بررسی و تحلیل نحوۀ بازنمایی کارگزاران اجتماعی در خطبۀ شقشقیه براساس الگوی جامعه‌شناختی- معنایی «ون‌لیوون»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین المللی امام خمینی، ، قزوین، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران

3 استاد گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران

چکیده

تحلیل گفتمان انتقادی با رویکردی نظام‌مند به تحلیل و تبیین متون می‌پردازد. یکی از  گزاره‌های اساسی تحلیل انتقادی توجه به کارگزار انسانی است که در گسترۀ گفتمان برجسته، برساخته و بازنمایی می‌شود. «تئو ون‌لیوون» از نظریه‌پردازان حوزۀ تحلیل گفتمان انتقادی، در قالب شبکۀ نظام‌مندی، لیستی از مؤلفه‌های جامعه‌شناختی- معنایی درمورد نحوۀ بازنمایی کارگزاران اجتماعی را ارائه می‌دهد؛ این شبکه از دو مؤلفۀ اصلی حذف و اظهار تشکیل شده است و هرکدام دارای زیرمؤلفه‌های متعددی است که ازطریق آن‌ها می‌توان ایدئولوژی، گفتمان خاص نویسنده و نیت‌های پوشیدۀ صاحبان گفتمان را دریافت. در پژوهش حاضر، خطبۀ شقشقیه با توجه به اهمیت ویژۀ آن و اهمیت کارگزاران شرکت‌کننده در آن، با هدف شناسایی و تبیین گفتمان خاص امام(ع) براساس الگوی ون‌لیوون و تحلیل مؤلفه‌های جامعه‌شناختی- معنایی در متن خطبه بررسی می‌شود. در نتیجۀ تحلیل ساخت‌های گفتمان‌مدار و داده‌های آماری از مجموع زیرمؤلفه‌های حذف و اظهار، چنین برداشت می‌شود که ایشان تمایلی به ذکر نام افراد، به‌ویژه خلفای راشدین و اعضای شورای شش‌نفره ندارند، خلفای راشدین در سراسر خطبه به‌مثابۀ کنش‌گرانی فعال برای تحقق بخشیدن به تصمیمات خود در یک کنش و واکنش جمعی ازطریق زیرمؤلفه‌های تشخص‌بخشی بازنمایی شده‌اند یا از آن‌ها در قالب کلی ارجاعی با عناوینی همچون «الشوری»، «الجماعة»، «النظائر» و ... یاد شده است. کاربرد نداشتن عنصر مقام‌دهی بیانگر این است که در گفتمان امام، هیچ‌گونه حقّ مشروعیتی به آن‌ها داده نشده است. ازطرف‌دیگر امام علی(ع) کارگزاری است که بسامد بالای منفعل‌سازی را به خود اختصاص داده است. همچنین با بررسی تفاضل مؤلفه‌های صریح و پوشیده مشخص شد که گفتمان امام(ع) بر صراحت و پوشیدگی نداشتن اشاره دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigation and analysis of the representation of social actors in Shaqshaqiya Sermon based on the sociosemantic system network of "Van Leeuwen".

نویسندگان [English]

  • Mahdiyeh Normandipor 1
  • Narghes Ansari 2
  • Abdalali Alebooye 3
1 PhD student of Arabic language and literature, faculty of literature and humanities, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
2 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Imam Khomeini International University Qazvin, Iran
3 Professor of the Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
چکیده [English]

Critical discourse analysis analyzes and explains texts with a systematic approach. One of the basic propositions of critical analysis is to pay attention to the human actors, which is constructed and represented in the context of discourse. " Van Leeuwen", one of the critical discourse theorists, presents a inventory of sociosemantic about the way of representation of social actors, This network consists of two main components: elimination and statement, and each of them has several sub-components. Through them, can understand the ideology, and the hidden intentions of the discourse owners. In the present research, The special discourse of Imam Ali in the sermon of Shaqshaqiya is analyzed based on the descriptive-analytical method from the perspective of Van Leeuwen's model, considering the special importance of this sermon and the importance of the actors participating in this sermon, And as a result of the analysis of discourse-oriented constructions from the total components of Exclusion and Inclusion, it is understood that the Imam does not want to mention the names of people, especially the usurping caliphs and members of the six-member council, they have been represented as active actors to realize their desires in a collective action and reaction through Personalization, or have been mentioned in a Collectivation format such as "Al-Shuri", "Al-Jama'a", "Al-Nazair".The non-use of the element of Honorification indicates that no legitimate right has been given to them in the Imam's discourse. Imam is an actor who has assigned a high frequency of passivation. By examining the difference between the explicit and implicit components, it was found that the discourse of the Imam refers to explicit categories.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shaqshaqiya Sermon
  • Imam Ali
  • Critical discourse analysis
  • representation
  • social actors
  • sociosemantic
  • Van Leeuwen

مراجع

- إبن‌أبی‌الحدید المعتزلی (1378). شرح نهج‌البلاغة. قم: دارالکتب العلمیة.
- باقرالحسینی، محمدبن اسماعیل (1389) . شرح مفردات نهج­البلاغه.  قم: بوستان کتاب.
- بحرانی، میثم‎بن علی بن میثم (1362). شرح نهج‌البلاغة، دفتر نشرالکتاب.
- ------------------- (1375). شرح نهج‌البلاغه، ترجمۀ قربانعلی محمدی مقدم و علی‌اصغر نوایی یحیی‌زاده، چ 1، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدی رضوی.
- جانستون، باربارا (1398). تحلیل گفتمان. ترجمه سیدجلیل شاهری لنگرودی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- حقیقت، سیدصادق (1385). روش‌شناسی علوم سیاسی. قم: انتشارات دانشگاه مفید.
- رسولی، محمدرضا و نعمت‌اللهی، پویا (1400). نظریۀ گفتمان: از ساختارگرایی تا پساساختارگرایی. تهران: نشر لوگوس.
- رضایی‌پناه، امیر و شوکتی مقرب، سمیه (1395). تحلیل گفتمان سیاسی (امر سیاسی به‌مثابۀ یک برساخت گفتمانی). تهران: نشر تیسا.
- رضوانی، علی‌اصغر (1389). آهی سوزان از امیرمؤمنان. قم: دلیل ما.
- شعیری، حمیدرضا (1398). تجزیه و تحلیل نشانه معناشناسی گفتمان. چ7. تهران: سمت.
- صدوق، محمدبن‌علی (1386). علل‌الشرایع. ترجمه: سید محمدجواد ذهنی. قم:  انتشارات مؤمنین.
- صدوق، محمدبن‌علی (1377). معانی‌الأخبار. ترجمه: عبدالعلی محمدی شاهرودی. چاپ دوم.  تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- عقاد، عباس محمود. (1349). شخصیت حضرت علی علیه‌السلام. ترجمه: سیدجعفر غصبان. تهران: ماه نو.
- عنوز، صباح عباس. (2015). نهج‌البلاغة صوت‌الحقیقة. الطبعة الأولی. العراق: کربلاء المقدسة. مؤسسة علوم نهج‌البلاغة.
- مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1390). پیام امام امیرالمؤمنین(ع): شرح و تازه و جامعی بر نهج‌البلاغه. چاپ اول. قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب.
- منتظری، حسینعلی (1395). درس‌هایی از نهج‌البلاغه. چ سوم. قم: انتشارات سرایی.
- یارمحمدی، لطف‌الله (1395).  تجزیه و تحلیل مقابله‌ای گفتمان شناختی (زبان فارسی و انگلیسی در چارچوب زبان‌شناسی انتقادی). تهران: انتشارات هرمس
- ------------- (1393). گفتمان‌شناسی رایج و انتقادی. تهران، هرمس.
- ------------- (1385). ارتباطات از منظر گفتمان‌شناسی انتقادی. تهران: هرمس.
- یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز (1400). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمه هادی جلیلی. تهران: نی.
- آقاگل‌زاده، فردوس، خیرآبادی، رضا و گلفام، ارسلان. (1392). مطالعۀ تطبیقی شیوۀ بازنمایی کنش‌گران ایرانی و غربی در پروندۀ هسته‌ای در رسانه‌های بین‌المللی(الگوی ون‌لیوون2008). جستارهای زبانی، (4)13، 19-1.
- اسدی، معصومه، گلفام، ارسلان، آقاگل‌زاده، فردوس و افراشی، آزیتا (1394). مؤلّفه‌های زبان‌شناختی و جامعه‌شناختی- معنایی و بازنمایی کنشگران اجتماعی در متون مطبوعاتی، جستارهای زبانی، (6)2، 24-1.
- امامی‌فر، علی (1379). اشارات تاریخی امام علی)علیه‌السلام) در خطبه شقشقیه. سامانۀ نشریات معرفت، (9) 39. 70-61.
- جوکار، سمیه و رحیمیان، جلال (1394). تصویرسازی کارگزاران اجتماعی در اشعار سیاسی ملک‌الشعرای بهار ازمنظر گفتمان‌شناسی انتقادی. مجلۀ شعرپژوهی. (7) 2 ، 134-111.
- حقیقت، سید صادق (1389). مسئلۀ ساختار/کارگزار در علوم اجتماعی. فصلنامه روش­شناسی علوم انسانی، (16)64 و 65، 166-147.
- زودرنج، صدیقه و اربطی مقدم، شیرین. (1401) واکاوی خطبۀ شقشقیه با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی. فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه، (10)37، 115-139.   10.22084/nahj.2021.24901.2708
- سلطانی، علی‌اصغر (1383). تحلیل گفتمان به مثابۀ نظریه و روش. علوم سیاسی، (7)28. 180-153.
- نجفی‌ایوکی، علی، رسول­نیا، امیرحسین و کاوه نوش‌آبادی، علیرضا (1396). تحلیل متن­شناسی خطبۀ شقشقیه براساس نظریۀ کنش گفتاری"سرل". فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه، (5)19، 17-1.  10.22084/nahj.2017.9828.1543
- Van Leeuwen, T. (1996). The representation of social actors in discourse. In Caldas-Coulthard, C. R., & Coulthard, M. (Eds.), Texts and practices.
- Van Leeuwen, T. (2008). Discourse and Practice: New Tools for Critical Discourse Analysis. Oxford: Oxford University Press.
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
دوره 11، شماره 43
پاییز 1402
آذر 1402
صفحه 31-58

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار