سبک‌شناسی گفتمانِ خطبه 42 نهج‌البلاغه بر مبنای نظریه نقش‌گرای هلیدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

نظریۀ نقش‌گرای هلیدی، از مهم‌ترین نظریات زبان‌شناسی متن است که به شکل‌گیری زبان و بافت متن توجه دارد و اساس آن را سه فرانقش؛ اندیشگانی، بینافردی و متنی تشکیل می­دهد. این نظریه، الگوی مناسبی جهت سبک‌شناسی گفتمانِ متن به شمار می‌رود و در پرتو آن می‌توان به مطالعۀ همه جنبه‌های سبکِ گفتمان نویسنده پی برد. پژوهش حاضر به روش تحلیلی و با رویکرد زبان‌شناسی نقش‌گرا، خطبۀ 42 نهج‌البلاغه را به‌منظور دست‌یابی به سبک گفتمان امام (ع) و درک عمیق‌تر ظرافت‌ها و ارزش‌های پنهان موجود در خطبه، بر مبنای دو فرانقش اندیشگانی و متنی مورد بررسی قرار داد و به این نتایج دست یافت که میزان استفاده امام(ع) از انواع فرایندها، هماهنگ با محتوای خطبه است و به دلیل مضمون خطبه که مربوط به امور ذهنی چون؛ اطاعت از هوای نفس و آرزوهای طولانی، شناساندن مهم‌ترین تفاوت میان دنیا و آخرت و... است، فرایند ذهنی (0.050) و رابطه­ای (0.031.25) بیشترین نقش را در شکل‌دهی گفتمان خطبه دارند. از نظر فرانقش متنی هم امام (ع) با کاربرد عوامل ساختاری آغازگر مرکب (0.088)، نشاندار (0.075)، ساخت اطلاعاتی نو و کهنه (0.050) مفاهیم خطبه را گسترش داده و با به‌کارگیری شگردهای عوامل غیر ساختاری؛ انسجام دستوری (ارجاع و حذف)، پیوندی (ارتباط اضافی و سببی) و واژگانی (تکرار و با هم‌آیی)، سبب ایجاد ارتباط منسجم میان‌بندهای مختلف خطبه گشته است. در واقع امام(ع) سبک گفتمانی خطبه را با توجه به بافت موقعیتی و شناختی که نسبت به مخاطبانش داشته، بنا نهاده تا از غرور و غفلت و حس دنیاطلبی آنان بعد از پیروزی، جلوگیری کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Stylistic Discourse of the 42th Sermon of Nahj al-Balagha Based on Halliday’s Systemic Functional Linguistics

نویسندگان [English]

  • abdollah hoseini 1
  • Zohreh Naemi 2
  • maryam atharinia 3
1 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature, Kharazmi University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature, Khwarazmi University, Tehran, Iran
3 PhD student of Arabic language and literature, Faculty of Literature, Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Halliday’s systemic functional theory is one of the most important theories in text linguistics that cateres to formation of language and texture of text and forms. It is based on three meta functions: ideological, interpersonal and textual. This theory is considered a suitable model for the stylistics of text discourse and it can help to understand all aspects of author's discourse style. The present research was investigated with an analytical method and systemic functional linguistics approach on 42th sermon of Nahj al-Balagha based on the ideological and textual meta-functions in order to achieve the imam's discourse style and deeper understanding of the subtleties and hidden values ​​in the sermon. The results showed that the extent to which imam uses all kinds of processes is in harmony with the content of sermon and because of the content of sermon, which is related to mental affairs such as following the passions and long wishes, and knowing the most important differences between this world and the hereafter. Mental processes (0.050) and relational processes (0.031.25) have the biggest role in shaping the discourse of the sermon. From the point of view of textual meta-function, imam has expanded the concepts of sermon using structural factors (composite initiator (0.088), mark (0.075), creating new and old information (0.050) and has created a coherent connection between different clauses of the sermon by applying techniques of non-structural factors, grammatical, relational and vocabulary coherence. In fact, imam has established discourse style of the sermon according to the situational context and his knowledge of the audience to prevent their pride and sense of worldliness after victory.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahj al-Balagha
  • 42th sermon
  • systemic functional theory
  • ideational meta-function
  • textual meta-function

مراجع

  • ابراهیمی، ابراهیم، طبیبی، علیرضا، و سلمانیان، سمیه (1396). ابزارهای آفرینندۀ انسجام متنی در خطبۀ اول نهج­البلاغه، فصلنامه پژوهشنامه نهج­البلاغه، دوره 5، شماره 18، 13-1. DOI:10.22084/nahj.2017.12437.1743
  • البرزی، پرویز (1386). مبانی زبان­شناسی متن، تهران: امیرکبیر.
  • انصاریان، حسین (1388). ترجمه نهج­البلاغه، قم: دارالعرفان.
  • بحرانی، کمال­الدین میثم بن علی (1375). شرح نهج­البلاغه ابن میثم، مترجم محمدصادق عارف، مشهد: بنیاد پژوهش‌های نهج­البلاغه.
  • تولان، مایکل (1386). روایت شناسی؛ درآمدی زبان­شناختی- انتقادی، ترجمۀ سیده فاطمه علوی و فاطمه نعمتی، تهران: سمت.
  • الجرجانی، عبدالقاهر (1420). دلائل الاعجاز فی القرآن، شرح: محمد التونجی، بیروت: دارالکتب العربی.
  • حق­شناس، علی‌محمد (1390). زبان و ادب فارسی در گذرگاه سنت و مدرنیته، تهران: آگه.
  • الخطابی، محمد (1991). لسانیات النص: مدخل إلی انسجام الخطاب، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
  • دبیرمقدم، محمد (1386). زبان­شناسی نظری؛ پیدایش و تکوین دستور زایشی، تهران: سمت.
  • سجودی، فرزان (1390). نشانه­شناسی کاربردی، تهران: انتشارات علم.
  • الشریفی، الهادی (بی­تا). النمذجة ترتیب الکلمات فی اللغة العربیة الفصحی، الجزایر: دانشگاه أبی بکر تلمسان.
  • صالحی، فاطمه (1386). علم معانی و دستور نقش­گرای هلیدی، کتاب ماه ادبیات، شماره 8، 41-32.
  • صمدیانی، غلامرضا و تقوی، محمد (1395). بررسی تجربه­های عرفانی در عبهر العاشقین بر اساس فعل؛ رویکرد نقش­گرا، پژوهش­های ادب عرفانی (گوهر گویا)، دوره 10، شماره 30، 76-59. DOI:22108/jpll.2016.2088
  • العموش، خلود (1388). گفتمان قرآن (بررسی زبانشناختی پیوند متن و بافت قرآن)، ترجمه: سید حسین سیدی، تهران: نشر سخن.
  • فلاح، ابراهیم (1397). کارکرد فرانقش متنی در سورۀ «هُمَزَه» با رویکرد زبان­شناسی نقش­گرای هلیدی، پژوهش­های ادبی-قرآنی، دوره 6، شماره 4، 94-75. 1001.1.23452234.1397.6.4.4.1DOR:
  • فرج، حسام احمد (2007). نظریة علم النص، قاهرة: مکتبة الآداب.
  • کاظمی، فروغ (1392). آغازگر لایه­ای، مفهومی تازه در نقش‌گرایی، پژوهش­های زبان­شناختی در زبان‌های خارجی، دوره 3، شماره 2، 350-313. DOI: 22059/jflr.2013.57275
  • لطفی­پور ساعدی، کاظم (1385). درآمدی به اصول و روش ترجمه، تهران: نشر دانشگاهی.
  • مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1390). پیام امام امیرالمومنین(ع): شرح تازه و جامعی بر نهج­البلاغه، قم: انتشارات امام علی­بن­ابیطالب (ع).
  • مکاریک، ایرنا ریما (1390). دانش­نامه نظریه­های ادبی معاصر، ترجمه: مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: نشر آگه.
  • مهاجر، مهران و نبوی، محمد (1376). به‌سوی زبان­شناسی شعر؛ رهیافتی نقش­گرا، تهران: نشر مرکز.
  • میراحمدی، رضا و آقاجانی، مریم (1396). عناصر برجستۀ انسجام در بائیه متنبّی بر اساس نظریه هلیدی، مجله زبان و ادبیات عربی، دوره 9، شماره 17، 266-233. DOI:https://doi.org/10.22067/jall.v8i17.58049
  • هلیدی، مایکل، حسن، رقیه (1393). زبان، بافت و متن؛ ابعاد زبان از منظر نشانه‌شناسی اجتماعی، مترجم: محسن نوبخت، تهران: سیاهرود.
  • Halliday, M. A. K. (1985). An Introduction to Functional Grammar. First edition. New York: Edward Arnold
  • ----------------------. (2002). On Language. Edited by jonathan Webster. First Published. London
  • Halliday, M. A. K. & Hasan, R. (1976). Cohesion in English. London: Longman
  • Halliday, M. A. K. & Christian, M. (2004). An Introduction to Functional Grammar. London: Hodder Arnold. Third Edition.

 

فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
دوره 11، شماره 41
بهار 1402
خرداد 1402
صفحه 73-95

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار