واکاوی انسجام‌بخشی هنرسازه التفات در خطبه‌های نهج‌البلاغه (مطالعه موردی 40 خطبه نخست)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خوارزمی

2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خوارزمی

3 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه خوارزمی

چکیده

کاربست هنرسازة التفات توجه خواننده را به کلام و زیبایی‌های آن جلب می‌نماید و یکی از مؤلفه‌های انسجام در خطبه‌های نهج‌البلاغه است. واکاوی نقش التفات در انسجام خطبه‌های‌ امیر مؤمنان و تعیین میزان بهره‌گیری آن حضرت از گونه‌های التفات و بررسی تأثیر آن در انسجام متنی، هدف اصلی این پژوهش است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر زبان­شناسی نقش‌گرا‌‌‌، کوشیده است بسامد گونه‌های مختلف التفات را در چهل خطبۀ‌ نخست نهج‌البلاغه مشخص نماید و نمونه‌هایی از آن‌ها را به‌عنوان عنصر انسجام‌بخش بررسی و تحلیل کند. نتایج نشان می­دهد خطبه‌های نهج‌البلاغه از التفات‌های شش‌گانه در ضمایر‌‌‌‌، عدد‌‌‌‌، صیغه‌ها‌‌‌‌‌، حروف‌‌‌‌، ساختار نحوی و واژگان بهره برده است. این هنرسازه در خطبه‌های بلند کاربرد بیشتری داشته و در خطبه‌های کوتاه به کار نرفته و یا از بسامد کمتری برخوردار است و با قرار گرفتن در محور همنشینی و جانشینی با برخی از مؤلفه‌های انسجام‌بخش در زبان‌شناسی دارای تناظر است و در انسجام خطبه‌ها نقش ایفا می­کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Survey on the cohering device of Apostrophe in Sermons of the Nahj-ol-balaghe (Acase study of the first forty sermons)

نویسندگان [English]

  • Ali Piranishal 1
  • Hooman Nazemeiyan 1
  • Soudabeh Mozaffari 2
  • Davoud Momeni 3
1 Associate Professor of Arabic language and literature department of Kharazmi University
2 Assistant Professor of Arabic language and literature department of Kharazmi University
3 Phd. student Professor of Arabic language and literature of Kharazmi University
چکیده [English]

Nahj-ol-balaghe's utilizing the device of Apostrophe not only is the readers' or the listeners' great attraction to its elegant eloquence but is considered as one of the cohering devices in its sermons. Analyzing the role of Apostrohe in the cohesion of the sermons presented in the same book, determining the amount of using different types of Apostrophe in them, and surveying the effectivness of it on the text cohesion are the main objectives of the present research which has attempted to specify the frequency of different rypes of Apostrophe in the first forty sermons in Nahj-ol-balaghe, and analyze some examples of them as the cohering device, while emphasizing the analytical descriptive method, and figurative linguistics. The findings of the study show that the sermons of the Nahj-ol-balaghe enjoy from hexaploid Apostrophes in pronouns, number, forms, particles, syntax, and vocabulary. They also show that the Apostrophe plays a role in the cohesion of the sermons, being used in the associative and substitutive place with some of the cohesive compentsin linguistics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Nahj-ol-balaghe
  • Sermons
  • Apostrophe
  • cohesion
قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.‌‌ (1425ق). تحقیق صبحی صالح، القاهرة: دارالکتاب المصری و بیروت: دارالکتاب اللبنانی.
-  ‌ابن‌اثیر‌‌‌‌، ضیاءالدین. ‌‌‌(‌بی‌تا)‌. المثل السائر فی أدب الکاتب و الشاعر‌‌‌، ج 2‌‌، تحقیق: احمد الحوفی و بدوی طبانة‌‌، قاهره: دارنهضة مصرللطبع و النشر.
-  ‌ابن‌جعفر، قدامه. (بی­تا). نقد الشعر، تحقیق: محمد عبدالمنعم خفاجی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
-  ‌ابن‌فارس‌‌، احمد. ‌‌‌(1404ق). معجم مقاییس اللغة، چاپ: اول. قم: مکتب الاعلام الاسلامی‌.
-  ابن­معتز، ابوالعباس عبدالله. (2012). کتاب البدیع، تحقیق: عرفان مطرجی، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة.
-  ‌ابن‌منظور‌‌، محمد بن مکرم. ‌‌‌‌(1414 ه.ق). لسان العرب، چاپ: سوم. بیروت: دار صادر‌‌.
-  بستانى‌‌، فواد افرام. ‌‌(1375ش). فرهنگ ابجدی، تهران: انتشارات اسلامی.
-  تفتازانی‌‌، سعدالدین. (1411 ق)‌‌. مختصر المعانی‌‌، قم: دارالفکر.
-  تمیمى آمدى‌‌، عبد الواحدبن‌محمد. ‌‌‌(1410 ق)‌. غرر الحکم و درر الکلم‌‌‌‌، چاپ: دوم. قم: دار الکتاب الإسلامی‌.
-  جرجانى‌‌، عبد القاهر. (1422 ق). دلائل الإعجاز فی علم المعانی، تحقیق: عبدالحمید هنداوی‌‌‌‌، بیروت: دارالکتب العلمیة.
-  حدید‌‌، سمیه و بوشمال‌‌، مریم. ‌‌‌(2011). الانسجام الدلالی فی سورة مریم، الجمهوریة الجزائریة: جامعة منتوری قسطنطنیة.
-  حری‌‌، ابوالفضل‌‌‌. (1390). «بررسی شگرد قرآنی التفات در پرتو ساختار اطلاعات گفتمان»‌‌، جستارهای زبانی‌‌، شماره 8، 17-40.
-  خطابی‌‌، محمد. ‌‌(1991). لسانیات النص مدخل الی انسجام الخطاب، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
-  راستگو‌‌، کبری. ‌‌‌(1395). «جایگزینی واژگانی در متشابهات قرآنی با رویکرد سبک­شناسی نقش­گرا»، مجله زبان و ادبیات عربی‌‌، شماره 15، 51-85.
-  راغب اصفهانی‌‌‌‌، حسین بن محمد. ‌‌‌‌(1412ق‌)‌. المفردات فی غریب القرآن‌‌‌، بیروت: دارالعلم.
-  رحمانی‌‌، هما و رادمرد‌‌، عبداله. ‌‌(1391). «بازنگری معنایی در التفات بلاغی و اقسام و کارکردهای آن»، جستارهای ادبی، شماره 17، 143-168.
-  زبیدى‌‌‌‌، مرتضی. ‌‌‌(1414 ق). تاج العروس‌‌‌‌، بیروت: دارالفکر.
-  سارلی‌‌، ناصرقلی و ایشانی، طاهره. ‌‌‌(1390). «نظریه انسجام و هماهنگی ‌‌انسجامی ‌و کاربست آن در یک داستان کمینه فارسی (قصه نردبان)»، فصلنامه زبان‌پژوهی، س2، ش4، 51-77.
-  سرکی، نادره و سجودی، فرزان. (1393). «گونه­شناسی صنعت التفات در قرآن مجید با توجه به مؤلفه­های گفته پردازی»، فصلنامه جستار­های زبانی شماره 17، 297-310.
-  سکاکی، یوسف بن ابى بکر. (1403ق). مفتاح العلوم، تحقیق: عبدالحمید هنداوى، بیروت: دارالکتب العلمیة.
-  سیوطی، جلال­الدین. (1421ق). الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: دارالکتاب العربی.
-  ضیف‌‌، شوقی. ‌‌(1390). تاریخ و تطور علوم بلاغت، ترجمه محمدرضا ترکی، تهران: سمت.
-  طبل، حسن. (1998). اسلوب الالتفات فی البلاغة القرآنیة، القاهرة: دارالفکر العربی.
-  عرفان، حسن. (1395). کرانه‌ها شرح فارسی مختصر المعانی، قم: مؤسسه انتشارات هجرت.
-  العسکرى‌‌، حسن بن عبدالله. ‌‌‌‌(1419 ق). الصناعتین‌‌، الکتابة و الشعر، تحقیق: علی محمد بجاوی، بیروت: مکتبة العصریة.
-  العلوی‌‌‌، یحیی بن حمزه. ‌‌‌(1914م‌)‌. الطراز المتضمن لأسرار البلاغة و علوم حقائق الاعجاز‌‌‌، ج 2‌‌‌، القاهره: المقتطف.
-  فروزنده‌‌، مسعود و بنی­طالبی‌‌، امین. ‌‌‌(1393). «ابزارهای آفریننده انسجام متنی و پیوستار بلاغی در ویس و رامین»، مجله شعر پژوهی‌‌، شماره 20، 107-134
-  قرشى‌‌، على­اکبر. ‌‌‌(1371 ش). قاموس قرآن، چاپ: ششم. تهران: دار الکتاب الاسلامیه.
-  گرجامی‌‌، جواد و آزاد دل، عادل و محمدی، سعید. ‌‌‌(1396). «بررسی هم پایگی انسجام دستوری غیرساختاری در خطبه اول نهج‌البلاغه و ترجمه‌های آن»، دوفصلنامه مطالعات قرآن و حدیث. شماره 7، 125-152
-  گلشائی‌‌‌‌، رامین. ‌‌(1392‌)‌. «ارزیابی نظریه‌های انسجام و پیوستگی متنی»‌‌‌، پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی‌‌‌، شماره 31، 31-57.
-  لطفی­پور‌ ساعدی‌‌، کاظم. ‌‌‌‌(1371 ش)‌. «درآمدی به سخن کاوی»‌، مجله زبان‌شناسی‌‌‌، سال 9‌‌، شماره 1‌‌، 109-122.
-  مهاجر‌‌، مهران و نبوی‌‌، محمد. ‌‌‌(1376 ش)‌. به‌سوی زبان­شناسی شـعر: ره‌یافتی نقش‌گرا‌، تهران: نشر مرکز.