نکوهش شامیان در نهج‌البلاغه؛ تحلیل تاریخی جواز یا منع آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران

2 دانش‌آموخته دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، دانشگاه میبد، میبد، ایران

چکیده

نهج‌البلاغه در مورد شامیان، دو گزاره متناقض‌نما دارد؛ در خطبه 197، حضرت علی(ع) نه تنها یاران خود را از دشنام دادن به شامیان برحذر داشته، بلکه از آنان خواستند در حق اهل شام، دست به دعا بردارند؛ اما در خطبه‌ 238، امیرالمؤمنین(ع) خود، زبان به ذم اهل شام گشوده و آنان را با لحنی کوبنده مورد نکوهش قرار دادند. در این نوشتار که به روش توصیفی ـ تحلیلی سامان‌یافته، می‌کوشد این دوگانگی و ناسازگاری در قول و فعل را مورد تحلیل و بررسی قرار دهد. برآیند پژوهش آنکه سخن حضرت در بازداشتن از قدح و بدگویی شامیان، به قبل یا اوایل جنگ صفین بازمی‌گردد؛ درست زمانی‌که امام(ع) امیدوار بودند تعدادی از آن دیار، دست از جنگ و دشمنی بردارند. به همین دلیل دوست نداشتند که حس مقابله به مثل و تلافی، موجب بازداشتن آنان از راه حق شود؛ اما توبیخ و مذمت شامیان به پس از ماجرای حکمیّت و دوران غارات بازمی‌گردد؛ آن هنگام که سپاه شام، وقاحت را از حد گذرانده‌، بی‌ایمانی آنان محرز گشته و دیگر امیدی به بازگشت‌شان نبود؛ لذا حضرت برای معرفی چهره واقعی آنان و توجه دادن یارانشان به غارات مناطق کوفه توسط شامیان، زبان به ذم اهل شام گشودند. افزون بر بررسی اصالت دو روایت، تحلیل و چرایی صدور این دو گزاره، بخش‌های دیگر این نوشتار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Shamian's condemnation in Nahj al-Balagheh; Historical analysis of its permission or prohibition

نویسندگان [English]

  • Yahya Mirhoseini 1
  • Akram Sadat Hoseini 2
1 Associate Professor, Department of Quranic Sciences and Hadith, Faculty of Theology and Islamic Studies, Meybod University, Meybod, Iran
2 Ph.D., Department of Quranic Sciences and Hadith, Faculty of Theology and Islamic Studies, Meybod University, Meybod, Iran
چکیده [English]

Nahj al-Balagha has two contradictory propositions about the Shamians; In Sermon 197, Hazrat Ali (AS) not only warned his companions against insulting the people of Syria, but also asked them to start praying for the people of Syria. But in sermon 238, Amir al-Mu'minin (a.s.) opened his tongue against the people of Syria and condemned them in a harsh tone. In this article, which is organized in a descriptive-analytical way, it tries to analyze and examine this duality and inconsistency in words and deeds.The result of the research is that the speech of the Prophet in stopping the shamans from gossiping and slandering, goes back to before or at the beginning of the battle of Safin; Just when Imam (a.s.) was hoping that some people from that country would stop fighting and enmity. But the rebuke and condemnation of the Shamians goes back to after the incident of Hakim and the period of looting; When the Sham army exceeded their insolence, their unbelief was confirmed and there was no hope of their return; Therefore, in order to introduce their true face, Hazrat opened his tongue to the people of Syria. In addition to examining the authenticity of two narrations, the analysis and why of issuing these two propositions are other parts of this article.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali (pbuh)
  • Nahj al-Balagha .curse
  • Dhim Shamian
  • Kufian
  • Muawiya

مراجع

  • قرآن کریم.
  • فیض‌الاسلام، علی‌نقی (1368). نهج‌البلاغه، ترجمه و شرح فیض‌الاسلام. تهران: انتشارات فقیه.
  • ‏‫ابشیهی، محمدبن‌احمد (۱۴۱۹). المستطرف. بیروت: عالم الکتب.
  • ‏‫ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمیدبن‌هبه‌الله (بی‌تا). جلوه تاریخ در شرح نهج‌البلاغه ابن‌ابی‌الحدید. (ترجمه: محمود مهدوی دامغانی). نشر نی.
  • ‏‫--------------------- (بی‌تا). شرح نهج‌البلاغة (ابن‌أبی‌الحدید). قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
  • ‏‫ابن‌اعثم کوفی، ابومحمد (۱۴۱۱). الفتوح. بیروت: دارالاضواء.
  • ‏‫ابن‌بابویه، محمدبن‌علی (۱۳۶۳). من لایحضره الفقیه. قم: مؤسسة النشر الاسلامیة.
  • ‏‫ابن‌سعد، محمدبن‌سعد (۱۴۱۰). الطبقات الکبری. (تحقیق: محمد قادر عطا). بیروت: دارالکتب العلمیة.
  • ابن‌سیده، على‌بن‌اسماعیل (1421). المحکم و المحیط الأعظم. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  • ‏‫ابن‌عساکر، علی‌بن‌حسن (۱۴۱۵). تاریخ مدینه دمشق. بیروت: دارالفکر.
  • ابن‌فارس، احمد (1404). معجم مقاییس اللغة، (به کوشش عبدالسلام هارون)، بی‌جا: مکتبة الاعلام الاسلامی.
  • ‏‫ابن‌قتیبه، ابومحمد عبدالله بن مسلم (۱۴۱۰). الإمامة و السیاسة معروف بتاریخ الخلفاء. (تحقیق: علی شیری). بیروت: دار الاضواء.
  • ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم (1414). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
  • ‏‫ابن میثم، میثم بن علی (۱۳۷۵). شرح نهج‌البلاغه ابن میثم. مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی.
  • ‏‫بستی سبحستانی، اسماعیل بن احمد (۱۴۲۱). المراتب فی فضائل امیرالمؤمنین. قم: دلیل.
  • ‏‫بیهقی، احمد بن حسین (۱۴۲۴). السنن الکبری. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  • پاکتچی، احمد (1388). نقد متن، (به کوشش صالح زارعی)، تهران، انجمن علمی دانشجویی الهیات دانشگاه امام صادق (ع).
  • ‏‫تتوی، احمدبن‌نصرالله (۱۳۸۲). تاریخ اَلفی (تاریخ هزار ساله اسلام). (ترجمه: غلامرضا طباطبایی مجد). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  • ‏‫ثقفی، ابراهیم‌بن‌محمد (بی‌تا). الغارات. تهران: عطارد.
  • ‏‫حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله (۱۴۳۵). المستدرک علی صحیحین. بیروت: دارالتاصیل.
  • ‏‫حسن، ابراهیم (۱۳۷۶). تاریخ سیاسی اسلام. (ترجمه: ابوالقاسم پاینده). تهران: جاویدان.
  • حسینی، اکرم السادات؛ میرحسینی، یحیی (1402). نقش دین و حَمیّت در رفتارشناسی شامیان با تکیه بر گزاره‌های نهج‌البلاغه. فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه. 11، شماره (41)، صص 97-119. doi: 10.22084/nahj.2023.28048.2943
  • حسینی، اکرم السادات؛ میرحسینی، یحیی (۱۴۰3الف‌). مواضع سیاسی عرب‌تباران شام هم‌زمان با دوره خلافت امام علی(ع). فصلنامه تاریخ و تمدن اسلامی، 20، شماره (46)، صص 21 –

https://sanad.iau.ir/Journal/jhcin/Article/1122560

  • حسینی، اکرم السادات؛ میرحسینی، یحیی؛ و صحرایی، کمال (۱۴۰۲الف‌). تحلیل فرمانبرداری شامیان از معاویه (با تمرکز بر تحلیل روایات مدح و ذم آنان در نهج البلاغه). مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، 29 شماره، (75)، صص 53-75.

https://sanad.iau.ir/Journal/qhs/Article/1000687

  • حسینی، اکرم السادات؛ میرحسینی، یحیی؛ صحرایی، کمال (1402). واکاوی تاریخی مفهوم «الجفاة الطغام»؛ توصیفی از حضرت علی (ع) درباره شامیان. پژوهش‌نامه علوی, دوره 14، شماره (27) ، 1-27 .doi: 10.30465/alavi.2023.43593.2508
  • ‏‫حسینی، عبدالزهراء (بی‌تا). مصادر نهج البلاغة و أسانیده. بیروت: دار الزهراء.
  • ‏‫دینوری، احمد بن داود (بی‌تا). الأخبار الطوال. بیروت: دار إحیاء الکتب العربیة.
  • سبحانی‌نیا، محمد (1401). نقش فضای صدور در حل تعارض بدوی بعضی از احادیث نهج‌البلاغه. آموزه‌های حدیثی، 6 شماره (11)، صص 133-158. https://civilica.com/doc/1662878/
  • ‏‫سبط ابن جوزی، یوسف بن قزاوغلی (۱۴۲۶). تذکره الخواص من الأمة بذکر خصائص الائمة. قم: المجمع‌العالمی من اهل‌بیت علیهم‌السلام.
  • ‏‫شوشتری، محمدتقی (۱۳۷۶). بهج الصباغه. تهران: امیرکبیر.
  • ‏‫طبری، محمد بن جریر (۱۳۸۷). تاریخ الأمم و الملوک (تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم). بیروت: دارالتراث.
  • ‏‫کلینی، محمد بن یعقوب (۱۳۸۴). الکافی. قم: دارالحدیث.
  • مجلسی، محمدباقر (۱۳۶۳). بحارالانوار. بیروت: دارالعم.
  • ‏‫محسن امین، محسن الحسینی (۱۴۰۳). أعیError! Hyperlink reference not valid.مرتضى زبیدى، محمد بن محمد. (1414). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دار الفکر.
  • ‏‫مسعودی، علی بن حسین (۱۳۷۴). مروج الذهب. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  • مشکور، محمدجواد (1375). فرهنگ تطبیقی عربی با زبان‌های سامی و ایرانی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
  • ‏‫مغنیه، محمدجواد (بی‌تا). فی ظلال نهج‌البلاغة. بیروت: دار العلم للملایین.
  • ‏‫مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۵). پیام امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • ‏‫موسوی، عباس ‌علی (بی‌تا). شرح نهج البلاغة (موسوی). بی‌جا: دارالرسول الاکرم صلی الله علیه و آله و سلم.
  • ‏‫نصربن مزاحم (۱۳۸۲). وقعة صفین. (تحقیق: عبدالسلام محمدهارون). قاهره: المؤسسة العربیة الحدیثة.
  • ‏‫هاشمی خویی، حبیب‌الله بن محمد (۱۴۰۰). منهاج البراعة (خویی). تهران: مکتبة الاسلامیة.
  • Orel, Vladimir E. & Stolbova, Olga V, (1995). Hamito - Semitic Etymological Dictionary: Materials for a Reconstruction, Leiden: EJ. Brill.
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
دوره 11، شماره 43
پاییز 1402
آذر 1402
صفحه 129-151

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار