تبیین منظومه فکری و تمدّنی امام علی(ع) در اِعمال آموزه امت اسلامی از منظر نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ، دانشکده ادبیات دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 دکتری تاریخ تشیّع دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

تبیین مفهوم و نقش امت براساس مجموعه فرمایشات علمی و سیره عملی امام علی(ع) در فرآیند ساخت تمدن اسلامی، نقطه عزیمت این نوشتار است تا وانماید که این نظریه چه ظرفیت‌هایی در باروری تمدن‌سازی دارد. سؤال پژوهش این است که امام علی(ع) برای احیای مفهوم امت اسلامی چه رفتارهایی داشتند و چه دیدگاه‌هایی را تبیین نمودند؟ این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی بر آن است تا این فرضیه را بررسی کند که ایده امت‌گرایی امام علی(ع) ناشی از اصول ثابت دیدگاه وحدت‌گرایانه و سیره آن حضرت بود که پیامد آن ارائه گفتمان نوین تمدنی در گستره جهانی و انسانی و فرامنطقه‌ای، فراقبیله‌ای و فرانژادی می‌باشد. کارکردهای تمدنی آموزه امت در این مقطع تاریخی را نباید در ظواهر تمدنی جستجو کرد بلکه مربوط به ساحت کلان و بنیان اندیشه متعالی و روح حاکم بر مبانی نظام‌سازی سیاسی، فرهنگی و اجتماعی تمدن‌سازی علوی می‌باشد.
نتایج نشان می‌دهد انکار و مخالفت با مرزبندی‌های عقل قبیله‌ای، رسوم عصبیت اشرافیت جاهلی، قومی و نژادی، تلاش برای پی‌ریزی حفظ عقیده مشترک و پیاده کردن نشانه­های شریعت و حدود آیین‌ همگانی اسلام، ایجاد وحدت و انسجام اجتماعی، حفظ میراث فرهنگی و تمدنی همه انبیا، همزیستی همه اقوام و نژادهای گوناگون مسلمان، همسویی با آداب و سنن پسندیده اقوام و ملل و محبت نسبت به آحاد امت از سوی رهبر و امام الهی از ظرفیت‌های اثرگذار در نظام اجتماعی، سیاسی و فرهنگی تمدن‌سازی اسلامی است. امام علی(ع) در عمل تمامی امکانات و تلاش خود را برای همسازگری امت به‌کار گرفت تا گفتمان خود را جامه عمل بپوشاند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the Intellectual and Civilizational System of Imam Ali (AS) in Applying the Teachings of the Islamic Nation From the Perspective of Nahj al-Balagha

نویسندگان [English]

  • Asghar Montazerolghaem 1
  • zahra sadat keshavarz 2
1 Professor, Department of History, Faculty of Literature, University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 PhD in Shiite History, University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

Explaining the concept and role of the nation based on the set of scientific orders and practical life of Imam Ali (AS) in
Explaining the concept and role of the nation based on the set of scientific orders and practical life of Imam Ali (AS) in the process of building Islamic civilization, is the starting point of this article to show what capabilities this theory has in the fertility of civilization. The research question is what were the behaviors and views of Imam Ali (AS) to revive the concept of the Islamic Nation? This descriptive-analytical study aims to investigate the hypothesis that the idea of nationalism of Imam Ali (AS) was due to the fixed principles of the unityist view and the life of the Imam, which resulted in the presentation of a new discourse of civilization in the world and it is human and trans-regional, trans-tribal and trans-racial. The functions of civilization, the doctrine of the nation in this historical period should not be sought in the appearances of civilization, but is related to the macro field and the foundation of transcendent thought and the spirit that governs the foundations of political, cultural and social systematization of Alawite civilization. The results show that denying and opposing the boundaries of tribal reason, the neural traditions of the pre-Islamic aristocracy, ethnicity and race, trying to establish a common belief and implementing the signs of Sharia and the limits of the common mirror of Islam, creating unity and social cohesion, preservation of cultural and civilizational heritage of all prophets, coexistence of all different ethnic groups and races of Muslims, alignment with the good customs and traditions of nations and nations and love for the nation by the leader and the divine Imam are effective capacities in the social and political system. And it is the culture of Islamic civilization. Imam Ali (AS) in practice used all his facilities and efforts to harmonize the nation to put his discourse into practice.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Nation
  • Unity
  • Civilization
  • Social Assimilation
  • Nahj al-Balagha
- قرآن کریم.
- ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبه الله. (1337ق). شرح نهج­البلاغه، قم: مکتبه آیه العظمی نجفی المرعشی.
- ابن‌اثیر، عزالدین علی. (1398ق). الکامل فی التاریخ، بیروت: دار الفکر.
- -----------------. (بی­تا). اُسد الغابه فی معرفه الصحابه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- ابن‌اعثم کوفی، ابومحمد احمد. (1411ق). الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت: دار الاضواء.
- ابن‌سعد، محمد. (بی­تا). الطبقات الکبری، بیروت: مطبعه دارصادر، بی تا.
- ابن‌شبّه نمیری بصری. (1410ق). تاریخ المدینه المنوره، تحقیق فهیم محمد شلتوت، قم: دار الفکر.
- ابن‌شهر آشوب، محمد بن علی. (1379ق). مناقب آلِ أبی طالب(ع)، قم: انتشارات علامه.
- ابن‌قتیبه دینورى، ابومحمد عبدالله بن مسلم. (1410ق). الامامه و السیاسه المعروف بتاریخ الخلفاء، تحقیق علی شیری، بیروت: دار الاضواء.
- ابن‌کثیر الدمشقی، اسماعیل بن عمر القرشی أبو الفداء. (1407ق). البدایه و النهایه، بیروت: دار الفکر.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1408ق). لسان العرب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- ابن‌عبد ربه، احمد بن‌ محمد. (1409ق). العقد الفرید، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- ابن‌هشام، عبدالملک. (1375). السیره النبویه، قاهره: مصطفی البابی الحلبی و اولاده.
- امینی، عبدالحسین. (1397ق). الغدیر فی الکتاب و السّنه و الأدب، بیروت: دار الکتاب العربی.
- بلاذری، أحمد بن یحیى ­بن جابر. (بی­تا). فتوح البلدان، تحقیق رضوان محمد رضوان، بیروت: دار الکتب العلمیّه.
- ---------------------------. (1417ق). انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلى، بیروت: دار الفکر.
- بهرامیان، مسعود؛ ویسی، محمود و قنبری، بخشعلی. (1399). «ویژگی‌های عالِم از نگاه امام علی(ع)»، پژوهشنامه نهج­البلاغه، دوره هشتم، شماره 30، 111-97.
- بی­آزار شیرازی، عبدالکریم. (1387). همبستگی مذاهب اسلامی (مقالات علمی بیست تن از دانشمندان مذاهب اسلامی)، تهران: انتشارات دانشگاه مذاهب اسلامی.
- تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد. (1366). غرر الحکم و درر الکلم، قم: دار الکتاب الاسلامیه.
- تهانوی، محمد علی بن علی ابن صابر الفاروقی. (بی­تا). کشاف اصطلاحات الفنون، بیروت: دار صادر.
- ثقفى کوفى ابواسحاق ابراهیم بن محمد. (1407ق). الغارات، تحقیق عبدالزهراء الحسینى، بیروت: دار الأضواء.
- جمشیدی، محمدحسین. (1384). «چیستی و ماهیت وحدت و همبستگی در اندیشه امام خمینی(ره)»، پژوهشنامه متین، شماره 27، 72-51.
- جوهری، اسماعیل بن حماد. (1407ق). الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، بیروت: دار العلم.
- حاکم نیشابوری، ابی عبدالله. (1411ق). المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- حسکانی نیشابوری، عبیدالله بن عبدالله بن احمد حاکم. (بی­تا). شواهد التّنزیل، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
- خویی، میرزا حبیب­الله. (1412ق). منهاج البراعه فی شرح نهج­البلاغه، تهران: مکتبه الاسلامیه.
- دائره المعارف بزرگ اسلامی (1370). زیر نطر محمد کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز نشر دائره المعارف.
- دهخدا، علی­اکبر. (1348). لغت نامه دهخدا، زیر نظر محمد معین و سیّدجعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات الفاظ قرآن، تحقیق عدنان صفوان داوودی، بیروت: دار القلم.
- زبیدی، محمد مرتضی. (بی­تا). تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: المکتبه الحیاه.
- زرگری­نژاد، غلامحسین. (1376). کاوش در اندیشه­های سیاسی سیّدجمال الدین اسدآبادی، تهران: مؤسسه حسینیه ارشاد.
- زیوری، معصومه؛ نوری، هادی؛ غلامی، محمدرضا و قاسمی روشن، ابراهیم. (1399). «تحلیل محتوای قیاسی رابطه دینداری و عدالت اجتماعی در نهج‌البلاغه»، پژوهشنامه نهج­البلاغه، دوره هشتم، شماره 32، 60-41.
- سیوطی، جلال‌الدین. (بی­تا). تاریخ الخلفاء، تحقیق قاسم الشّماعی و محمد العُثمانی، بیروت: دار الارقم ابی الارقم.
- شریف الرّضی، محمّد بن‌حسین. (1370). نهج‌البلاغه، ترجمه سیّد جعفر شهیدی، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
- شهیدی، سیّد جعفر. (1385). تاریخ تحلیلی اسلام، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- صبحی، صالح. (1370). فرهنگ نهج­البلاغه، ترجمه مصطفی رحیمی نیا، تهران: اسلامی.
- صدوق، محمد بن علی. (1403ق). معانی الخبار، قم: جامعه مدرسین.
- طباطبایی، سید محمدحسین. (1363). المیزان، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- طبرى، محمدبن جریر. (1387ق). التاریخ الطبری، بیروت: دار التراث، ط. الثانی.
- طوسی، محمد بن حسن. (1407ق). تهذیب­الاحکام، تهران: انتشارات دار الکتب الاسلامیه.
- عرفان، امیرحسین. (1395). «آموزه امت اسلامی در قرآن کریم و تبیین قابلیت­های فرهنگی و تمدنی آن»، پایان­نامه کارشناسی ارشد، قم: دانشگاه معارف اسلامی.
- عقاد، عباس. (1996). ما یقال عن الاسلام، بیروت: دارالکتاب العربی.
- فراهیدی، خلیل بن احمد. (1405ق). کتاب العین، تالیف مهدی المحزومی، قم: دار الهجره.
- فیرحی، داود. (1386). تاریخ تحول دولت در اسلام، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
- فیروزآبادی، محمد بن یعقوب. (1415ق). القاموس المحیط، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- قرطبی، ابن عبدالبر النمری. (بی­تا). الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، به هامش الاصابه فی تمییز الاصحابه، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
- گارده، لویی. (1352). اسلام دین و امت، ترجمه‌ رضا مشایخی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، بیروت: دار أحیاء التراث العربی.
- مصطفوی، حسن. (1416). التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: مؤسسه الطباعه و النشر وزاره الثقافه و الإرشاد الإسلامی.
- مفید، محمد بن محمد بن نعمان مفید. (بی­تا). الارشاد، ترجمه و شرح سیّدهاشم رسولی محلاتی، تهران: اسلامیه.
- منقری، نصر بن مزاحم. (1410ق). وقعه صفین، تصحیح عبدالسلام محمدهارون، بیروت: دارالجیل.
- نریمانی، زینب؛ طاهری­نیا، علی باقر. (1398). «واکاوی مقوله آگاهی‌بخشی در نامه‌های امام‌ علی(ع) به مردم براساس روش تحلیل محتوای کیفی»، پژوهشنامه نهج­البلاغه، دوره هفتم، شماره 26، 107-89.
- نصر، سیّدحسین. (1384). جوان مسلمان و دنیای متجدد، ترجمه مرتضی اسعدی، تهران: طرح نو.
- واقدی، محمد بن عمر. (1409ق). المغازی، تحقیق مارسدن جونز، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
- ------------------. (1417ق). فتوح الشام، تصحیح عبداللطیف عبدالرحمن، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- یدالهی‌فر، محمدجواد؛ فقیهی، علیرضا؛ سیفی، محمد؛ یوسف‌زاده، محمدرضا و ناظقی، فائزه. (1397). «اهداف و اصول تربیت معنوی بر اساس آموزه‌های امام علی (ع) در نهج‌البلاغه»، پژوهشنامه نهج­البلاغه، دوره ششم، شماره 24، 120-105.
- یعقوبی، احمدبن ابی یعقوب. (1343). تاریخ یعقوبی، ترجمه ابراهیم آیتی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.