تحلیل محتوای قیاسی رابطۀ دینداری و عدالت اجتماعی در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه گیلان، گیلان، ایران

2 استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه گیلان، گیلان، ایران

3 استادیار گروه معارف و الهیات دانشگاه گیلان، گیلان، ایران

چکیده

پرسش مقاله حاضر این است که کدام نوع دینداری و عدالت اجتماعی در نهج‌البلاغه به‌عنوان منبع اصلی اندیشه علی(ع) تبلور یافته است؟ روش پژوهش تحلیل محتوای قیاسی یا جهت‌دار است که در آن متغیرهای دینداری و عدالت اجتماعی بر مبنای نظریه‌های یینگر و راسینسکی تعریف عملیاتی شدند. دینداری بر اساس سه مقوله ستیزنده، پذیرنده و گریزنده تعریف شد که برای هر کدام یک کد به‌ترتیب واکنش رادیکال، برادری و رفاقت، و آخرت‌گرایی استخراج شد. عدالت اجتماعی به سه مقوله سوسیالیستی، لیبرالیستی و ترکیبی تقسیم گردید که برای هر کدام یک کد به‌ترتیب برابری، شایستگی فردی و انصاف مشخص گردید. از میان خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌های نهج‌البلاغه تعداد ۷۷ عبارتشامل ۳۷ مورد مرتبط با دینداری و ۴۰ مورد مرتبط با عدالت استخراج شد تا مطابق مفاهیم و مقولات نظری رمزگذاری‌ شوند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که دینداری گریزنده با ۲۰ مورد از بیشترین فراوانی در نهج‌‌البلاغه برخوردار است و در مرتبه بعد دینداری پذیرنده با ۱۱ مورد و دینداری ستیزنده با ۶ مورد قرار دارند که نشان می‌دهد نگرش امام علی به دین از تفکر رادیکال فاصله دارد. همچنین عدالت تلفیقی با ۱۷ مورد و عدالت لیبرالیستی با ۱۴ مورد به‌ترتیب دارای بیشترین فراوانی هستند و عدالت سوسیالیستی با ۹ مورد در مرتبه سوم قرار دارد. بدین‌ترتیب، دیدگاه علی(ع) نسبت به دینداری و عدالت اجتماعی با هم هماهنگ است از این جهت که با دور شدن از تفکرات رادیکال مذهبی و سیاست‌های یک‌جانبه لیبرالیستی و سوسیالیستی در جهت توازن زندگی این‌جهانی و آن‌جهانی حرکت می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Deductive content analysis of the relationship between religiosity and social justice in Nahj al-Balaghah

نویسندگان [English]

  • Masoumeh Zivari 1
  • Hadi Noori 2
  • Mohammad Reza Gholami 2
  • Ebrahim Ghasemi Rooshan 3
1 Master of Sociology, University of Guilan, Guilan, Iran
2 Assistant Professor, Department of Social Sciences, University of Guilan, Guilan, Iran
3 Assistant Professor, Department of Education and Theology, University of Guilan, Guilan, Iran
چکیده [English]

The question of this paper is what kind of religiosity and social justice in Nahj al-Balaghah as the main source of Imam Ali's thoughts?  The methodology of the study is the analysis of deductive or directed content where religiosity and social justice variables are defined based on Yinger and Rasinski theories. Religiosity was defined based on three categories of fighting, acceptor, and escaper which was extracted for each of them a radical reaction, brotherhood and comradeship, and hereafter. Social justice was divided into three categories of socialist, liberalist and composite categories, which were defined as equal rights, personal competencies and justice respectively. Among the sermons, letters and wisdoms of Nahj al-Balaghah, 77 phrases including 37 items related to religiosity and 40 items related to justice were extracted to be coded according to theoretical concepts and categories. Findings show that escaping religiosity with 20 cases has the highest frequency in Nahj al-Balaghah, followed by accepting religiosity with 11 cases and militant religiosity with 6 cases, which shows that Imam Ali's attitude towards religion is far from radical thinking. Combined justice with 17 cases and liberal justice with 14 cases have the highest frequency, respectively, and socialist justice with 9 cases is in the third place. Thus, Ali (AS)'s view of religiosity and social justice is in harmony with each other, moving away from radical religious ideas and unilateral liberal and socialist policies in order to balance the life of this world and the next.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social Justice
  • Nahj al-Balaghah
  • Religiosity
  • Imam Ali
  • Content Analysis

مراجع

-   آرون، ریمون. (۱۳۷۰). مراحل اساسی اندیشه در جامعه‌شناسی. ترجمه باقر پرهام. تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
-   ارسطو. (۱۳۹۳). سیاست. ترجمه حمید عنایت. تهران: امیرکبیر.
-   احمدی، علی‌اصغر. (۱۳۹۰). «عدالت اجتماعی در نهج‌البلاغه: زمینه‌ها، موانع و دستاوردها». معرفت. سال ۲۰، شماره ۱۲، ۱۱۰-۹۳.
-   احمدی، علی‌اصغر. (۱۳۹۱). عدالت اجتماعی در نهج‌البلاغه. قم: بوستان کتاب.
-   افروغ، عماد. (۱۳۷۷). فضا و جامعه: فضا و نابرابری اجتماعی: ارائة الگـویی بـرای جـدایی‌گزینـی فضـایی و پیامدهای آن. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
-   ببی، ارل. (۱۳۸۱). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی (نظری - عملی). ترجمه رضا فاضل. تهران: سمت.
-   پورعزت، علی اصغر. (۱۳۸۵). «تحلیل مبانی منطقی طراحی سیستم‌های خط‌مشی گذاری معطوف به عدالت: مقایسه آموزه‌های نهج‌البلاغه و برخی از مکاتب فلسفی سیاسی». مدرس علوم انسانی، دوره ۱۰، شماره ۴، ۴۲-۱۷.
-   تقوایی، مسعود و قنبری، سیروس. (۱۳۸۵). «عدالت، اشتغال و امنیت اجتماعی». اطلاعات سیاسی اقتصادی. شماره 31، ۱۰۵-۹۴.
-   تیندر، گلن. (۱۳۷۴). تفکر سیاسی. ترجمه محمود صدری. تهران: علمی و فرهنگی.
-   خوانساری، جمال‌الدین محمد. (۱۳۸۷). شرح غرر الحکم و درر الحکم. قم: تبیان.
-   خوانساری، علی. (۱۳۹۴). مطالعه تطبیقی عدالت در نهج‌البلاغه و اندیشه جان رالز. استاد راهنما: اکبر اشرفی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی. دانشکده علوم سیاسی.
-   درخشه، جلال. (۱۳۹۱). «نسبت اخلاق و سیاست از دیدگاه امام علی(ع)». سیاست. دوره ۴۲، شماره ۳، 37-55.
-   دورکیم، امیل. (۱۳۸۴). صور ابتدایی حیات دینی. ترجمه نادر سالارزاده. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
-   ذوالفقاری، ابوالفضل و حسن زمانی، زهرا. (۱۳۹۳). «بررسی رابطه نوع دینداری با نگرش به عدالت اجتماعی». برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی. دوره ۵، شماره 20، ۱۲۴-۹۳.
-   رالز، جان. (۱۳۸۳). عدالت به‌مثابه انصاف: یک بازگویی. ترجمه عرفان ثابتی. تهران: ققنوس.
-   دشتی، محمد. (۱۳۷۹). ترجمه نهج‌البلاغه، قم: پارسایان.
-   شجاعی‌زند، علیرضا. (۱۳۸۴). «مدلی برای سنجش دینداری در ایران». جامعه‌شناسی ایران. دوره ۶، شماره ۱، ۶۶-۳۴.
-   شجاعی‌زند، علیرضا. (۱۳۹۱). «روند شکل‌گیری دینداری». علوم اجتماعی. سال نهم، شماره 2، ۱۰۲-۷۷. 
-   صالحی امیری، سید رضا و رضایی، زهره. (۱۳۷۸). «بررسی مفهوم عدالت اجتماعی».پژوهشنامه عدالت اجتماعی، شماره ۲۶، ۳۷-۱۱.
-   علمی، قربان. (۱۳۹۵). «عدالت اجتماعی در نهج‌البلاغه». پژوهش‌های قرآن و حدیث، سال ۴۹، شماره یکم، ۹۰-۵۷.
-   کلانتری، کیومرث و نوری، فاطمه. (۱۳۹۶). «عدالت محاسبه‌گر در نهج‌البلاغه». پژوهشنامه نهج‌البلاغه، شماره 18، ۹۷-۷۷.
-   کویره، الکساندر. (۱۳۶۰). سیاست از نظر افلاطون. ترجمه امیرحسین جهانبگلو. تهران: خوارزمی.
-   گنجی، محمد. (۱۳۸۳). تبیین وضعیت دینداری دانشجویان دانشجویان اصفهان. کارشناسی ارشد. دانشگاه اصفهان.
-   فورست، اینگر. (۱۳۹۰). «دین در حوزة عمومی». ترجمة مجید جعفریان. هفت آسمان. سال ۱۳، شمارة ۴۹، ۱۴۵-۱۶۹.
-   معمار، ثریا. (۱۳۹۳). «تحلیل جامعه‌شناختی مفهوم عدالت از دیدگاه حضرت علی(ع)». شیعه‌شناسی. دوره ۱۲، شماره ۴۷، ۷۸-۴۷.
-   میرسندسی، محمد. (۱۳۸۳). سنجش میزان و انواع دینداری در میان دانشجویان. پایان‌نامة دکتری جامعه‌شناسی. دانشگاه تربیت مدرس.
-   واعظی، احمد. (۱۳۸۳). نقد و بررسی نظریه­های عدالت. قم: موسسه امام خمینی.
-   ناقد، خسرو. (1386). «نکاتی پیرامون عدالت». روزنامه اعتماد. هشتم بهمن ماه. شماره 1601.
-   هزارجریبی، جعفر. (۱۳۹۰). «بررسی احساس عدالت اجتماعی و عوامل موثر بر آن: مطالعه موردی شهر تهران». جامعه‌شناسی کاربردی. سال ۲۲، شماره ۳، ۶۲-۴۱.
-     Allport, G. W. & Ross, J. M. (1967), “Personal Religious Orientation and Prejudice”, Journal ofPersonality and Social Psychology, Vol 5, 432-443.
-     Eldredge, R. A. (2006), Relationship between religious orientation, religious beliefs, and social justice, Phd dissertation, Southern Illinois University Carbondale.
-     Flick, Uwe. (2014). An Introduction to Qualitative Research, Sage Publications Ltd.
-     Glock, C. (1962). “Religious Education: On the Study of Religious Commitment”, Survey Research Center, University of California, Berkeley, Volume 57, Issue 4, 98-110.
-     Glock, C. and Stark, R. (1965). Religion and Society in Tension, US, Rand McNally & Company.
-     Glock, Charles Y. (1972). “On the Study of Religious Commitment”. In Faulkner, Joseph E. (ed.). Religion’s Influence in Contemporary Society: Readings in the Sociology of Religion. Ohio: Charles E. Merrill Publishing Co. pp. 38-56.
-     Gunn, B. (2010), Religion, justice are connected, in: https://bangordailynews.com.
-     Hsieh, H. F. & Shannon, S. E. (2005), “Three approaches to qualitative content analysis”, Qualitative health research, 15(9), 1277-1288.
-     Lenski, G. (1961). The Religious Factor: A Sociological Study of Religion's Impact on Politics, Economics, and Family Life, Garden City, New York: Doubleday and Company, Inc.
-     Mayring P. (2000). “Qualitative Content Analysis”, Forum Qualitative Sozialforschung (FQS), Volume 1, No. 2, Art. 20, 1-18.
-     Mische, Patricia M. (2007). “The Significance of Religions for Social Justice and a Culture of Peace”, Journal of Religions, Conflict and Peace, Vol. 1, Issue 1, 1-20.
-     Oneill, Sh. (2005). Ciritical theory, democratic justice and globalization, koninklijke brill NV, Leiden press.
-     Potter, W. J. and Levine-Donnerstein, D. (1999). “Rethinking Validity and Reliability in Content Analysis”, Journal of Applied Communication Rcsearch, Vol 27, 258-284.
-     Shepard, E. W. (1987). “Islam and Ideology: Towards a typology International”, Journal of Middle East Studies, Vol. 19, 307-336.
-     Silver, M. (1989). Foundations of Economics Justice, Basil Blackwell.
-     Rasinski, K. A. (1987). “What is Fair is Fiar-or-is it”, Journal of Presoality and Social Psychology, No. 53, 201-211.
-     Yinger, J. M. (1970). The Scientific Study of Religion, New York: Macmillan.
-     Zhang, Y. & Wildemuth, B. M. (2007). Qualitative Analysis of Content,In ils, Unc. Edu.
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
دوره 8، شماره 32
بهمن 1399
صفحه 41-60

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار