آسیب‌شناسی معرفت تاریخی از دیدگاه نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه بزرگمهر قائنات

چکیده

دستیابی به معرفت صحیح تاریخی و به‌کارگیری آن در صحنه حیات فردی و اجتماعی بشر، نیازمند شناخت و از میان برداشتن آسیب‏ها و خطراتی است که درس‏آموزی تاریخ و مفیدبودن آن را با تهدید مواجه می‏‌سازد. حضرت علی(ع) در نهج‏‌البلاغه بارها به موضوع تاریخ پرداخته است. ایشان پس‌ازآنکه در مواضع متعددی معرفت تاریخی را ممکن می‌‏داند و آن را ضروری و مهم می‌‏شمارد، موانع و آسیب‏‌های فهم تاریخی را معرفی و مخاطبین خویش را از آن برحذر داشته است. این آسیب‏‌ها در سه محور کلی بروز می‏‌کند. عدم توجه به قانونمندی تاریخ آسیبی است که موجب می‏‌شود تاریخ، صرفاً به دانشی بیهوده و منحصر در گذشته تبدیل شود. آسیب دیگر، بی‏‌توجهی به ملاک‌‏های صحیح در نقد تاریخ است. اتکا به نقاط تاریک و مجهول تاریخ، عدم تفکیک منافع و مضرات تاریخ و اصرار بر وجوه غیرمفید تاریخ ازجمله آسیب‏‌هایی است که در این زمینه بروز می‌‏یابد. سومین آسیبی که گریبان‌گیر معرفت تاریخی می‌‏شود، غفلت از درس‌های تاریخ و به‌کارنبستن آن در عمل است. توقف در مرحله مطالعه و تبیین معرفت تاریخی و تدارک‌‏ندیدن سازوکاری برای پیاده‌سازی محصول معرفت تاریخی‏‏ در رفتار فردی و جمعی انسان، جدی‌‏ترین آسیبی است که در مسیر کسب معرفت تاریخی ظهور می‏‌یابد. پژوهش حاضر با بهره‏‌گیری از منابع کتابخانه‏‌ای و با روشی توصیفی ـ تحلیلی، آسیب‏‌های معرفت تاریخی که در سخنان علی(ع) در نهج‌‏البلاغه تبلور یافته را احصاء و مورد تحلیل و تبیین قرار داده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Pathology of historical knowledge from the perspective of Nahj al-Balaghah

نویسنده [English]

  • Meysam Kohantorabi
Assistant Professor, Department of Islamic Jurisprudence and Law, Bozorgmehr Ghaenat University
چکیده [English]

Achieving correct historical knowledge and using it at the level of individual and social life of man, requires recognizing and removing the harms that threaten the lesson-teaching feature of history and its usefulness. Imam Ali has repeatedly addressed the matter of history in Nahj Al-Balaghah. After he first considers the historical knowledge to be possible to achieve in different spots and then considers it very important, he introduces obstacles and harms of historical understanding and forewarned his addressees. These harms appear in three general pivots. Not paying attention to the orderliness of history is a harm, which makes history merely a useless knowledge that is stocked in the past. Other harm is being careless about the correct standards of criticizing history. Relying on the dark and unknown spots of history, not separating the benefits and harms of history and insisting on the useless aspects of history are among the harms that occur in this field. The third harm that hurts the historical knowledge is neglecting the history lessons and not using them in practice. Stopping at the stage of studying and explaining the historical knowledge and not preparing a mechanism for using the fruit of historical knowledge in individual and public human behavior is the most serious harm that appears in the path of achieving the historical knowledge. The present stud has counted, analyzed and explained the harms of historical knowledge as introduced at the words of Ali in Nahj Al-Balaghah, by using library resources and in a descriptive-analytical method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • historical knowledge
  • Nahj al-Balaghah
  • pathology
  • orderliness
  • analysis
  • criticism
قرآن کریم.
-  آریان‏پور، امیرحسین. (1357). در آستانه رستاخیز (رساله‏ای در باب دینامیسم تاریخ). تهران: انتشارات امیرکبیر.
-  ابن‏ابی‏الحدید، عبدالحمیدبن‏هبه‏الله. (1404). شرح نهج‏البلاغه. قم: مکتبه آیت‏الله‏المرعشی‏النجفی.
-  ابن‏خلدون، عبدالرحمان‏بن‏محمد. (1391). مقدمه. ترجمه محمدپروین گنابادی، چاپ سیزدهم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-  ابن‏عاشور، محمدطاهر. (1420). التحریر والتنویر. بیروت: مؤسسه ‏التاریخ ‏العربی.
-  ابن‏میثم بحرانی، میثم‏بن‏علی. (1404). شرح نهج‏البلاغه. تهران: دفتر نشر الکتاب.
-  استنفورد، مایکل. (1382). درآمدی بر فلسفه تاریخ. ترجمه احمد گل‏محمدی، تهران: نشرنی.
-  الیاده، میرچا. (1365). مقدمه بر فلسفه‏ای از تاریخ. ترجمه بهمن سرکاراتی، تبریز: انتشارات نیما.
-  پوپر، کارل ریموند. (1358). فقر تاریخیگری. ترجمه احمدآرام، چاپ دوم، تهران: انتشارات خوارزمی.
-  جعفری، محمدتقی. (1376). ترجمه و تفسیر نهج‏البلاغه. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
-  جعفری، یعقوب. (1372). بینش تاریخی نهج‏البلاغه. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
-  جعفریان، رسول. (1387). تاریخ تحول دولت و خلافت: از برآمدن اسلام تا برافتادن سفیانیان. چاپ پنجم، قم: بوستان کتاب.
-  خوئی، حبیب‏الله‏بن‏محمد. (1400). منهاج‏البراعه. تصحیح ابراهیم میانجی، تهران: مکتبه‏الإسلامیه.
-  دخیل. محمدبن‏علی. (1406). شرح نهج‏البلاغه. بیروت: دارالمرتضی.
-  دکامی، محمدجواد. (1398). «نقد و بررسی دیدگاه سقراط درباره شناخت و نقش آن در انگیزش اخلاقی انسان با استفاده از کلام امام علی(ع)»، فصلنامه پژوهشنامه نهج‏البلاغه، شماره 25، 117ـ133.
-  دوانی، علی. (1349). هزاره شیخ طوسی. تهران: دارالتبلیغ اسلامی.
-  دهقانی، رضا. (1390). «چیستی نقد تاریخی». مجله عیار پژوهش در علوم انسانی. دوره 2، شماره 5، 145-174.
-  راغب اصفهانی، حسین‏بن‏محمد. (1412). مفردات الفاظ القرآن. بیروت: دارالقلم.
-  رجبی، محمود. (1383). «قانونمندی جامعه و تاریخ». مجله تاریخ در آینه پژوهش، شماره 2، 23-63.
-  زرین‏کوب، عبدالحسین. (1362). تاریخ در ترازو. چاپ دوم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
-  ساماران، شارل. (1371). روش‏های پژوهش در تاریخ. گروه ترجمان. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
-  سعیدی‏مهر، محمد، حسینی، داود و کریمی واقف، نرگس. (1392). «تحلیل مفهوم معرفت از نظر ابن‏سینا براساس معرفت‏شناسی معاصر». مجله نقد و نظر. دوره 18، شماره 71، 2-21.
-  شهیدی، سیدجعفر. (1387). ترجمه نهج‏البلاغه. چاپ بیست‏وهشتم، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
-  صانعی، منوچهر. (1382). «قانونمندی تاریخ». مجله شناخت. دوره 2، شماره 38، 49-76.
-  صوفی‏تبریزی، ملاعبدالباقی. (1378). منهاج‏الولایه. تحقیق: حبیب‏الله اعظمی، تهران: دفتر نشر میراث مکتوب.
-  طبری، محمدبن‏جریر. (1412). جامع‏البیان فی تفسیرالقرآن. بیروت: دارالمعرفه.
-  ظهیری، سید مجید. (1382). «درآمدی بر معرفت‏شناسی». مجله پژوهش‏های اجتماعی اسلامی، دوره 4، شماره 41 و 42، 38-57.
-  عبده، محمد. (بی‏تا). شرح نهج‏البلاغه. قاهره: مطبعه‏الاستقامه.
-  عسکری، حسن‏بن‏عبدالله. (1400). الفروق‏فی‏اللغه. بیروت: دارالآفاق‏الجدیده.
-  علی‏پور، محمدعلی. (1386). «بررسی قواعد و روش معرفت تاریخی در قرآن». مجله ‏نامه‏تاریخ‏پژوهان، دوره 2، شماره 8 و 9، 140-180.
-  علیزاده ‏بیرجندی، زهرا. (1393). «ظرفیت‏سنجی نقدافرازهای منتقد در مطالعات تاریخی». مجله جستارهای تاریخی، دوره 5، شماره 2. 65-79.
-  فراهیدی، خلیل‏بن‏احمد. (1409). کتاب‏العین. چاپ دوم، قم: نشر هجرت.
-  قمی، علی بن ابراهیم. (1404). تفسیر قمی. تصحیح: طیب موسوی جزائری، چاپ سوم، قم: دارالکتاب.
-  کار، ادوارد هالت. (1378). تاریخ چیست؟، ترجمه حسن کامشاد، چاپ پنجم، تهران: انتشارات خوارزمی.
-  کراجکی، محمدبن‏علی. (1410). کنزالفوائد. تصحیح: عبدالله نعمه، قم: دارالذخائر.
-  مسعودی، عبدالهادی. (1393). آسیب‏شناسی حدیث. تهران: انتشارات سمت.
-  مصباح‏یزدی، محمدتقی. (1388). جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن. چاپ ششم. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‏الملل.
-  --------------. (1391). آموزش فلسفه. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
-  مطهری، مرتضی. (1372). جامعه و تاریخ. چاپ پنجم، تهران: انتشارات صدرا.
-  --------------. (1397). فلسفه تاریخ، چاپ پازدهم، تهران: انتشارات صدرا.
-  مغنیه، محمدجواد. (1979).فی ظلال نهج‏البلاغه. بیروت: دارالعلم للملایین.
-  مکارم شیرازی، ناصر. (1387). پیام امام امیرالمؤمنین(ع). قم: انتشارات امام علی‏بن‏ابی‏طالب.
-  موسوی، عباس‏علی. (1418). شرح نهج‏البلاغه. بیروت: دارالرسول الاکرم.
-  موسوی‏سیانی، سعید و رنجبر، محمدعلی. (1396ش). «مسئله شناخت تاریخی». تاریخ اسلام، دوره 18، شماره 72، 115-146.
-  والش، دبلیو اچ. (1363). درآمدی بر فلسفه تاریخ. ترجمه ضیاءالدین طباطبائی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
-  وفا، جعفر. (1382). تاریخ از دیدگاه قرآن و نهج‏البلاغه. تهران: عقیدتی سیاسی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
-  هروی، جواد. (1389). روش تحقیق و پژوهش علمی در تاریخ. چاپ دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.