مطالعۀ تطبیقی برخی از مباحث خداشناسی در نهج البلاغه و حدیقة‌الحقیقۀ سنایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی، کرمانشاه

3 دکترای تخصصی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی، کرمانشاه

چکیده

تأثیر مبانی و آموزه­های اسلامی بر متون ادب عرفانی امری مبرهن است. دراین‌بین، نهج­البلاغه تأثیر شگرفی بر شاعرانِ عارف نهاده­ است و بسیاری از آنان کوشیده‌اند تا با توجه به میزان درک و توانایی خود از نهج‌البلاغه و آموزه‌های متعالی آن بهره­مند شوند. سنایی از جمله ‌عارفانی است که در آثار خویش به­ویژه در منظومۀ عرفانی حدیقة‌الحقیقه از نهج­البلاغه تأثیر پذیرفته و میزان این تأثیرپذیری قابل‌تأمل است و می­توان ادعا کرد که نهج‌البلاغه یکی از مهم‌ترین سرمشق‌ها­ و آبشخورهای فکری او در وادی عرفان بوده­ است. ازاین­رو، در این پژوهش می‌کوشیم تا با رویکرد تطبیقی چیستی خداوند را با تکیه بر سخنان امام علی(ع) در نهج‌البلاغه و اندیشه‌های حکیم سنایی غزنوی در حدیقه­الحقیقه بکاویم. برآیند پژوهش نشان می­دهد که در زمینۀ خداشناسی مفاهیمی مانند ناممکن‌بودن شناخت کامل خداوند و ناتوانی عقل و حواس در شناخت پروردگار، محال‌بودن رؤیت حق­تعالی، بی‌مکان و بی‌زمان­بودن معبود، نفی جسمانیت خالق، بی­نیازی به ابزار در خلقت، دیده‌نشدن با چشم سر و... در شمار مشترکات اندیشۀ امام علی(ع) در نهج­البلاغه و آراء حکیم سنایی در حدیقه­الحقیقه است که یکی در قالب نثری فصیح و بلیغ و دیگری در جامۀ شعر نمود یافته­اند.  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Some Topics in theology Nahj ul-Balaghe and Sanai's Hadighat-ul-Hadiqah

نویسندگان [English]

  • zahra jamshidi 1
  • abdolreza naderifar 2
  • mohamad arta 3
2 Faculty of literature & Humanity Department of Persian language & literature
3 Faculty of literature & Humanity Department of Persian language & literature
چکیده [English]

the influence of the principles and teachings of Islam on the texts of mystical literature is obvious. Meanwhile, nahj al- Balaghah has had a great impact on mystic poets and many of them have tried to benefit the nahj al- Balaghah and its transcendental teachings based on their level of understanding and ability. Sanai is a poet – mystic who has been influenced by his works especially in the mystic system of  Hadighat al- Haghighah of nahj al- Balaghah and the extent of this impact is contemplative as far as can be acknowledged nahj al- Balaghah has been on of the most important exmaples and ideas of his thoughts in the field of mysticism. Therefore, in this passage, in order to adaptive method the meaning of God in relying on the words of Imam Ali (as) in Nahj ul-Balaqah and the ideas of the wise Sanai's Hadighat-ul-Hadiqah, we must adapt it. The results of the research show that The impossibility of full recognition of God and the inability of reason and senses in the knowledge of the God, The Impossibility of God's Sight, concepts such as the restlessness and unlimited duration of God, the negation of the Creator's physicalness, the lack of a tool in creation, the inability of reason and senses in the knowledge of God, not being seen with the eyes... are among the commonalities of the thought of Imam Ali (as) in Nahj ul-Balaghah, and the opinions of the wise Sanai in the Hadighat-ul-Hadiqah, one in the form of an oratorial prose and the other in The poem has been revealed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Theology
  • Matching and Comparison
  • Effect
  • Nahj-ul-Balagha
  • Hadighat-ul-Hadiqah
-       قرآن کریم. (1386). ترجمۀ مهدی الهی قمشه­ای. قم: دفتر نشر مصطفی.
-       ابن­اثیر، مبارک ابن محمد. (1367). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. چاپ اول. قم: مؤسسۀ مطبوعاتى اسماعیلیان.
-       ابن­بابویه، محمد ابن على. (1372). عیون أخبار الرضا. ترجمۀ محمدتقی اصفهانی مشهور به آقا نجفی. چاپ اول. تهران: علمیۀ اسلامیه.
-       اشعری، ابوالحسن علی ابن اسماعیل. (1389ق). مقالات الاسلامییّن و اختلاف المصلّین. به­اهتمام محمد محی­الدین عبدالحمید. چاپ دوم. قاهره: مکتبه نهضت.
-       بخاری، محمد ابن اسماعیل. (1422 ق). صحیح بخاری. الطبعة الأولى. الناشر: دار طوق النجاة.
-       خدادادی، محمد؛ ملک­ثابت، مهدی و جلالی پندری، یدالله. (1389). «رؤیت از دیدگاه شمس تبریزی و بازتاب آن در مثنوی مولوی». فصلنامۀ تخصصی مولوی­پژوهی. سال 4، شمارۀ 9، 19-1.
-       دشتی، محمد. (1385). نهج­البلاغه. ویرایش دوم با تجدید نظر و اضافات. قم: مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین.
-       راغب اصفهانی، ابوالقاسم الحسین بن محمد. (1362). المفردات فی غریب القرآن. تحقیق: سید محمد گیلانی. المکتبة المرتضویة.
-       زبیدی، محمد مرتضی. (1344). تاج­العروس من جواهرالقاموس. بیروت: دارالهدایه.
-       سبزواری، حاج ملاهادی. (1361). اسرارالحکم. تهران: انتشارات مولی.
-       ---------------. (بی­جا) شرح الاسماء الحسنی. الناشر: مکتبة بصیرتی.
-       سنایی، مجدود ابن آدم. (1383). حدیقة­الحقیقه و طریقة­الشریعه. تصحیح و تحشیۀ سید محمدتقی مدرس رضوی. چاپ ششم. دانشگاه تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ.
-       --------------. (1385). دیوان حکیم سنایی غزنوی. مقدمه. شرح زندگی و شیوۀ سخن سنایی به­قلم بدیع­الزمان فروزان­فر. به­اهتمام پرویز بابایی. چاپ دوم. تهران: نگاه.
-       --------------. (1381). طریق التحقیق. به تصحیح بو اُوتاس. ترجمۀ غلامحسین دهبد. چاپ اول. تهران: سروش (انتشارات صداوسیما).
-       طباطبایی، سید محمدحسین. (1373). نهایة­الحکمه. چاپ دوازدهم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
-       ظفری‌زاده، سیامک و محمد خاقانی اصفهانی. (1394). «روابط بینامتنی نهج‌البلاغه با اشعار کلاسیک ادب فارسی». فصلنامۀ پژوهشنامۀ نهج‌البلاغه. سال 3، شمارۀ 11،  54-35.
-       عبداللهی، مهدی و حاجی عبداللهی، معصومه. (1395). «معرفت­الله در نهج­البلاغه». فصلنامۀ پژوهشنامۀ نهج‌البلاغه، سال 4، شمارۀ 16، 112-95.
-       علم­الهدی، علی ابن حسین. (1998م). أمالی المرتضی (غُرَرُ الفوائد و دُرَرُ القلائد). محقق و مصحح: ابراهیم. محمد ابوالفضل. چاپ اول. قاهره: دارالفکر العربی.
-       فیض کاشانى، ملامحسن. (1418ق). الأصفى فى تفسیرالقرآن. تحقیق: محمدحسین درایتى و محمدرضا نعمتى. چاپ اول. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
-       قمی، شیخ عباس. (1388). مفاتیح­الجنان. ترجمۀ مهدی الهی قمشه­ای. چاپ بیست­وسوم. قم: آیین دانش.
-       کلینى، ابوجعفر محمد ابن یعقوب. (1407 ق). الکافی. تحقیق و تصحیح: علی­اکبر غفاری. چاپ چهارم. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
-       محمدی ری­شهری، محمد. (1375). مبانی خداشناسی. چاپ اول. قم: دارالحدیث.
-       مشکور، محمدجواد. (1372). فرهنگ فِرَق اسلامی. چاپ دوم. مشهد: آستان قدس رضوی.
-       مکارم شیرازى، ناصر. (1374). تفسیر نمونه. چاپ اول. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
-       موسوی همدانی، سید محمدباقر. (1374). ترجمۀ تفسیر المیزان. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
-       نیل‌ساز، نصرت و بابا احمدی، زهره. (1392 الف). «بررسی راه­های شناخت خدای متعال در نهج­البلاغه». دوفصلنامۀ تخصصی علوم قرآن و حدیث (قرآن پژوهی حسنا)، سال 5، شمارۀ 16، 144-121.
-       نیل‌ساز، نصرت؛ معارف، مجید و بابا احمدی، زهره. (1392 ب). «امتناع معرفت کنه ذات و صفات الهی در نهج­البلاغه». مطالعات اسلامی: علوم قرآن و حدیث. سال 45. شماره پیاپی 91، 156-135.