جایگاه گزاره‌های اخلاقی تغافل و تجسس در اجرای فریضه امربه‌معروف و نهی از منکر نسبت به مردم و حکومت از منظر امیرالمؤمنین علی (ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

2 استادیار، گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده

اقامه امربه‌معروف و نهی از منکر با هدف محوری اصلاح و تربیت، از سوی شارع‌مقدس به‌عنوان تکلیفی همگانی معرفی شده است و نظر به رابطه تنگاتنگ اصلاح و تربیت با ارزش‌های اخلاقی، یکى از عوامل تأثیرگذار در این زمینه، بهره‌گیری از فضائل اخلاقی و توجه ویژه به گزاره‌های «تغافل» و «تجسس» است. لکن چگونگی به‌کارگیری آنها مسأله‌ای مهم به‌نظر می‌رسد. چرا که ممکن است مکلف با رویکردی افراطی و یا تفریطی و توجیه اداء تکلیف شرعی دچار انحرافاتی همچون «تجسس‌های نابجا»، «تجاوز به حریم خصوصی» «غفلت و بی‌تفاوتی» و «لجام‌گسیختگی اخلاقی» شود. مسئله اصلی این پژوهش، تبیین حد و مرز اعتدالی تغافل و تجسس در اجرای امربه‌معروف و نهی از منکر نسبت به دو حوزه «مردم» و «حکومت» با محوریت کلام و سیره امیرالمؤمنین (ع) می‌باشد که با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و رویکردی کاربردی اقدام به معرفی حد اعتدال شرعی، اخلاقی و تبیین مبانی نظری آن می‌نماید؛ بدین‌صورت که در امور باطنی مردم و خطاهای جزئیه و سهوی کارگزاران، حکم به تغافل و عدم جواز تجسس و جهت حفظ کیان، امنیت عمومی جامعه و مراقبت از تحرکات نظامی دشمنان و توطئه مخالفان و معاندان داخلی و جاسوسان، و آگاهی از نیازها، مشکلات مردم، حکم به جواز تجسس و عدم تغافل می‌نماید تا جامعه و حکومت از آثار و نتایج آن همچون معرفت نسبت به حد اعتدالی تغافل و تجسس در امور شخصی و باطنی مردم و همچنین دستگاه حاکمیتی و مصادیق آن بهره­‌مند شوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Position of the Moral Propositions of Ignoring and Surveillance in Carrying out the Duty of Enjoining good and Forbidding Evil towards the People and the Government from the point of View of Amir al-Mominin Ali

نویسندگان [English]

  • Mahdi Jafari Harandi 1
  • Ahmad Rezvanimofrad 2
1 PhD candidate in Fiqh and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Humanities, Bo Ali Sina University, Hamadan, Iran
2 Assistant Professor, Department of Law, Faculty of Humanities, Bo Ali Sina University, Hamadan, Iran
چکیده [English]

Establishing what is good and forbidding what is bad with the central goal of reform and education has been introduced by the Holy Shariah as a universal duty, and considering the close relationship of reform and education with moral values, one of the influential factors in this field, is to pay special attention to the statement "Tagafel" and "Surveillance". But how to use them seems to be an important issue because it is possible that the obligee may suffer deviations such as "improper investigations", "violation of privacy", "negligence and indifference" and "moral unrest".
    The main goal of the present study is to explain the limits and boundaries of moderation in neglecting and investigating in the implementation of what is good and forbidding what is evil in relation to the two domains of "people" and "government" with a focus on the words and life of Amir al-Mominin (AS. The study was carried out using the analytical descriptive method and a practical approach to introduce the extent of religious and moral moderation and explains its theoretical foundations in such a way that in the internal affairs of people and the inadvertent errors of authorities, the decision is to ignore, but in order to preserve the organization, security, and the public, he spying becomes permissible and non-ignorable, so that the society and the government can benefit from its effects, such as knowledge about the need to practice moderation in  ignoring or spying on people’s personal affairs and the authorities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • enjoining good
  • forbidding evil
  • ignoring
  • spying
  • suspicion
  • قرآن کریم.
  • ابن­ابى­الحدید، عبدالحمید (1404). شرح نهج­البلاغة. قم: کتابخانه آیت­الله­ مرعشى.
  • ابن­فارس­ بن­زکریا، احمد (1404). معجم مقائیس­اللغة. قم: دفتر تبلیغات­اسلامى.
  • ابن­منظور، ابوالفضل، جمال­الدین، محمد­بن­مکرم (1414). لسان­العرب. بیروت: دارالفکر.
  • اربلی على­بن­عیسى (1381). کشف الغمة. تبریز: مکتبة بنى هاشمى.
  • اردبیلى، احمدبن­محمد‌ (بی­تا). زبدة­البیان فی أحکام­القرآن‌. قم: المکتبة­الجعفریة.
  • آمدی، عبدالواحد­بن­محمدتمیمى (1366). غررالحکم و دررالکلم. قم: دفتر تبلیغات اسلامى
  • بیگلری، احمد (1398). نشانه­شناسی حقوق­شهروندی در اندیشه امام­خمینی(ره). سیاست متعالیه، 7(25)، 65-86.
  • بهشتی، احمد (1396). اندیشه سیاسی تربیتی علوی در کلمات قصار نهج­البلاغه. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  • جزرى، ابن­اثیر، مبارک­بن­محمد‌ (بی­تا). النهایة فی غریب­الحدیث و الأثر.‌ قم: اسماعیلیان‌.
  • جعفری، محمدتقی (1386). ترجمه و تفسیر نهج­البلاغه. تهران: دفتر نشر فرهنگ­اسلامی.
  • جوهرى، اسماعیل­بن­حماد (1410). الصحاح تاج­اللغة و صحاح­العربیة. بیروت: دار­العلم.
  • جهان­بزرگی، احمد (1397). احکام فقهی رفتارهای حکومتی. تهران: دانش و اندیشه معاصر.
  • حرانی، حسن­بن­شعبه (1404). تحف العقول. قم: جامعه­مدرسین.
  • حسینی­تهرانی، سیدهاشم (1386). علوم­العربیه. تهران: مفید.
  • خامنه­ای، سید علی (1387). رساله اجوبه الاستفتائات. تهران: بین­الملل.
  • دلشاد تهرانی، مصطفی (1388). دلالت دولت؛ آیین­نامه حکومت و مدیریت در عهدنامه مالک اشتر. تهران: دریا.
  • --------------- (1378). ماه مهرپور؛ تربیت در نهج­البلاغه. تهران: خانه اندیشه جوان.
  • --------------- (1377). دولت آفتاب اندیشه سیاسی و سیره حکومتی علی (ع). تهران: خانه اندیشه جوان.
  • راغب، اصفهانى، حسین­بن­محمد (1412). مفردات ألفاظ­القرآن. بیروت: دارالعلم.
  • رشاد، علی­اکبر (1380). دانشنامه امام علی (ع). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • سید رضی، ابوالحسن­محمدبن­الحسین (1387). نهج­البلاغه. ترجمه محمد دشتی. مشهد: آستان­قدس.
  • صادقی، حسین (1388). قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: حقوق اسلامی.
  • صافی گلپایگانى، لطف‌الله (1417). جامع الأحکام. قم: حضرت معصومه­(س).
  • صدوق، محمدابن­بابویه (1403الف). الخصال. قم: جامعه مدرسین.
  • ---------------- (1364ب). ثواب­الأعمال و عقاب­الاعمال. قم: شریف­رضى.
  • ---------------- (1378ج). عیون ألاخبار­الرضا (ع). قم: جهان.
  • طباطبائی، محمدحسین. (1374). المیزان فی تفسیرالقرآن‏. ترجمه: سید محمدباقر موسوى­ همدانى قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  • طباطبائی، محمدرضا (1390). صرف ساده. قم: دارالعلم.
  • طبرسی، فضل­بن­حسن (1425). مجمع­البیان فی تفسیر القرآن. قم: ناصرخسرو.
  • طریحى، فخرالدین (1416). مجمع البحرین. تهران: مرتضوى.
  • عالم­زاده نوری، محمد (1392). استنباط حکم اخلاقی از سیره­ و عمل معصوم. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ­اسلامی.
  • عبدخدایی، بشری. فخلعی، محمدتقی (1400). بررسی عهدنامه امیرمومنان (ع) به مالک اشتر از منظر کارکردهای سیاسی. فصلنامه پژوهشنامه نهج­البلاغه، 33(9)، 1-17. DOI:22084/NAHJ.2021.14796.1931
  • علوی، سید علی­اصغر (1396). جواز جاسوسی برای نظام سیاسی در فقه شیعه، سیاست متعالیه، 6(20)، 141-156. 22034/SM.2018.30973DOI:
  • فاضل لنکرانی، محمد (1386). آیین کشورداری از دیدگاه امام علی (ع). تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  • فتال­نیشابورى، محمد­بن­حسن (بی­تا). روضة­الواعظین. قم: رضى.
  • فراهیدى، خلیل­بن­احمد (1410). العین. قم: هجرت.
  • قرشى، سید على­اکبر (1412). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب­الإسلامیة.
  • کتابچی، محسن (1383). مدیریت موفق. مشهد: نشر الف.
  • کلینى، ابوجعفرمحمدابن­یعقوب (1407). الکافی. تهران: دارالکتب­الإسلامیة.
  • متقی هندی، علی­بن­حسام­الدین (1409). کنزالعمال فی السنن­والاقوال. بیروت: الرساله.
  • مجلسى، محمدباقر (1404). بحارالأنوارالجامعة لدرر أخبارالأئمة. بیروت: الوفاء.
  • محققی، حسین، و صحابت­انور، سعید (1396). روابط اجتماعی و اخلاق از دیدگاه حضرت علی (ع) در نهج‌البلاغه. فصلنامه پژوهشنامه نهج­البلاغه. 5(18)، 15-31.  22084/NAHJ.2017.10707.1615DOI:
  • مصطفوى، حسن (1402). التحقیق فی کلمات القرآن­الکریم. تهران: مرکز ترجمة و نشر.
  • مطهری، مرتضی (1378). جامعه و تاریخ. قم: صدرا.
  • مکارم شیرازی، ناصر (1395). پیام امام امیرالمومنین(ع). قم: امام علی­ابن­ابیطالب(ع).
  • موسوی­خمینی، سید روح­الله (1361). صحیفه نور. تهران: مرکز مدارک فرهنگی انقلاب­اسلامی.
  • ---------------- (1376). شرح چهل حدیث. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  • نجفی، محمدحسن (1403). جواهرالکلام فی­شرح شرائع­الاسلام. بیروت: داراحیاء التراث­العربی.
  • همدانی، آقارضابن­هادی (1416). مصباح الفقیه. قم: النشر السلامی.