تحلیل مفهوم شیطان در خطبۀ هفتم نهج‌البلاغه براساس نظریۀ آمیختگی مفهومی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران

چکیده

تجسم شیطان و تصویرسازی از این مفهوم در قالب پدیده­های عینی و محسوس در روایات دینی بسیار به چشم می­خورد و این پدیده به شکلی برجسته و تأمل برانگیز در خطبۀ هفتم نهج‌البلاغه متجلی شده است که با مطالعه و بررسی آن، از دریچۀ بلاغت سنتی و حتی برخی نظریه­های نوین؛ نظیر استعارۀ مفهومی، بسیاری از زوایا و جنبه­های این تصویر سازی و دلالت­ها و مفاهیم آن، همچنان در پرده­ای از ابهام باقی خواهد ماند. نظریۀ چهار الگویی فضاهای ذهنی فوکونیه و ترنر چگونگی تصویرسازی و آفرینش آمیزه­های مفهومی شیطان و نیز میزان خیال­انگیزی آن را در این خطبه ارزیابی می­کند؛ از این رو در مقالۀ پیش رو از طریق کاربست نظریۀ یادشده، تلاش شده است تا شیوۀ طرح مفهوم شیطان و ترکیب عناصر و مؤلفه­های تشکیل دهندۀ آن را در نهج‌البلاغه از نظر زبان­شناسی شناختی بازشناسیم. نتایج پژوهش نشان داد که مفاهیم مندرج در این خطبه به کمک الگوهای آمیختگی مفهومی متعددی قابل‌ارزیابی است که در رابطه با موضوعات مرتبط با شیطان و اولیای شیطان مطرح شده­اند. در این الگوها صفات، ویژگی­ها و کارکردهای اشیاء، حیوانات و انسان به شیوه­ای هنرمندانه گزینش، ترکیب و بسط داده شده­اند و با انتقال آن‌ها در فضای آمیخته، مفاهیم خلاقانه و بدیعی پدید آمده و گاهی هم با یکدیگر ترکیب شده و به ابداع معانی نوظهور پیچیده­ای انجامیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing the Concept of Satan in the Seventh Sermon of Nahj al-Balagha According to Conceptual Blending Theory

نویسنده [English]

  • Aliakbar Moravian Ghobadi
Assistant Professor, Department of Arabic Language and Literature, Lorestan University, Khorramabad, Iran
چکیده [English]

Imaging Satan and illustrating this concept in the form of tangible and objective phenomena is seen in religious
Imaging Satan and illustrating this concept in the form of tangible and objective phenomena is seen in religious narratives frequently and this phenomenon is emanated in the seventh sermon of Nahj al-Balagha eminently. And by analyzing and studying it from the point of view of the traditional rhetoric and even some new theories like conceptual metaphor, many aspects and prospects of this illustration and its implications and concepts remain in ambiguity. So Faucconier and Turner's four pattern theory of subjective spaces evaluate illustrating and creating Satan's conceptual blending and its imaginative measure; so, in this articles by using the above theory we have tried to recognize the quality and the method of framing the concept of Satan and its elements and components in Nahj al-Balagha from cognitive linguistic point of view. At the end of this study, we found that the listed concepts in this sermon are evaluable by the help of several conceptual blending patterns that have been introduced due to issues that are related to Satan and saints of Satan. In these patterns the characteristics, qualities and functions of the objects, animals and different categories of human have been selected, blended and extended artistically. And by conveying them in a blended space, innovative and picturesque concepts have been created.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cognitive linguistic
  • innovative concepts
  • conceptual blending theory
  • Nahj al-Balagha
  • Satan
-      ابن‌ابی‌الحدید، عزالدین عبدالحمیدبن‌هبة‌الله. (1909). شرح نهج‌البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، چاپ اول، بی­جا، دار إحیاء الکتب العربیة.
-      ابن‌میثم البحرانی، کمال‌الدین میثم‌بن‌علی. (1430). شرح نهج‌البلاغه، چاپ دوم، قم: دار الحبیب.
-      الموسوی، السید عباس علی. (1418). شرح نهج‌البلاغه، چاپ اول، بیروت: انتشارات دار الرسول الأکرم.
-      اردبیلی، لیلا؛ برکت، بهزاد؛ روشن، بلقیس و محمدابراهیمی، زینب. (1394). «پیوستگی معنایی متن از منظر نظریه آمیختگی»، جستارهای زبانی، دوره 6 ، شماره 5 (پیاپی 26)، 27-47.
-      اورکی، غلام­حسن؛ ویسی، الخاص و شکرآمیز، منصوره. (1397). «ساز و کار شناختی آمیختگی و نقش آن در مفهوم­سازی­های قرآنی»، فصلنامه تازه­های علوم شناختی، شمارۀ 1، 74-89.
-      پورابراهیم، شیرین. (1396). «کاربست نظریۀ آمیختگی مفهومی در مفهوم‌سازی شهادت در شعر پایداری»، نشریۀ ادبیات پایداری، شماره 17، 65-85.
-      جعفری، محمدتقی. (1364). ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، بی­جا، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
-      حاجی قاسمی، فرزانه؛ عابدی جزینی، مهدی، (1398). «آمیزش مفهومی مرگ در نمونه­هایی از شعر جاهلی؛ براساس نظریة آمیختگی مفهومی با الگوی چهار فضایی فوکونیه و ترنر»، ادب عربی، شماره 2، 151-166.
-      دلبری، سید محمد. (1395). «دلالت­های تربیتی معناشناسی «قلب» در قرآن کریم»، پژوهشنامۀ تفسیر و زبان قرآن، شمارۀ 1، 81-106.
-   روستایی، علیرضا؛ زارع، ساجد و احمدیان، حمید. (1397). «تحلیل خطبۀ «فتنه» در نهج­البلاغه بر اساس مبانی نقد فرمالیسم»، پژوهشنامۀ نهج­البلاغه، شماره 21، 39 – 56.
-      سلیمی، سیده فاطمه. (1398). «تحلیل شناختی استعاره در نهج‌البلاغه بر پایۀ نظریۀ ترنر و فوکونیه»، پژوهشنامۀ علوی ، شماره 1، 125-150.
-      شیرافکن، محمدحسین و قائمی­نیا، علیرضا. (1395). «تحلیل فضاهای ذهنی گفتمان شیطان در قرآن کریم»، پژوهش­های میان‌رشته­ای قرآن کریم، شماره 2، 63-78.
-      قائمی­نیا، علیرضا. (1390). معناشناسی شناختی قرآن، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
-      قائمی­نیا، علیرضا. (1396). استعارۀ مفهومی و فضاهای قرآن، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
-      قراملکی، احد فرامرز و باقری، مهدی. (1996). «کاربست انتقادی نظریة آمیختگی مفهومی در خوانش «خزائن الهی» در المیزان»، مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، شمارۀ 4، 123-144.
-      کاظمی نجف،آبادی، سمیه. (1399). «بررسی استعاره­های هستی­شناختی حوزه مفهومی قلب در نهج­البلاغه»، پژوهشنامۀ نهج­البلاغه، شماره 32، 1-19.
-      طباطبایی، سید محمد حسین. (1417). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزه علمیه.
-      لیکاف، جرج؛ جانسون، مارک. (2009). الإستعارات التی نحیا بها، ترجمۀ عبدالمجید جحفه، چاپ دوم، مغرب، انتشارات دار توبقال للنشر.
-       Coulson, S. (2001). SemanticLeaps: Frame-Shifting and Conceptual Blending in Meaning Construction. Cambridge: Cambridge University Press.
-       Evans, V. & green, M. (2006). Cognitive Linguistics; an introduction, New Jersey, Lawrence Erlbaum Associates, Publishers.
-       Fauconnier, G. & Turner, M. (2002). The Way We Think: Conceptual Blending and the Mind's Hidden Complexities. New York: Basic Books.
-       Fauconnier, G. & Turner, M. (1998). “Conceptual integration networks”, Cognitive Science, 22, 2, 33-187.
-       Freeman, D. (2000). Historical Documents Relating to Mason & Dixon, Phynchon and Mason & Dixon Ed. Brook Horvath and Irving Malin, Newark: University of Delaware Press.
-     Turner, M. (1996). The Literary Mind. First edition. Oxford: Oxford University Press.