خوانش حقوق عمومیِ «حاکمیت» در آموزه‌های نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه حقوق، دانشگاه تبریز

چکیده

«حاکمیت» از مفاهیم بنیادی در حقوق عمومی بوده که بدون درک آن، نمی­توان درک صحیحی از دولت­مدرن داشت. نوشتارِ حاضر این موضوع را در نهج­البلاغه به بحث گذاشته و به این سؤال پاسخ داده است: از دیدگاه حقوق عمومی، مفهوم حاکمیت در آموزه­هایِ نهج­البلاغه چیست؟ در پاسخ به این سؤال، با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، تلاش شده در آغاز، مستنداتی از نهج­البلاغه، پیرامونِ سؤال تحقیق ذکر شود. سپس پیامدهایِ حقوقِ عمومیِ موضوع، بررسی شود. حاصل تحقیق آن است که اولاً؛ در نهج­البلاغه، سه­گونه برداشت از «حاکمیت» مطرح است. ثانیاً؛ گونۀ نخستِ حاکمیت که البته از جنس «خالقیت» است، مختص ذات اقدس حضرت باری‌تعالی است. ثالثاً؛ سطح دوم در آموزه­های نهج­البلاغه، حاکمیت به آن معنایی که در دنیای مدرن مطرح است ذکر نشده بلکه عمدتاً این واژه با معانی فرمانروا، حاکم، سلطنت و زمامدار ذکر شده است. به این اعتبار، در دنیای قدیم، حاکمیت به‌مثابۀ تأسیس حقوقیِ خودآیین و مستقل مطرح نشده بلکه دربردارندۀ مفهومی از مفاهیم حوزۀ عمومی است که در خدمت سایر غایات درمی­آید. در اثرِ چنین وابستگی، «حاکمیت» با «حکومت کردن» دچار مرزهای شکنندۀ معنایی و کارکردی می­شود. رابعاً؛ سطح سومِ حاکمیت که از جنس «سیاسی» است؛ مختص مردم است و البته هیچ‌گونه حلقۀ رابطی بین مردم و خدا در نظر ندارد بلکه پیونددهندۀ این رابطه، برداشتِ درونی انسان‌ها است و این برداشت، نزدیک‌ترین معنا به مفهومِ مدرنِ حاکمیت است. خامساً؛ برداشت اخیر از حاکمیت، دربردارندۀ پیام‌های مهمی برای حقوق عمومی مدرن است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reading the Public Law of "Sovereignty" in the Teachings of Nahj al-Balaghah

نویسنده [English]

  • ayat mulaee
Assistant Professor, Department of Law, University of Tabriz
چکیده [English]

“Sovereignty” has been one of the fundamental concepts in public law that Without understanding it, one cannot have a correct understanding of the modern state. The present article discusses this issue in Nahj al-Balaghah and it has answered to the quastion: from the perspective of public law, what is the concept of sovereignty in the teachings of Nahj al-Balaghah? In answer to the question, using the research method: analytical descriptive, it has been tried first, to be told a documentary of Nahj al-Balaghah about the question. Then, it has reviewed the consequences of the public law. The research results are that first; In Nahj al-Balaghah, there are three types of perceptions of "sovereignty." Second; first kind of sovereignty that is the type of “crative”; that is particular of God. Third; second level in teachings of Nahj al-Balaghah, the concept of sovereignty has not mentioned to the meaning of modern age in rather than, the word basically, has mentioned with governor, sovereign, kingdom and ruler. Thus, in ancient world, the sovereignty has not mentioned as a legal institution of autonomous and independent, but it is incorporate the concept of public law conceptions that is to the other of goals. according such of dependence, “sovereignty” with “to govern” has fragil boundary of meaning and fanctional. Fourth; The third level of sovereignty is the type of “political”; is particular of people and there is no relating ring between people and God, but the joining relationship is the internal conception of the Moslems, and this perception is closest to the modern concept of sovereignty. Fifth; The recent conception of sovereignty has important implications for modern public law.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sovereignty
  • Nahj al-Balaghah
  • God Sovereignty
  • People Sovereignty. The Ruler
قرآن­کریم.
-  آقایی طوق، مسلم و هادویان، غلامحسین. (1394). حقوق عمومی در نهج­البلاغه. تهران: انتشارات خرسندی.
-  ابن­خلدون، عبدالرحمن ابن محمّد. (1417). مقدمّه ابن خلدون. بیروت: دارالفکر.
-  اسکندری، محمدحسین. (1391). دین و حاکمیت. تهران: سمت.
-  ابن­منظور. (1405). لسان العرب. ج 2، قم: نشر الادب­الحوزه.
-  ابن­طاووس، علی­بن­موسی. (1412ق). کشف المحجة. تحقیق محمد حسّون. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
-  اخوان کاظمی، بهرام. (1379). «آرمانهای حکومت از دیدگاه امام علی(ع)»، حکومت اسلامی، شماره 17، قابل دسترس در:
http://ensani.ir/fa/article/journal-number/14347/ آخرین بازدید: 10/3/1399
-  ارسطا، محمدجواد. (1379). «اهتمام به آرای عمومی و دید مردم در نگاه علی(ع)». حکومت اسلامی، سال پنجم، شماره سوم، 110-128.
-  ابن قتیبه الدینوری، ابومحمد عبداله بن مسلم. (1388ق). الامامة و السیاسة. ج. 1. مصر: مکتبة الحلبی.
-  باباپور، محمدمهدی. (1393). حاکمیت و حکمرانی در نهج­البلاغه. تهران: مرکز بین­المللی ترجمه و نشر المصطفی (ع).
-  بهداروند، محمدمهدی. (1380). «جایگاه مردم در حکومت دینی». حکومت اسلامی، سال ششم. شماره 19، 200-213.
-  تیرنی، برایان. (1393). دین، قانون و پیدایش فکر مشروطه. ترجمه: حسین بادامچی و محمد راسخ، تهران: نشر نگاه معاصر.
-  دلشاد تهرانی، مصطفی. (1394). «در اندیشه امام علی (ع) به دست گرفتن حکومت با زور، ظلم است». مورخ 28/10/1394. آخرین بازدید: http://delshadtehrani.ir/1/13/2019
-  روسو، ژان­ژاک. (1352). قرارداد اجتماعی، اصول حقوق سیاسی. ترجمه منوچهر کیا، تهران: انتشارات گنجینه.
- سبحانی، نبی، رضوانی­مفرد، احمد و نیازی، قدرت­اله. (1396). «منع سؤاستفاده از حق حاکمیت در نهج­البلاغه»، فصلنامه پژوهشنامه نهج­البلاغه، دوره 5، شماره 18، 119-137.
-  فیض­الاسلام، سید علی­النقی. (1377). ترجمه و شرح نهج­البلاغه. تهران: انتشارات فیض­الاسلام.
-  طباطبایی، جواد. (1393). نظام­های نوآئین در اندیشۀ سیاسی. تهران: انتشارات مینوی خرد.
-  کریمی والا، محمدرضا. (1386). «نظریه حاکمیّت در دیدگاه اسلام»، معرفت، شماره 115، 27-38.
-  لاگلین، مارتین. (1388). مبانی حقوق عمومی. ترجمه محمد راسخ، تهران: نشر نی.
-  معین، محمد. (1371).  فرهنگ فارسی، چاپ هشتم، جلد 1، تهران: انتشارات امیرکبیر.
-  محامد، علی. (1387). «سیمای حکومت دینی در نهج­البلاغه»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، سال چهار، شماره 13، 117-138.
-  مفتح، محمدهادی. (1390). «گستره دخالت حکومت و حق حاکمیت از منظر قرآن و نهج­البلاغه»، فصلنامه مطالعات تفسیری، سال دوم، شماره 5، 191-218.
-  محمودی، محمدباقر. (1385ق). نهج­السعادةفی مستدرک نهج­البلاغه. جلد 5. بیروت: موسسة التضامن الفکری.
-  مولائی، آیت. (1398). «نگرشی به شکل­گیری حکومت حضرت علی (ع) از منظر حقوق عمومی»، فصلنامه پژوهشنامه نهج­البلاغه، سال هفتم، شماره 25، 1-21.
-  ورعی، سید جواد. (1383). «ماهیت حکومت اسلامی». فصلنامه حکومت اسلامی، سال نهم، شماره اول، 61-81.
-  -----------. (1387). «نقش مردم در مشروعیت حاکمیت». حکومت اسلامى، سال سیزدهم. شماره‏ نهم، 141-168.
-  وینسنت، اندرو. (1376). نظریه­های دولت. ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشر نی.
-  Jouvenel, B. de. (1957). Sovereignty: an Inquiry into the Political Good, Translated by: J.F. Huntington, Cambridge: Cambridge University Press.
-  Loyseau, Ch. (1614). Traicte des Seigneuries, Paris: Abel l’ Angelier.