بررسی صفات دنیا و آخرت در خطبه‌های نهج‌البلاغه بر پایة رابطة مفهومی تقابل معنایی (مطالعة موردی گونه‌های جهتی و دوسویه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

تقابل جهتی و دوسویه به‌عنوان دو گونة رایج در تقابل معنایی مطرح هستند. تقابل معنایی مبحث ویژه‌ای از معنی‌شناسی را به خود اختصاص می‌دهد. تقابل‌های معنایی یکی از مهم‌ترین و پربسامدترین روابط معنایی در نهج‌البلاغه به شمار می‌روند. تنوع تقابل معنایی در دنیا و آخرت، دلالت‌­های معنایی متنوعی را رقم می‌زند که از ابزارهای لازم در بررسی معناشناختی این اثر ادبی است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی تدوین شده‌­است. در این پژوهش، به دلیل گسترده‌بودن بحث تقابل معنایی میان صفات دنیا و آخرت در خطبه‌های نهج‌البلاغه، به بررسی دو گونة رایج از انواع تقابل میان این صفات، پرداخته‌ شده‌­است. پس از استخراج جفت صفات متقابل دنیا و آخرت از میان خطبه‌ها و تطبیق هر یک از آن‌ها، بر انواع تقابل در معنی‌شناسی، برآیند پژوهش نشان داد که در این میان، امام برخی ویژگی‌ها برای دنیا و آخرت ترسیم کرده‌اند که نمایان‌گر تقابل جهت‌های مختلف نسبت به نقطة ارجاع هستند و تحت عنوان تقابل جهتی مطرح می‌شوند. این تقابل‌ها با دربرگیری پانزده مورد به‌عنوان یکی از پربسامدترین انواع تقابل میان صفات متقابل دنیا و آخرت محسوب می‌شوند. جفت صفات متقابل مطابق با ویژگی‌های تقابل دوسویه که از نظر میزان بسامد میان صفات دنیا و آخرت با دربرگیری سه مورد، کم‌ترین میزان را به خود اختصاص می‌دهند، پس از تقابل جهتی قرار می‌گیرند. امام از این صفات برای بیان ویژگی‌هایی از دنیا و آخرت استفاده کرده‌اند که وقوع یکی از واژه‌های متقابل، متضمن وقوع واژة دیگر  هست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Examining the attributes of the world and the hereafter in Nahj al-Balagha sermons based on the conceptual relationship of semantic opposition (A case study of directional and symmetrical opposition)

نویسندگان [English]

  • Mohadese Hozan 1
  • Ali Akbar Forati 2
  • Enisiyeh Sadat Hashemi 2
1 Master's student in Arabic language and literature, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Directional and symmetrical opposition are considered two common types of semantic opposition. Semantic opposition is a special topic of semantics. Semantic opposition is one of the most important and frequent semantic relations in Nahj al-Balagha. The variety of semantic opposition in this world and the hereafter creates a variety of semantic implications, which is one of the necessary tools in the semantic analysis of this literary work. The present research is compiled by the descriptive-analytical method. In this research, due to the widespread discussion of the semantic opposition between the attributes of this world and the hereafter in the sermons of Nahj al-Balagha, two common types of opposition between these attributes were investigated. The results showed that, Imam has drawn some features for the world and the hereafter, which represent the opposites of different directions with respect to the reference point and are referred to as directional opposites. These opposites, including 15 cases, are considered one of the most frequent types of opposites between the mutual attributes of this world and the hereafter. Pairs of mutual attributes according to the features of symmetrical opposition, which have the lowest frequency between the attributes of this world and the hereafter, including 3 items, are placed after the directional opposition. Imam has used these attributes to express the features of this world and the hereafter; the occurrence of one of the reciprocal words implies the occurrence of the other word.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Semantics
  • semantic opposition
  • symmetrical opposition
  • directional opposition
  • the world and the hereafter
  • Nahj al-Balagha
  • ابن‌­سیده، علی‌­بن‌­اسماعیل (1421). المحکم و المحیط الاعظم. محقق: عبد­الحمید­ هنداوی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  • ابن­‌فارس، احمد­بن­‌فارس (1404). معجم مقاییس اللغة. محقق: محمد هارون عبد­السلام. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  • ابن‌­منظور، محمد­بن‌­مکرم (1414). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
  • ازهرى، محمد بن احمد (1421). تهذیب اللغة. چاپ اول. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • بستانی، فؤاد­افرام (1375). فرهنگ ابجدی. تهران: اسلامی.
  • پالمر، فرانک (1366). نگاهی تازه به معنی­شناسی. مترجم: کورش صفوی. تهران: چاپ پنگوئن.
  • جوهری، اسماعیل‌­بن­‌حماد (1376). الصحاح. محقق: احمد عبد­الغفور عطار. بیروت: دار العلم للملایین.
  • راغب‌­اصفهانی، حسین‌­بن‌­محمد (1412). مفردات الفاظ القرآن. بیروت: دار­القلم.
  • ----------------------- (1374). مفردات الفاظ قرآن. تهران: مرتضوی.
  • زمخشرى، محمود­بن­‌عمر (1979). أساس­البلاغة. چاپ اول. بیروت: دار صادر.
  • ------------------ (1386). مقدمة الأدب، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
  • صاحب، اسماعیل‌­بن‌­عباد (1414). المحیط فی اللغة، محقق: محمد­حسن آل­یاسین، بیروت: عالم الکتب.
  • صفوی، کورش (1387). درآمدی بر معنی­شناسی. تهران: انتشارت سوره مهر.
  • ---------- (1369). نگاهی به تقابل معنایی. نثر پژوهشی ادب فارسی. شماره 1، 104- 115.
  • صناعتی، مرضیه (1382). پیشنهادی در طبقه­بندی تقابل معنایی در زبان فارسی، مجلة زبان و ادب. سال ششم، شمارة 18، 14-37. DOI:22054/LTR.2004.6255
  • طریحی، فخر­الدین‌­بن­‌محمد (1375). مجمع البحرین. محقق: احمد حسینی­اشکوری. تهران: مرتضوی.
  • فراهیدى، خلیل‌­بن‌­احمد (1409). کتاب العین. چاپ دوم. قم: نشر هجرت.
  • فیض­‌الاسلام­‌اصفهانی، علی‌نقی (1368). ترجمة نهج­البلاغه. تهران: سازمان چاپ و انتشارات فقیه (تألیفات فیض­الاسلام).
  • فیومی، احمد­بن‌­محمد (1414). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: مؤسسه دار الهجرة.
  • قرشی، علی­‌اکبر (1371). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  • ----------- (1377). مفردات نهج‌البلاغه. تهران: مرکز فرهنگی نشر قبله.
  • گیررتس، دیرک (1393). نظریه­های معنی‌شناسی واژگانی. مترجم: کورش صفوی. تهران: نشر علمی.
  • لاینز، جان (1391). درآمدی بر معنی‌شناسی زبان. مترجم: کورش صفوی. تهران: نشر علمی.
  • لوبنر، سباستین (1399). درآمدی بر معناشناسی. مترجم: جلال رحیمیان. تهران: نشر نویسه پارسی.
  • مجموعة من المؤلفین. (1425). المعجم الوسیط. الطبعة الرابعة. مصر: مجمّع اللغة العربیة.
  • Cruse, D. A. (1986). Lexical Semantics. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Crystal, David. (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics. Oxford: Blackwell Publishing.
  • Hurford, James R., Brendan Heasly and Michael B. Smith. (2007). Semantics: A Coursebook. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Saeed, J. I. (2016). Semantics. Wiley Blackwell.