بررسی تحلیلی-انتقادی انتساب حکمت 467 نهج‌البلاغه با تأکید بر عبارت (ضرب‌الدین بجرانه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم و معارف نهج‌البلاغه، دانشگاه پیام‌نور تهران جنوب، تهران، ایران

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

تقطیع نهج‌البلاغه همواره زمینه‌ای را فراهم کرد تا برخی بدون توجه به سایر اجزاء، نظریه‌هایی تقریر کرده و به نهج‌البلاغه نسبت دهند. حکمت 467 نهج‌البلاغه که برخی آن را در مدح خلیفه دوم ذکر کرده‌اند، در حوزه فضای صدور، سند و دلالت دارای چالش‌های متعددی است، هم‌چنان‌که کلامی دیگر منسوب به علی (ع) در منابع اهل‌سنت و با معنای مشابه کلامی، نیازمند بررسی صحت و سقم این دیدگاه است؛ مقاله حاضر با روش توصیفی-تحلیلی دیدگاه‌ها درباره هر دو کلام و بررسی آراء متعدد، این دو بیان را در راستای هم مورد ارزیابی قرار داده است و نتایج به‌دست‌آمده بیانگر این مطلب هستند که منبع نقل سیدرضی در این دوره موجود نیست و کلام ذکر شده در مصادر اهل‌سنت، دارای اشکالات متعدد ضعف سندی و محتوایی است و نمی‌تواند مستندی برای نهج‌البلاغه باشد و آنچه برخی در باب استناد کلام مذکور به نامه حضرت در جریان شهادت محمدبن ابی‌بکر پنداشته‌اند، قابلیت استناد ندارد. از سوی دیگر کلام منسوب به عایشه با مضمون دو کلام و با توجه به دیدگاه عده‌ای از پژوهشگران شیعی، انتساب این سخن به علی (ع) را به‌شدت دچار تردید می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analytical-critical study of ascription to the wisdom of 467 Nahj al-Balaghah with emphasis on the phrase (multiplication of religion)

نویسندگان [English]

  • Azam Hosseinpourasl 1
  • Sayyed Mohammad Mahdi Jafari 2
1 PhD student in Nahj al-Balagheh, Payame Noor University, South Tehran, Tehran, Iran
2 Professor, Department of Persian Language and Literature, Shiraz University, Shiraz, Iran
چکیده [English]

Nahj al-balaghah fragmentation affords always a background that some of groups report theories notwithstanding to another components to Nahj al-balaghah and put it. 467th Wisdom of Nahj al-balaghah that some of groups mention it about second caliph's praise has different contentions in area of space issuance, documentary, and brokerage. As another speech, attributed to Ali (a) in sources of Sunni and with verbal similar meaning wants to assess. This article appraise’s both speech. Consequences as follows: aforementioned source in explanation of Nahj al-balaghah of Ibn e Ab e l Hadid dos not remain in present time and this speech has different problems in weakness in contention and documentary and can't citing to the Nahj al-balaghah. Further more another speech is that attributed to Ayeshe in second caliph's praise and it doubts attributed speech to Ali (a) according to some of Shiite researchers's point of view.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahj al-Balagah
  • Ali (a) and caliphs
  • Second caliph
  • Hadithes of sunni. The credit of discourse
-   ابن­ابی­الحدید، عبدالحمید بن هبة الله. (۱۳۸۵ق). شرح نهج­البلاغة. تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره: دارإحیاء الکتب العربیة، چاپ دوم.
-   ابن‌أبی‌عاصم أحمد بن عمرو بن الضحاک بن مخلد الشیبانی. (1400ق). السنة به همراه ظلال الجنة فی تخریج السنة، به قلم: محمد ناصرالدین الألبانی؛ المکتب الإسلامی.
-   ابن کثیر، أبو الفداء إسماعیل بن عمر القرشی البصری الدمشقی. (1407ق). البدایة و النهایة. بی‌جا. دار الفکر.
-   آل­عیسى، عبدالسلام بن محسن. (1423ق). دراسة نقدیة فی المرویات الواردة فی شخصیة عمر بن الخطاب و سیاسته الإداریة رضی الله. مدینة منورة المملکة العربیة السعودیة. عمادة البحث العلمی بالجامعة الإسلامیة.
-   ابن سعد، محمد بن سعد. (۱۴۰۵ق). الطبقات الکبری. بیروت: دار بیروت.
-   ابن‌الملقن، سراج‌الدین أبوحفص عمربن علی بن أحمد الشافعی المصری. (1994). تذکرة المحتاج إلى أحادیث المنهاج (تخریج منهاج). محقق: حمدی عبدالمجید السلفی. بیروت: مکتب الإسلامی.
-   ابن ندیم، محمد بن اسحاق. (بی‌تا). الفهرست. بیروت: ‌دار المعرفة.
-   إلهی ظهیر پاکستانی، إحسان. (بی‌تا). الشیعة وأهل البیت؛ لاهور–پاکستان؛ إدارة ترجمان السنة.
-   امین، سید محسن. (۱۴۰۳ق). أعیان الشیعة، بیروت-لبنان: دار التعارف للمطبوعات.
-   امینی، عبدالحسین. (بی­تا). موسوعه الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب. قم: موسسه دائره معارف الفقه الاسلامی.
-   بحرانى، میثم بن على بن میثم. (1362ق)؛ شرح‏ نهج‏البلاغة. بى­جا. دفتر نشر الکتاب. چاپ: دوم.
-   بَحْشَل، أبو الحسن أسلم بن سهل بن أسلم بن حبیب الرزّاز الواسطی. (1406ق). تاریخ واسط. تحقیق: کورکیس عواد؛ ناشر: عالم الکتب؛ بیروت بلاذری، احمدبن‌یحیی. (1394). انساب الاشراف، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت.
-   بیهقی، أحمد بن الحسین بن علی بن موسى الخُسْرَوْجِردی الخراسانی. (1401ق). الاعتقاد والهدایة إلى سبیل الرشاد على مذهب السلف وأصحاب الحدیث. محقق: أحمد عصام الکاتب؛ ناشر: دار الآفاق الجدیدة؛ بیروت.
-   -----------. (1408ق). دلائل النبوة. محقق:عبد المعطی قلعجی. دار الکتب العلمیة. دار الریان للتراث.
-   حرعاملی، محمد بن حسن. (۱۴۲۷ق). الرجال. فاضلی. علی. بی‌جا. موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
-   حسینی میلانی، علی. (1385). تشیید المراجعات و تنفید المکابرات. قم: الحقایق.
-   حلی، حسن­بن­یوسف. (۱۴۰۲ق). رجال العلامة الحلی. تحقیق محمد صادق بحرالعلوم. قم: الشریف الرضی.
-   خضر، محمدسالم. (1428ق). ثم أبصرت الحقیقة. بی‌نا. بی‌جا. چاپ دوم.
-   خطیب بغدادی، احمدبن‌علی. (بی‌تا). تاریخ بغداد. بیروت: دارالکتب العلمیه.
-   خلال، احمدبن­محمد. (1410ق). السنة، الزهرانی. تحقیق عطیة ریاض، دار الرایة.
-   دارقطنی، أبوالحسن علی بن عمر بن أحمد بن مهدی بن مسعود بن النعمان بن دینار البغدادی. (1405ق). العلل الواردة فی الأحادیث النبویة. تحقیق وتخریج: محفوظ الرحمن زین الله السلفی. الریاض. دار طیبة.
-   ذهبی، محمدبن‌احمد. (۱۴۱۴ق). سیر اعلام النبلاء. تحقیق شعیب الارنووط. چاپ دهم. بیروت: موسسه الرسالة.
-   ذهبی، شمس‌الدین أبوعبدالله محمد بن أحمد بن عثمان بن قَایماز. (بی‌تا). تاریخ الإسلام ووفیات المشاهیر والأعلام. ناشر: المکتبة التوفیقیة.
-   سالوس، علی بن أحمد علی. (1424ق). مع الاثنى عشریة فی الأصول والفروع وملحق بها السنة بیان الله تعالى على لسان الرسول (ص). دار الفضیلة بالریاض. دارالثقافة بقطر. مصر: مکتبة دارالقرآن. چاپ هفتم.
-   سرقسطی، أبومحمد قاسم بن ثابت بن حزم العوفی. (1422ق). الدلائل فی غریب الحدیث. تحقیق: محمد بن عبدالله القناص. ریاض: مکتبة العبیکان.
-   سُّلَمی، محمد بن صامل و همکاران. (1431ق). صَحِیحُ الأثَر وجَمَیلُ العبر من سیرة خیر البشر (ص). جدة: مکتبة روائع المملکة.
-   شیبانی، أبو عبدالله أحمد بن محمد بن حنبل؛ مسند الإمام أحمد بن حنبل. (1421ق). محقق: شعیب الأرنؤوط-عادل مرشد و دیگران. إشراف: عبدالله بن عبد المحسن الترکی؛ مؤسسة الرسالة.
-   طالقانى، محمود. (1374). پرتوى ‏از نهج‏البلاغه. ‏مصحح: سید محمدمهدى ‏جعفرى. ‏تهران: سازمان‏ چاپ‏ و انتشارات ‏وزارت ‏فرهنگ‏ و ارشاد اسلامى، چاپ: دوم.
-   طریحی، فخرالدین بن محمد. (۱۳۷۵ش). مجمع البحرین. تحقیق: احمد حسینی اشکوری. تهران: مرتضوی، چاپ سوم.
-   طبری، محمد بن جریر. (۱۳۵۸ق). المنتخب من کتاب ذیل المذیل من تاریخ الصحابة والتابعیه. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
-   ---------------. (1387ق). تاریخ الرسل والملوک. بیروت: دارالتراث.
-   عمرو کامل عمر. (1435ق). حصان طروادة الغارة الفکریة على الدیار السُّنیة. دار القمری.
-   عبدالوهاب بن سلیمان التمیمی النجدی، أبوسلیمان عبد الله بن محمد. (1412ق). جواب أهل السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة والزیدیة. ریاض، المملکة العربیة السعودیة؛ دار العاصمة. چاپ سوم.
-   عسقلانی، أبوالفضل أحمد بن علی بن محمد بن أحمد بن حجر. (1419ق). المطَالبُ العَالیةُ بِزَوَائِدِ المسَانید الثّمَانِیةِ. دارالعاصمة للنشر والتوزیع – دارالغیث للنشر و التوزیع.
-   عقیلی، أبوجعفر محمد بن عمرو بن موسى بن حماد. (1404ق). الضعفاء الکبیر. محقق: عبدالمعطی أمین قلعجی؛ بیروت. دارالمکتبة العلمیة.
-   عبدالجبار، صهیب. (2013). المسند الموضوعی الجامع للکتب العشرة. کتاب غیرچاپی.
-   کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۳۶۹ش). اصول الکافی. ترجمه سید جواد مصطفوی. تهران: کتابفروشی علمیه اسلامی.
-   لالکائی، أبوالقاسم هبة الله بن الحسن بن منصور الطبری الرازی. (1423ق). شرح أصول اعتقاد أهل السنة والجماعة؛ تحقیق: أحمدبن سعدبن حمدان الغامدی؛ السعودیة، دار طیبة.
-   مقریزی، تقی‌الدین أحمدبن‌علی‌بن‌عبدالقادر. (1420هـ). إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال والأموال والحفدة والمتاع؛ محقق: محمد عبد الحمید النمیسی؛ بیروت؛ دار الکتب العلمیة.
-   مقدسی، ضیاءالدین أبو عبدالله محمد بن عبدالواحد. (1420هـ). الأحادیث المختارة أو المستخرج من الأحادیث المختارة مما لم یخرجه البخاری و مسلم فی صحیحیهما؛ تحقیق: معالی الأستاذ الدکتور عبدالملک بن عبدالله بن دهیش؛ بیروت؛دار خضر للطباعة والنشر والتوزیع؛ چاپ دوم.
-   محمود محمد، خلیل. (1413ق). المسند الجامع؛ بیروت، دارالجیل للطباعة والنشر والتوزیع، کویت، شرکة المتحدة لتوزیع الصحف والمطبوعات
-   مروزی، أبو عبدالله نعیم بن حماد بن معاویة بن الحارث الخزاعی. (1412ق). کتاب الفتن؛ محقق: سمیر أمین الزهیری؛ قاهرة؛ ناشر: مکتبة التوحید.
-   مبارکفورى، أبوالعلا محمد عبدالرحمن بن عبدالرحیم. (1410ق). تحفة الأحوذی بشرح جامع الترمذی؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیة.
-   محمدی، أبوذر عبدالقادر بن مصطفى بن عبدالرزاق. (بی­تا). حدیث رزیة یوم الخمیس فی الصحیحین؛ بی جا، دراسة نقدیة تحلیلة، کتاب شماره گذاری اتوماتیک.
-   هیتمی، ابوالعباس أحمد بن محمد بن علی بن حجر. (1417ق). الصواعق المحرقة على أهل الرفض والضلال والزندقة؛ محقق:عبدالرحمن بن عبد الله الترکی-کامل محمد الخراط؛ لبنان؛مؤسسة الرسالة.
-   هیثمی، أبوالحسن نورالدین علی بن أبی بکر بن سلیمان. (1414ق). مجمع الزوائد و منبعالفوائد؛محقق: حسام الدین القدسی؛قاهرة؛مکتبة القدسی.
-   --------. (1421ق). غایة المقصد فى زوائد المسند؛ محقق:خلاف محمود عبدالسمیع، بیروت؛ دارالکتب العلمیة مغراوی أبو سهل محمد بن عبد الرحمن(بی تا)؛موسوعة مواقف السلف فی العقیدة والمنهج والتربیة؛القاهرة –مصر؛المکتبة الإسلامیة للنشر والتوزیع، مراکش-المغرب، النبلاء للکتاب.