تبیین مشروعیت حکومت علوی در پرتو نهج البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

چکیده

منشأ مشروعیت حکومت­ها از اساسی‌ترین مباحث در حوزة مطالعات سیاسی است که به جهت تأثیرگذاری آن در کارآمدی، بقا و تثبیت حکومت­ها، از مباحث ضروری و مورد اهتمام تلقی می­شود. مقاله حاضر با نگاه کلامی و با روش توصیفی –  تحلیلی مبانی مشروعیت حکومت علوی را از دیدگاه ایشان در نهج‌البلاغه مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. نگارنده در این پژوهش ابتدا موارد استشهاد حضرت(ع) بر مشروعیت حکومت خود را احصا کرده و سپس به تبیین چگونگی مشروعیت و حقانیت حکومت امام علی(ع) با تأکید بر سخنان امام (ع) در نهج­البلاغه پرداخته است. یافته­های پژوهش حاکی از آن است که امام علی(ع) در موارد فراوانی در این کتاب شریف به بحث پیرامون حقانیت خود به مقام ولایت و خلافت پرداخته و با صراحت تمام الهی بودن حاکمیت خویش را به پشتوانة دلایل متعدد به اثبات رسانده است. در دیدگاه حضرت(ع) منصب ولایت و سرپرستی جامعه، مقام و منصبی الهی است و منشأ مشروعیت حکومت مستند به اراده خداوند است. بر این اساس تحقیق مشروعیت حکومت از دیدگاه ایشان بر پایة ملاک‌هایی نظیر نصب از سوی خداوند، نص پیامبر، عصمت و اعلمیت استوار است. در کنار این ملاک­های اصلی و بنیادین، حضرت مطابق ملاک‌هایی که خلفا براساس آن حق حاکمیت را برای خود محقق می‌دانستند نیز به احتجاج برخاسته و در مقام اقناع به مقبولات مخالفین خود استناد کرده و از این رهگذر نیز حق ولایت و مشروعیت حاکمیت خود را به اثبات رسانیده است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Explain the legitimacy of Imam Ali government in Nahj al-Balaghah

نویسندگان [English]

  • mojtaba shirani 1
  • Mohammad Ghasemi shoob 2
  • Ebrahim Eghbal 3
1 Ph.D. student of Quranic and Hadith sciences, Faculty of Theology, University of Tehran
2 Ph.D. student of Quranic and Hadith sciences, Sciences and Researches Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
3 Associate Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, University of Tehran
چکیده [English]

The origin of the legitimacy of governments is one of the most fundamental issues in political philosophy, which is considered binding and influential because of its impact on efficiency and preservation of governments. The present article, with a religious point of view, descriptive and analytical view, explains the foundations of the legitimacy of the Imam Ali's government from his perspective in Nahj al-Balagha. In this research, the author first obtained the cases of Imam's evidence on the legitimacy of his government and then explains how the legitimacy of Imam Ali's government was emphasized by the Imam's words in Nahj al-Balagha. The findings of the research indicate that Imam Ali in many cases in this noble book discusses his legitimacy to the position of guardian and caliphate and he has clearly demonstrated his sovereignty for divine reasons. In his view, the position of community Sovereignty is a divine authority and the source of the legitimacy of government is based on the will of God. Accordingly, the investigation of the legitimacy of the government is based on criteria such as the installation of God, the Prophet's command, infallibility and the supremacy of knowledge. In addition to these basic criteria, according to the criteria that the caliphs believed in their sovereignty, the imam also argued against them According to the same criteria of caliphs and thus proved his sovereignty.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahj al-Balagha
  • Imam Ali's (A.S) Government
  • Legitimacy
  • evidence of legitimacy
  • attributes of the Islamic ruler

مراجع

-  ابن­أبی­الحدید. (1404). شرح نهج­البلاغة. تحقیق: محمد ابوالفضل‏ ابراهیم. قم‏: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
-  ابن­أبی­شیبة، أبوبکر عبدالله­بن­محمد. (1409). المصنف فی الأحادیث و الآثار، تحقیق: سعیداللحام. بیروت: دارالفکر.
-  ابن­اثیر، عزالدین. (1409). أسدالغابة. بیروت: دارالفکر.
-  ابن­بابویه، محمد­بن­على.‏ (صدوق). (1362). الخصال‏، تصحیح: علی­اکبر غفاری. قم‏: جامعة مدرسین.
-  ابن­سعد، أبوعبدالله محمد. (1968). الطبقات­الکبرى، تحقیق: إحسان­عباس. بیروت: دارصادر.
-  ابن­شهر آشوب، محمد بن على‏. (1379ق). مناقب‏. قم‏: علامه.
-  ابن­قتیبة الدینوری، أبومحمد عبدالله بن مسلم. (1410).الإمامة و السیاسة، تحقیق: علی شیری. بیروت: دارالأضواء.
-  ابن­کثیر دمشقى، أبو الفداء اسماعیل بن عمر. (1407).البدایة و النهایة. بیروت: دارالفکر.
-  ابن­ماجه، ابی­عبدالله محمد بن­یزید. (بی­تا). سنن. تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی. بیروت: دارالفکر للطباعه.
-  ابن­میثم بحرانى، میثم. (1362). شرح ‏نهج‏البلاغه. بی­جا: دفتر نشر الکتاب.
-  آلوسى، سیدمحمود. (1415). روح المعانى. تحقیق: على عبدالبارى عطیة. بیروت : دارالکتب العلمیة.
-  امینى­نجفى، عبدالحسین. (1397ق). الغدیر. بیروت: دارالکتاب العربی.
-  بحرانی، علی. (1405). منار­الهدى، تحقیق: سیدعبدالزهراء الخطیب. بیروت: دارالمنتظر للطباعة.
-  بلاذری، أبو الحسن أحمد بن یحیى. (1417). انساب الأشراف، تحقیق: سهیل زکار و ریاض زرکلى. بیروت: دارالفکر، ط الأولى.
-  پیشوایی، مهدی. (1393). تاریخ اسلام از سقیفه تا کربلا. قم: دفتر نشر معارف.
-  ترمذی، أبی­عیسى­محمد. (1403). سنن الترمذی، تحقیق: عبدالرحمن محمد عثمان. بیروت: دارالفکر.
-  ثعلبى­نیشابورى، ابو اسحاق احمد­بن­ابراهیم. (1422). الکشف­ و البیان عن تفسیرالقرآن. بیروت: دار­إحیاء التراث العربی.
-  جعفری، محمدتقی. (1368). ترجمه و تفسیر نهج­البلاغه. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
-  حاتمی، محمد رضا. (1384). «بررسی و نقد مبانی مشروعیت حکومت از دیدگاه اهل سنت». دوفصلنامه علمی دانش سیاسی، دوره 1، شماره 1، 99-67.  
-  حاکم نیشابوری، أبوعبدالله محمد­بن­عبدالله. (بی­تا). المستدرک على الصحیحین، تحقیق: یوسف عبدالرحمن المرعشلی. بیروت: دارالمعرفة.
-  حسینی میلانی، سید علی. (1313ق). الامامة فی أهم الکتب الکلامیة. قم: منشورات شریف­الرضی.
-  حلی، حسن­بن­یوسف. (1405). الألفین. کویت: مکتبة الألفین.
-  خوارزمی، موفق­بن­احمد. (1414). المناقب، تحقیق: مالک المحمودی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
-  خوئى، ‏میرزا حبیب­الله. (1358). منهاج ‏البراعة فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغة. تهران‏: مکتبة الاسلامیة.
-  رشاد، علی­اکبر. (1382). دانشنامة امام علی(ع). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
-  ری­شهری، محمد. (1425). موسوعة الإمام علی بن أبی­طالب(ع) فی الکتاب والسنة والتاریخ، تحقیق: سید محمدکاظم طباطبائی. قم: دارالحدیث.
-  شرف­الدین، عبدالحسین. (1402). المراجعات، تحقیق: حسین­الراضی. بیروت: بی­نا.
-  شریف­مرتضی، على­بن­حسین‏. (1405).رسائل، تحقیق: سید أحمد الحسینی، قم: دارالقرآن الکریم.
-  صنعانی، أبوبکر عبدالرزاق­بن­همام. (بی­تا). المصنف، تحقیق: حبیب­الرحمن الأعظمی. بیروت: منشورات المجلس العلمی.
-  طباطبایى، سیدمحمدحسین. (1417). المیزان. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعة مدرسین حوزة علمیه قم.
-  طبرسى، فضل بن حسن‏. (1372). مجمع­البیان. تهران : انتشارات ناصر خسرو.
-  طبری، أبوجعفر محمد بن جریر. (1387ق). تاریخ الأمـم و الملوک، تحقیـق محمـد أبوالفضل­ابراهیم. بیروت: دار­التراث.
-  طوسى، محمدبن­الحسن. (1400). الإقتصاد الهادی. تهران: منشورات مکتبة جامع چهلستون.
-  ------------. (بی­تا). التبیان فى تفسیرالقرآن، تحقیق: احمد قصیرعامل. بیروت: دار­احیاء التراث العربی.
-  عسکری، مرتضی. (1390). ولایت علی در قرآن و سنت. قم: انتشارات دانشکده اصول­الدین. 
-  فیروزجایی، اسدالله. (1392). درسنامه ولایت فقیه. بی­جا: معاونت تربیت و آموزش عقیدتی سیاسی.
-  قاینى­خراسانى‏، سید محمدتقى. (بی­تا). مفتاح ‏السعادة فی ‏شرح ‏نهج‏­البلاغة. تهران‏: مکتبة المصطفوى.
-  کریمی­والا، محمدرضا. (1389). مقارنه مشروعیت حاکمیت در حکومت علوی و حکومت‌های غیردینی. قم: بوستان کتاب.
-  کلینى، محمد بن­یعقوب. (1407). الکافی، تحقیق: على­اکبر­غفارى، محمد آخوندى. تهران‏: دارالکتب الإسلامیة.
-  مجلسى، محمدباقر. (1403).بحار الأنوار. بیروت‏: دار إحیاء التراث العربی‏.
-  محدر، تقی و یاوری سرسختی، محمد جواد. (1397). «واکاوی نسبت مشروعیت و بیعت در حکومت علوی». فصلنامه حکومت اسلامی. دوره 23، شماره 3، 65-94.
-  مسعودی، أبو الحسن­على­بن­الحسین. (1409). مروج الذهب، تحقیق: اسعد داغر، قم: دارالهجرة.
-  مصباح یزدی، محمد تقی. (1384). آموزش عقاید. تهران: شرکت چاپ و نشر بین­الملل سازمان تبلیغات اسلامى.
-  -----------------.(1387). نگاهی گذرا به نظریه ولایت فقیه. قم: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(قدس سره).
-  مطهری، مرتضی. (1385).وحی و نبوت. تهران: صدرا.
-  مظفر، محمدرضا. (1415).السقیفة، تحقیق: محمود مظفر. قم: مؤسسة أنصاریان.
-  مغنیة، محمدجواد. (1358). فی‏ ظلال ‏نهج­‏البلاغة. بیروت‏: دارالعلم‏ للملایین.
-  مفید، محمد­بن­محمد. (1413). الإرشاد.قم‏: کنگره شیخ مفید.
-  ----------------. (1414). أوائل المقالات، تحقیق: إبراهیم الأنصاری. بیروت: دارالمفید.
-  مکارم شیرازى، ناصر. (1386). پیام امام امیرالمومنین(ع)‏. تهران‏: دارالکتب الاسلامیه.
-  --------------.(1386). پیام قرآن‏. تهران‏: دارالکتب الاسلامیه‏.
-  منتظری، حسین­علی. (1380). نظام الحکم فی الإسلام. بی­جا: سرایی.
-  موسویان، سیدمحمدرضا. (1380). اندیشه سیاسی شیخ طوسی. قم: بوستان کتاب قم.
-  نسائی، أبوعبدالرحمان أحمد بن­شعیب. (بی­تا). خصائص أمیر المؤمنین علی­بن­أبی­طالب، تحقیق: محمد هادی الأمینی. تهران: مکتبه نینوی الحدیثه.
-  هاشمى‏، سیده فاطمه‏. (1387). بررسى صحت و اعتبار روایات تفسیر منسوب به امام عسکرى(ع‏). مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى‏.
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
دوره 8، شماره 30
مرداد 1399
صفحه 37-55

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار