نقد و بررسی خطبۀ قاصعه نهج‌البلاغه در پرتو نظریۀ منطق گفتگویی باختین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه حکیم سبزواری

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

تحلیل متون کهن و متون دینی در پرتو نظریه­های جدید زوایا و ظرفیّت­های جدید این متون را کشف و برای شناخت بهتر و جامع متون به‌کار می­آید. نظریه "منطق گفتگویی و مکالمه­گرایی باختین" ازجمله نظریاتی است که برای متون چند سویه با ابعاد مختلف به‌کار می­رود؛ متـونی که از تک‌بعدی و رویکرد ذهنی انفرادی فراتر می­رود و به رویکرد عینی و جمع­گرایانه وارد می­شود. بسیاری از خطبه­های نهج‌البلاغه در ارتباط با زمینه­های اجتماعی و فرهنگی متفاوتی شکل گرفته و ایراد شده است؛ وجود این زمینه­ها در شکل­گیری خطبه­ها سبب شده تا متن خطبه از شاخصه­های مختلف گفتگویی با شخصیّت­های متعدّد و متنوع همراه با سبک­ها و شیوه­های بیانی متنوعی ایراد گردد. این مقاله با رویکرد جامعه­شناختی، در تلاش است یکی از اجتماعی­ترین خطبه­های نهج‌البلاغه را که متأثّر از شرایط دوران امام(ع) به‌وجود آمده بر پایه نظریة منطق گفتگویی باختین مورد بررسی قرار دهد. روش به‌کاررفته در این پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی و آماری است. نتیجۀ پژوهش نشان می­دهد این خطبه از شاخصه­های منطق گفتگویی چون گفتار دو سویه، مؤلفه­های خطابی (نظیر امر، ندا، پرسش و غیره)،کروتروپ و کارناوال برخوردار است و وجود چنین شاخصه­هایی سبب پویایی بیش‌ازحد خطبه و ارتباط آن با شخصیّت­های مختلفی که در متن خطبه نقش دارند، گردیده است و به‌ طورکلی صبغه­ای اجتماعی و جمعی به خطبه بخشیده است که در تعامل با پیش­زمینه­های تاریخی، دینی، فرهنگی شرایط عصر امام(ع) پدید آمده است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Critical Review of Nahj al-Balagha’s al-Qasi'a Sermon in Light of Bakhtin’s dialogism

نویسندگان [English]

  • elaheh sattari 1
  • Hasan majidi 2
1 ph.student of Arabic language and literature at Hakim sabzevari
2 Associate professor of Arabic language and literature Hakmi Sabzevari University
چکیده [English]

Analysis of ancient and religious texts based on recent theories helps to shed light on new angles and subtleties and allows for a better and more comprehensive insight into them. Bakhtin’s dialogism is a theory that can be used with texts that have multiple voices and dimensions; texts that go beyond one dimensional subjective aspects to assume objective and collective ones. Many of Nahj al-balagha’s sermons revolve around different social and cultural topics. Hence, the sermons are characterized by having different aspects of dialogism with multiple characters and different narrative styles. By adopting a sociological approach, this paper attempts to investigate one of the most socially themed sermons of Nahj al-balagha, influenced by life conditions in the time of Imam (AS), based on the theory of dialogism by Bakhtin. The result indicates that this sermon has the characteristics of dialogism such as dialogs, speech act components (commanding, addressing, querying, etc), chronotope and carnivalesque. These elements result in extreme dynamism and relevance of the sermon to the different people playing a role in it, thus giving it a social and collective quality, which have come about as a result of the interplay between history, religion, and culture in the time of the Imam  . This study adopts a descriptive-analytical and statistical method. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahj al-balagha
  • al-Qasi'a Sermon
  • Sociological analysis
  • Bakhtin
  • dialogism
- قرآن کریم.
- ابن حاجب. (1389). الکافیه، شرح رضی، قم: دارالمجتبی.
- احمدی، بابک. (1378). ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.
- باختین، میخاییل. (1394). تخیل مکالمه­ای، ترجمه: رویا پورآذر، تهران: نشر نی.
- بهادری، آتنا. (1398). «تحلیل مضمون عهدنامه امیرالمؤمنین علی(ع) با مالک اشتر»، فصلـنامه پژوهشنامه نهج­البلاغه، سال هفتم، شمارۀ 28، 57-77.
- تودوروف، تزوتان. (1377). منطق گفتگویی میخائیل باختین، ترجمه داریوش کریمی، تهران: نشر مرکز.
- رضی، احمد. (1389). «منطق الطیر و منطق گفتگویی»، مجله متن پژوهی ادبی علامه، دوره 14، شماره 46، 19-46.
- شمیسا، سیروس. (1378). نقد ادبی، چاپ اول، تهران: انتشارات فردوس.
- صرفی، محمّدرضا و هاشمی، سیّد رضا. (1390). «دفاع مقدّس، تعهّد و تحوّل در شعر قیصر امین‌پور». نشریّة ادبیّات پایداری. سال دوم، شمارة سوم و چهارم، 323-346.
- عباس، حسن. (1374). النحو الوافی، جلد چهارم، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
- غنی­پور ملکشاه، احمد؛ محسنی، مرتضی و حقیقی، مرضیه. (1394). «دگردیسی منطق گفتگویی در اشعار قیصر امین­پور»، متن پژوهی ادبی، سال 19، ش 64، 166-188.
- موسوی گرمارودی، علی. (1394). ترجمة نهج البلاغه، تهران: نشر قدیانی.
- نامور مطلق، بهمن. (1387). «باختین گفت­وگومندی و چندصدایی: مطالعه پیشابینامتنیت باختینی». پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 57، 398-414.
- ولسون، کولن. (1992). فکرة الزمن عبر التاریخ. ترجمه: فؤاد کامل، الکویت: المجلس الوطنی للثقافة و الفنون والآداب سلسلة عالم المعرفة.
- همایی، جلال‌الدّین. (1370). یادداشت‌های علامه جلال­الدّین همایی دربارة معانی و بیان، به کوشش ماهدخت ‌بانو همایی، تهران: مؤسسة نشر هما.