واکاوی جهاتِ بایستگیِ حمایت از اقلیت‌ها در پرونده مدارس اقلیت در آلبانی: با اشاراتی به دیدگاه‌های اسلامی و نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد حقوق بین‌الملل، گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق بین‌الملل عمومی، دانشکده‌ حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

نظر مشورتی دیوان دائمی دادگستری بین‌المللی در قضیه مدارس اقلیت در آلبانی (6 آوریل 1935) مهم‌ترین نقطه‌عطفِ حمایت بین‌المللی از اقلیت‌ها شمرده می‌شود. هدف این مقاله که از رهگذر شیوه توصیفی-تحلیلی و به‌صورت کتابخانه‌ای نگارش یافته، واکاوی جهات بایستگی حمایت از اقلیت‌ها در پرتو این نظر مشورتی و با اشاراتی به دیدگاه‌های اسلامی و نهج‌البلاغه است. دیوان دائمی در نظر مشورتی خود بر بایستگی تحقق برابری واقعی میان اکثریت و اقلیت، حفظ ویژگی‌هایِ هویتی گروه‌های اقلیت و تأمین روابط دوستانه میان اقلیت و اکثریت جمعیت به‌منزله اهدافی درهم‌تنیده و ناگسستنی تأکید دارد. بر پایه این دیدگاه، گذار از برابری شکلی به برابری ماهوی، پاسداشت چندگونگی فرهنگی و پاسداری از صلح و امنیت جهانی، جهاتی هستند که چراییِ حمایت از حقوق اقلیت‌ها در این گفتمان را  موجه و بایستگی آن را روشن می­سازد. افزون بر این، با عنایت به سرشت پیمان ذمه و نیز سیره پیامبر(ص) و امام علی(ع) و سخنان ایشان در نهج‌البلاغه، اسلام نیز کوشیده تا هم غیرمسلمانان بتوانند هویت و کیستیِ متمایز خود را حفظ کنند، هم جامعه اسلامی از بلای درگیری و خشونت دور بماند و هم اهل ذمه شهروند دولت اسلامی گردند و از حقوق انسانی برابر با دیگر اعضای جامعه برخوردار شوند. بر پایه یافته­های مقاله، در زمینه فلسفه حمایت از اقلیت‌ها، میان گفتمان حقوق بشری و اندیشه­های اسلامی هم­خوانی و هم­سویی ولو نسبی وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analyzing the Grounds for the Necessity of Protecting Minorities in the Minority Schools in Albania Advisory Opinion: With Some References to Islamic Views and Nahj-al-Balaghah

نویسندگان [English]

  • Sattar Azizi 1
  • Mousa Karami 2
1 Professor of International Law, Department of Law, Faculty of Humanities, Bo Ali Sina University, Hamadan, Iran
2 PhD student in Public International Law, Faculty of Law, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

Permanent Court of International Justice (PCIJ) advisory opinion in the case concerning Minority Schools in Albania (6 April 1935) is considered to be the most significant turning point in the international protection of minorities. Being written thorough a descriptive-analytic method and desk research, this paper aims at analyzing the grounds for the necessity of protecting minorities in the lights of this advisory opinion while referring to Islamic views and Nahj-al-Balaghah. PCIJ has emphasized the necessity of the realization of equality in fact between the minority and the majority, preservation of identity-related features of minority groups and securing amicable relations between the minority and the majority population as interlocked and intertwined goals. Based on this viewpoint, transition from formal equality to substantial equality, safeguarding cultural diversity and maintenance of global peace and security are the grounds which justify the reason for protecting minorities in this discourse and clarify its necessity. Furthermore, given the nature of Dhimmah agreement, life conduct of the Prophet (PUH) and Imam Ali (AS) as well as Nahj-al-Balaghah, Islam has attempted in order that non-Muslim be able to preserve their distinctive identity, the scourge of conflict and violence be avoided in the Islamic community, and the Zemmis can become the citizen of the Islamic state and enjoy human rights equal to other members of the society. According to the findings of the paper, there is a relative conformity and compatibility between human rights discourse and Islamic thoughts in the philosophy of minority protection.

کلیدواژه‌ها [English]

  • PCIJ
  • Minority Rights
  • Case Concerning Minority Schools in Albania
  • Islamic Law
  • Nahj-al-Balaghah
  • قرآن کریم.
  • دشتی، محمد (1389 ش). نهج­البلاغه. تهران: پیام عدالت.
  • ابن هشام (1412 ق). السیره النبویه (مجلد 1). بیروت: سهیل زکار.
  • ------- (1424 ق). السیره النبویه (مجلد 2). بیروت: دارالقلم.
  • اسلامی نُدوشن، محمدعلی (1394). فرهنگ و شبه­فرهنگ. تهران: سهامی انتشار.
  • آشوری، داریوش (1390). دانشنامه سیاسی. تهران: آگه.
  • ثقفی کوفی، ابو اسحاق ابراهیم بن محمد (1373). الغارات. ترجمه: عزیزالله عطاردی قوچانی، تهران: عطارد.
  • جرداق، جورج (1386 ق). علی(ع) و اعلامیه جهانی حقوق بشر. ترجمه: سیدهادی خسروشاهی، قم: مؤسسه مطبوعاتی فراهانی.
  • جعفری، سید محمدمهدی (1383). حقوق بشر در نهج­البلاغه. جمعی از نویسندگان، حقوق بشر در جهان امروز، تهران: شرکت سهامی انتشار: 134-123.
  • حرعاملی، محمد بن حسن (1409 ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت.
  • رشاد، علی­اکبر (1380). دانشنامه امام علی(ع) (جلد 4). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • زارع، حسین و روحی، رحمت­الله (1395). حقوق اقلیت­های دینی در نهج­البلاغه. سراج منیر، (24)7، 133-105.
  • زیدان، عبدالکریم (1396 ق). احکام الذمیین و المستأمنین فی دارالاسلام (مجلد 1). بغداد: جامعه بغداد.
  • سالاری، علی (1397). برابری و عدم تبعیض در نظام حقوق بشر. پژوهش­های حقوقی، (35)، 169-145.
  • شریفی طرازکوهی، حسین و قره­باغی، عبدالله. (1389). تحلیل قاعده منع تبعیض نسبت به اقلیت­ها در حقوق بین­الملل. مجله حقوقی بین­المللی، (42)7، 63-31.
  • شقاقی، محمدمهدی، پنجه­پور، جواد و عابدینی، احمد (1398). بررسی تأکیدات نهج­البلاغه درباره حقوق اقلیت­های دینی. پژوهش­نامه امامیه، (9)5، 290-273.
  • طالقانی (ورکشی)، حمیدرضا و حاجی­عزیزی، بیژن (1401). مطالعه تطبیقی حقوق اقلیت­ها در اسلام با تکیه بر عهدنامه مالک اشتر و اسناد بین­المللی. پژوهش­های نهج­البلاغه، (74)21، 240-217.
  • طبری، محمد بن جریر (1375). تاریخ طبری. ترجمه: ابولقاسم پوینده، تهران: اساطیر.
  • طوسی، ابوجعفر محمد (1365). تهذیب الاحکام (مجلد 6). تحقیق: حسن خراسانی و تصحیح: محمد آخوندی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • عبداللهی، معاذ و عبداللهی، جوانمیر (1393). نسل­زدایی فرهنگی: پیشینه، مبانی، قابلیت جرم­انگاری و مصادیق. تهران: مجد.
  • عزیزی، ستار (1392). مطالعه تطبیقی قواعد بنیادین حقوق بشردوستانه در «نهج­البلاغه» و «گزارش قواعد عرفی حقوق بین­الملل بشردوستانه». فصلنامه پژوهشنامه نهج­البلاغه، (1)1: 95-85.
  • عزیزی، ستار (1393). صلح، عدالت و دموکراسی در جوامع چندقومیتی (متکثر): دموکراسی توافقی با تأکید بر مقایسه تطبیقی کشورهای بوسنی هرزگوین و عراق. حقوق بشر، (1 و 2)8، 48-23.
  • -------- (1394). حمایت از اقلیت­ها در حقوق بین­الملل. تهران: شهر دانش.
  • فضائلی، مصطفی و کرمی، موسی (1395). حمایت از حقوق فرهنگی اقلیت­های قومی در حقوق بین­الملل: با نگاهی به وضعیت کُردها در ترکیه. تهران: شهر دانش.
  • فضائلی، مصطفی؛ کرمی، موسی و اسدی، ثریا (1396). حمایت از اقلیت­های مذهبی در اسلام و نظام بین­المللی حقوق بشر. پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، (1)4، 142-113.
  • فضائلی، مصطفی و کرمی، موسی (1398). تأملی بر نقش دیوان دائمی دادگستری بین­المللی در توسعه و تحول نظام بین­المللی حمایت از حقوق اقلیت­ها. تحقیقات حقوقی، (87)22، 202-179.
  • ----------------------- (1401). سوگ­نامه­ای برای صلح: چالش­های حقوق بین­الملل لیبرال در پیشگیری از منازعات قومی. مجله حقوقی بین­المللی، (67)39، 226-201.
  • قاری سیدفاطمی، سیدمحمد (1388). حقوق بشر در جهان معاصر (دفتر یکم). تهران: شهر دانش.
  • کیملیکا، ویل (1398). شهروندی چندفرهنگی: نظریه­ای لیبرال در باب حقوق اقلیت­ها. ترجمه: ابراهیم اسکافی، تهران: شیرازه.
  • گل­محمدی، محمدتقی (1396). سبک تعامل امام علی(ع) با اقلیت­های مذهبی. پژوهش­های نهج­البلاغه، (55)16، 121-103.
  • مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1382). بحارالانوار (مجلد 64). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • محقق داماد، سیدمصطفی (1396). اسلام و دعوت ادیان به رعایت حق کرامت انسانی. در: محمد بسته­نگار (پژوهش و تدوین)، حقوق بشر از منظر اندیشمندان، تهران: سهامی انتشار: 628-623.
  • منتظری، حسینعلی (1361). درس­هایی از نهج­البلاغه (جلد دوم: نامه امام علی(ع) به مالک اشتر). تهران: دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی.
  • منصوری­لاریجانی، اسماعیل (1399). سیر تحول حقوق بشر. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
  • موحد، محمدعلی (1384). در هوای حق و عدالت: از حقوق طبیعی تا حقوق بشر. تهران: کارنامه.
  • موسوی، سیدرضا؛ بیگی، جمال و پورقهرمانی، بابک (1402). گفتمان سیاست جنایی کرامت­مدار در سیره امام علی (ع). فصلنامه پژوهشنامه نهج­البلاغه، (42)11: 149-121.
  • نجفی، محمدحسن (1392 ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام (الجزء الحادی و العشرون). طهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • Amid Zanjani, A. A. (1997). Minority Rights According to the Law of Tribute Agreement. Tehran: International Publishing Co.
  • Bernard, C. (2012). EU Employment Law. Oxford: Oxford University Press, 2012.
  • Ghanea, N. (2012). Are Religious Minorities Really Minorities?. Oxford Journal of Law and Religion, 1(1), 57-79.
  • Hashemi, K. (2006). The Right of Minorities to Identity and the Challenge of Non-discrimination: A Study on the Effects of Traditional Muslims’ Dhimmah on Current State Practice. International Journal on Minority and Group Rights, 13(1), 1-25.
  • ICJ (2012). Summaries of Judgements, Advisory Opinions and Orders of the Permanent Court of International Justice. New York: UN Publication.
  • Mandal, G. Ch. (2023).
  • The Genesis of Minority Rights in the League of Nations and Beyond
  • . Dhaka University Law Journal, 34(1), 23-48.
  • Mayr, T., & Mayr-Singer, J. (2016). Keep the Wheels Spinning: The Contributions of Advisory Opinions of the International Court of Justice to the Development of International Law. ZaöRV, 76(2), 425-449.
  • PCIJ (1935). Minority Schools in Albania (Advisory Opinion). 1935 P.C.I.J. (ser. A/B) No. 64 (Apr. 6).
  • Shahabuddin, M. (2021). Minorities and the Making of Postcolonial States in International Law. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Scheu, H. Ch. (2020). The Heritage of the League of Nations’ Minority Protection System. Hungarian Journal of Legal Studies, 61(4), 356-371.
  • Schiff, J. (2024). Structural Injustice and the Two Faces of Vulnerability”. In Jude Browne and Maeve Mckeown (eds.), What is Structural Injustice?, Oxford: Oxford University Press, 126-145.