  • احمدیان، احمد، آبادی، اکرم و فراهتی، عباسعلی (۱۳۹۴ش). اصول اخلاقی و تربیتی برخورد با دشمنان در سیره امیرمومنان، نشریه آموزه‌های تربیتی در قرآن و حدیث، 1(1)، 33-50.
  • افقری، ابن‌الرسول (1399ش). سرگذشت یک بیت(در باب ابن‌ملجم)، الجمعیة الایرانیة، 16(57)، 115-140.
  • اکبرزاده، اکبر (1383ش). علم امام و استقبال از مرگ، مبلغان، ش 63، 111-114.
  • ابن اثیر، علی‌بن‌ابی‌الکرم (1409ق). اسدالغابه. بیروت: دارالفکر.
  • --------------- (1385ق). الکامل فی التاریخ. بیروت: دار صادر.
  • ابن ‌اعثم، أبومحمد أحمد (1411ق). الفتوح. بیروت: دارالأضواء.
  • ابن بابویه، محمد بن على (1385ش). ‏علل الشرائع. قم: داورى‏.
  • ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم (1408ق). الفتاوی الکبری. بی جا: دارالکتب العلمیه.
  • ابن حجر، احمد بن علی (1379ق). فتح‌الباری. بیروت: دارالمعرفه.
  • ابن حنبل، احمد (1416ق). المسند. محقق: احمد محمد شاکر، قاهره: دارالحدیث.
  • ابن شهر آشوب، محمد بن على (1379ق). مناقب آل أبی طالب. قم: علامه.
  • ابن قتیبة دینوری، عبدالله بن مسلم (1410ق). الإمامة و السیاسة. بیروت: دارالأضواء.
  • ابن مزاحم، نصر (1404ق). وقعة صفین. قم: منشورات مکتبة المرعشی.
  • ابویعلی المصلی، احمدبن‌علی (1404ق). المسند. دمشق: دار المامون.
  • ابی الفرج اصفهانى، على‌بن‌الحسین (بی‌تا). مقاتل الطالبیین. بیروت: دار المعرفة.
  • بخاری، محمدبن‌اسماعیل (1422ق). الجامع المسند. بیروت: دار طوق.
  • بلاذرى، أحمد بن یحیى بن جابر (1417ق). جمل من انساب الأشراف. بیروت: دار الفکر.
  • پاشایی، هولاسو؛ شعبانی، محمدرضا؛ استکی، جواد (1396). شناسایی عوامل موثر بر تحقق امنیت ملی در نهج‌البلاغه. پژوهشنامۀ نهج‌البلاغه، دورۀ 5، ش 18، 33-53/

 10.22084/NAHJ.2017.9200.1492:DOI

  • تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد (1366ش). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم. قم: دفتر تبلیغات.
  • ثقفى، ابراهیم بن محمد (1395ق‏). الغارات. تهران: انجمن آثار ملى‏.‏
  • ثنائی، حمیدرضا؛ مجتهدی، مهدی (۱۳۹۷). زمینه‌های پیدایش قرآن‌بسندگی. نشریه سفینه، سال 15، ش ۵۹، 47-65.
  • ثواقب، جهان‌بخش؛ بیرانوند، زینب (1395). عملکرد فرماندهان نظامی امیرالمؤمنین در سرنوشت پیکار صفین. تاریخ اسلام، دورۀ 17، ش 68، 85-134.
  • جلالی، مسعود (۱۳۹۹). اباضیان(دایره المعارف بزرگ اسلام). تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج 11، 8-11.
  • حمیرى، عبدالله بن جعفر (1413ق). قرب الإسناد. قم: مؤسسة آل‌البیت.
  • خویی، ابوالقاسم (1401ق). البیان فی تفسیرالقرآن. قم: نورالهدی.
  • زبیدی، محمد بن محمد (بی‌تا). تاج العروس. بی‌جا: بی‌نا.
  • زمخشرى، محمود بن عمر (1407ق). الکشاف عن حقائق. بیروت: دار الکتاب‌ العربی‏.
  • زنجانی، ابو عبدالله (بی‌تا). تاریخ قرآن.تهران: الست.
  • طباطبایى، محمدحسین (1402ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: الأعلمی.
  • طبرانی، سلیمان بن مطیر (بی‌تا). معجم الاوسط. قاهره: دار الحرمین.
  • طبرسى، فضل بن حسن (1372ش). ‏‏مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن‏. تهران: ناصرخسرو.
  • طبری، محمد بن جریر (1387ق). تاریخ الأمم و الملوک. بیروت: دارالتراث.
  • طریحی، فخرالدین (بی‌تا). مجمع البحرین. بی‌جا: بی‌نا.
  • طوسى، محمد بن الحسن (1414ق). الأمالی. قم: دارالثقافه.
  • فضل‌علی، نبی‌الله (1380). اشعث و ابوموسی. نشریۀ معرفت، ش 40، 57-66.
  • فیض‌الاسلام اصفهانی، علی‌نقی (1405ق). ترجمه و شرح نهج‌البلاغه. تهران: انتشارات فقیه.
  • قرشی، علی‌اکبر (۱۳۷۷ش). مفردات نهج‌البلاغه. تهران: قبله.
  • قطب‌الدین راوندى، سعید بن هبةالله‏(1409ق)‏. الخرائج و الجرائح‏. قم: مؤسسه امام مهدى(ع).
  • کلینى، محمد بن‌ یعقوب (‏1407ق‏). الکافی. تهران:‏ دارالکتب الإسلامیة.
  • مجلسى، محمدباقر (1403ق). بحار الأنوار. بیروت: دار الحیاء.
  • مروت، مجتبی (۱۳۹۰). نقش کمیته بین‌المللی صلیب سرخ. پژوهش حقوق، دورۀ 13، ش ۳۲، 329-336.
  • مسعودی، على‌بن‌الحسین (1409ق). مروج الذهب و معادن الجوهر. قم: دار الهجرة.
  • مطهری، مرتضی (۱۳۸۹ش). مجموعه آثار. تهران: صدرا.
  • مفید، محمد بن‌ محمد (1413ق). الإرشاد فی معرفة حجج الله. قم: موسسة آل‌البیت.
  • ------------- (بی‌تا). الجمل. بی‌جا: بی‌نا.
  • مکارم شیرازی، ناصر (1390ش). پیام امیرالمؤمنین. قم: مدرسه الامام علی بن ابی‌طالب.
  • ------------- (1371ش). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
  • منتسکیو، شارل لوئی (1349ش). روح‌القوانین. مترجم: علی‌اکبر مهتدی، تهران: امیرکبیر.
  • موسوی، صادق (1426ق). تمام نهج‌البلاغه. مشهد: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
  • نیشابوری، مسلم بن حجاج (بی تا). صحیح مسلم، بیروت: دار إحیاء.
  • واحدی، علی بن احمد (1411ق). اسباب نزول القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • یعقوبی، ابوالقاسم؛ عروتی، اکبر و نادری‌پور، حسین (1399). واکاوی مفهوم خرد و ویژگی‌های افراد خردمند در پرتو نهج‌البلاغه، پژوهشنامۀ نهج‌البلاغه، دورۀ 8، ش 32، 141-121. DOI :22084/NAHJ.2021.22517.2532/
  • Oliveira, M., Bitencourt, C., Santos, A. C. & Teixeira, E. K. (2016). Thematic Content Analysis: Is there a Difference Between the Support Provided by the Maxqda and Nvivo Software Packages?, Revista de Administração da UFSM, 9(1): 72. DOI:5902/1983465911213
  • Vaismoradi, M., Jones, J., Turnen, H. & Snelgrove, Sh. (2016), Theme development in qualitative content analysis and thematic analysis, Journal of Nursing Educa on and Prac ce, 6(5): 100-110. DOI:5430/jnep.v6n5p100
  • Wilkinson, D. & Brimingham, P. )2003(. Using Research Instuments: A Guide For Researchers, London: Routeledge.
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
دوره 11، شماره 44
زمستان 1402
اسفند 1403

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار