بررسی استعاره‌های هستی‌شناختی حوزه مفهومی «قلب» در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه اصفهان

چکیده

استعاره‌ در گفتمان دینی ابزاری پویا برای سازماند‌هی مفاهیم انتزاعی به‌شمار می‌رود. زبان دین، زبانی استعاری است؛ چراکه تصویر استعاری، مبتنی بر نوعی روشن‌گری مفهومی است که در بیان ادراک‌های شهودی و نیز شناخت لایه‌های مفهومی مقولات انتزاعی که در تفکر دینی به‌وفور یافت می‌شود، بستری مناسب فراهم می‌آورد. «قلب» نیز از جمله مقولات انتزاعی است که در آیات و روایات بسیاری با تکیه بر زبان استعاری، جنبه‌هایی از حقیقت و ماهیت آن تبیین شده است. جایگاه و ارزش «قلب» تا حدی است که در اندیشه و تفکر عرفانی آن را حقیقت و گوهر وجود انسان، و مرکز علم و معرفت دانسته‌اند و همین امر ضرورت بررسی جهان‌بینی و اندیشه علوی در مفهوم‌سازی «قلب» را دوچندان می‌نماید. بر این اساس، پژوهش حاضر بر پایه نظریه استعاره شناختی لیکاف و جانسون به بررسی دیدگاه امام علی(ع) درباره مفهوم «قلب» پرداخته و سعی بر آن دارد، ابعاد شناختی و ساختار هستی‌شناختی «قلب» در نهج‌البلاغه را توصیف ‌نماید. بررسی استعاره‌های موجود نشان از آن دارد که قلمرو شناختی «قلب» در نهج‌البلاغه بسیار گسترده است و امام علی(ع) برای تبیین معنای شناختی «قلب» از انواع استعاره‌های هستی‌شناختی بهره برده است. مفهوم‌پردازی‌ «قلب» در نهج‌البلاغه بیشتر بر مبنای شخصیت‌بخشی به کمک ویژگی‌ها و اندام‌های جسمی، مانند چشم و گوش استوار شده است، پس از آن مظروف‌پنداری «قلب» از بسامد بالایی برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Cognitive metaphors of heart in Nahj al-Balagha

نویسنده [English]

  • Somayye Kazemi Najafabadi
Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature، University of Isfahan
چکیده [English]

Metaphor in religious discourse is a dynamic tool for organizing abstract concepts. The language of religion is a metaphorical language, because religious thought has a metaphorical character. Actually, conceptual metaphor provides proper hospitalization in expressing intuitive perceptions and understanding the conceptual layers of abstract concepts. The "heart" is one of the abstract concepts which has been explained in many verses and traditions.
Due to the importance and position of the heart, this study has investigated Imam Ali's viewpoint on the concept of "Heart" and aimed to describe the cognitive dimensions and conceptual structure of the "heart" to integrate the conceptual system of the audience. The results show that cognitive realm of the "heart" in Nahj al-Balagha is vast. The Imam has used a variety of ontological metaphors to explain the cognitive meaning of the "heart". The metaphors of "heart" in Nahj al-Balagha are more based on the domain of "heart is human" and "The heart is the container".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahj al-Balagha
  • heart
  • Conceptual metaphor
  • Ontological metaphor

مراجع

-   قرآن کریم.
-   آلوسی، شهاب‌الدین محمد بن عبدالله. (1415). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی. بیروت: دارالکتب العلمیة.
-   ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1988م). لسان العرب. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
-   ایزوتسو، توشیهیکو. (1394). صوفیسم و تائوئیسم. تهران: روزنه.
-   بحرانی، علی بن میثم. (1999م). شرح نهج البلاغة. بیروت: دارالثقلین.
-   جداری‌عالی، محمد. (1388). «ماهیت و جایگاه قلب در عرفان اسلامی». قبسات. شماره 54، 93-112.
-   جوزیه، ابن قیم. (1422هـ). طب القلوب. دمشق: دار القلم.
-   جوهری، اسماعیل بن احمد. (1376ق). الصحاح. بیروت: دار العلم‌للملایین.
-   داوری‌اردکانی، رضا و همکاران. (1391). زبان استعاری و استعاره‌های مفهومی. تهران: هرمس.
-   دشتی، محمد. (1384). ترجمه نهج‌البلاغه. چ 7. قم: پارسیان.
-   رمضانی، حسن و پارسانژاد، محسن. (1391). «حقیقت قلب در عرفان اسلامی». حکمت عرفانی. 1(4)، 33-47.
-   زرقانی، سید مهدی؛ مهدوی، محمدجواد و آیاد، مریم. (1392). «تحلیل شناختی استعاره‌های عشق در غزلیات سنایی». جستارهای نوین ادبی. 46(183)، 1-30.
-   صفوی، کوروش .(1387). درآمدی بر معنی‌شناسی. تهران: سازمان تبلیغات السلامی.
-   طباطبائی، سید محمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
-   فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409ق). العین. چ 2. قم: نشر هجرت.
-   قادری‌ نجف‌آبادی، سلیمان و توانگر، منوچهر. (1392). «تحلیل شناختی پاره‌ای از استعاره‌های دل در بوستان سعدی». زبانشناسی و گویش‌های خراسان 5(1)، 21-51.
-   غزالی، ابوحامد محمد. (1368). إحیاء علوم الدین. ترجمه محمد خوارزمی. تهران: علمی فرهنگی.
-   مجلسی، محمدباقر. (1404ق). بحار الأنوار. بیروت: مؤسسة الوفاء.
-   مصطفوی، حسن. (1426هـ). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
-   نجم‌الدین رازی، عبدالله بن محمد. (1386). مرصاد العباد من المبدأ إلی المعاد. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-   نورمحمدی، مهتاب. (1387). تحلیل مفهومی استعاره‌های نهج‌البلاغه: رویکرد زبان‌شناسی شناختی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
-   نیلی‌پور، رضا. (1391). زبان استعاری و استعاره‌های مفهومی. تهران: هرمس.
-     Grady, J. E. (2007). Metaphor, in The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics. D. Geeraerts, H. Cuyckens. Oxford university press.
-     Lakoff, G. & Johnson, M. (1980). Metaphors We Live by, Chicago, Chicago University Press.
-     Lakoff, G. & Johnson, M. (2003). Metaphors We Live By. Chicago: University of Chicago Press.  
-     Lakoff, G. (1993). The Contemporary Theory of Metaphor in Metaphorand Thought. Ed. A. Ortony. Second Edit. PP. 202-251. Cambridge University Press.
-     Yu, N. (2009). The Chinese Heart in a Cognitive Perspective. Berlin/ NewYork: Mouton de Gruyter.
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
دوره 8، شماره 32
بهمن 1399
صفحه 1-19

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار