تحلیل مضمون عهدنامۀ امیرالمؤمنین‌علی(ع) با مالک‌اشتر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه الزهراء(س)

چکیده

نامۀ 53 نهج­البلاغه، عهدنامه­ای از جانب امیرمؤمنان­علی(ع) به والی مصر، مشهورترین سند شرح وظایف حاکمان و مدیران اسلامی است. در اهمیت این سند همین بس که طراحی ساختار و چینش محتوایش، نه به ابتکار سیدرضی که توسط خود امام صورت گرفته است. سیاست­نامه­ای که از یک­سو شیوه­ها و ابزارهای حفظ مشروعیت و اقتدار سیاسی عهده­داران ادارۀ امور جامعه را تبیین و از سوی دیگر عوامل تضعیف و اضمحلال حکومت را بازگو می­نماید و ترسیم­کنندۀ اهداف، وظایف، شعارها و مبانی فکری حکومت­ اسلامی است. پژوهش حاضر، تحقیقی نظری از نوع توصیفی-اکتشافی است که به بررسی مضامین عهدنامه با روش تحلیل مضمون پرداخته است. در استخراج و کدگذاری مضامین و کشف روابط آن‌ها از نرم‌افزار MAXQDA استفاده شده است. استنباط روابط بینامضامینی، الگوی حکومتی-تربیتی امیرمؤمنان(ع) را دارای سه بعد رابطۀ حاکم با خدا، مردم و کارگزاران نشان می­دهد. این سیاست­نامۀ علوی، وظایف حاکم را حول این سه مقوله بیان می­دارد. تدابیر و راهکارهای تحقّق این بایسته­ها محورهای متعددی دارند. مقولۀ نخست به ضرورت خودسازی در قالب 13 محور نظیر ارتباط حاکم با خدا، پیروی از قرآن و سنت و مشورت صحیح می­پردازد. مقولۀ دوم به مقبولیت مردمی و کارآمدی حاکم در قالب 9 محور نظیر مدارا با مردم، جلب حسن­ظنّ و ادای حقوق­شان اشاره دارد و مقولۀ سوم به تعامل حاکم با کارگزاران در قالب 5 محور می­پردازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Thematic analysis of Amir al-Mu'minin Ali's (A.S) Covenant with Malek-i Ashtar

نویسنده [English]

  • Atena Bahadori
چکیده [English]

Letter 53 of Nahjul-Balaghah, an ordinance between Ali (A.S) and Egypt's governor, is the most famous document describing the duties of Islamic rulers. The significance of this document is that the design of the structure and arrangement of its content, not by the initiative of Sayyed Razi, was carried out by the Imam himself. The policy paper, which explains, on the one hand, the ways and means of preserving the legitimacy and political authority of the authorities responsible for the affairs of the community, and, on the other, reflects the factors of the weakening and destruction of the state and illustrates the goals, duties, the slogans and intellectual foundations of Islamic governance. This article is a descriptive-exploratory theoretical study that deals with the content of the treaty with its thematic analysis method. MAXQDA software is used to extract and codify themes and discover their relationships. The inference of relationships between themes illustrates Ali's governmental- educational model with 3dimensions: relationship with God, people and government brokers. This letter expresses the governing duties around these 3categories. The tactics and strategies to accomplish these tasks have many axes. Category1 deals with the necessity of self-realization in the form of 13axes, like ruling relationship with God, following Qur'an and Sunnah and correct consultation. Category2 refers to the popular acceptance and efficacy of governance in the form of 9axes, like tolerance with people, taking their good suspicion and paying their rights. Category3 deals with the interaction of leader with brokers in a 5axes format.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Amir al-Mu'minin Ali (A.S)
  • Malek-i Ashtar Treaty
  • Government
  • People
  • Theory Analysis

مراجع

-  قرآن­کریم.
-  آیتی، عبدالمحمد. (1378). ترجمه نهج­البلاغه. تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
-  ابن­أبی‌الحدید، عزّالدین. (1378ق). شرح نهج­البلاغه. محقق: محمد أبوالفضل إبراهیم. بیروت: دار إحیاء الکتب العربیه.
-  ابن­شعبه حرّانی، حسن­بن­علی. (1394ق). تحف­العقول عن آل­الرسول(ص). قم: بصیرتی.
-  احمدی، سید علی­اکبر؛ درویش، حسن؛ سبحانی­فر، محمدجواد؛ فاضلی کبریا، حامد. (1393ش). «طراحی و تبیین الگوی مفهومی شایستگی­های منابع انسانی در نهج­البلاغه با استفاده از تکنیک تحلیل مضمون و ISM». فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج. سال 17، شماره 64، 27-55.
-  اسماعیلی، محسن. (1394). سیاست­نامۀ علوی. تهران: بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق(ع).
-  اعرافی، علیرضا. (1380). «نگرش به حکومت و مدیریت از منظر امام­علی(ع)». مجله حوزه و دانشگاه. ویژه سیاست علوی، شماره 26،. 22-45.
-  امیری، علی­نقی. (1394). «مدیریت عمومی مبتنی بر نهج­البلاغه». مدیریت فرهنگ سازمانی. دوره 13، شماره 3، 907-924.
-  پورعزّت، علی­اصغر. (1382). طراحی سیستم خط­مشی­گذاری دولتی برای تحقق عدالت اجتماعی، بر مبنای مدل حکومت حق­مدار علوی (در نهج­البلاغه). استاد راهنما: سیدمهدی الوانی. رساله دکتری دانشگاه تربیت مدرس.
-  پورعزّت، علی­اصغر.  (1387). مختصات حکومت حق­مدار در پرتو نهج­البلاغه امام­علی(ع). تهران: علمی و فرهنگی.
-  جعفری، محمدتقی. (1379). حکمت اصول سیاسی اسلام، ترجمه و تفسیر فرمان مبارک امیرالمؤمنین علی­بن­أبی­طالب(ع) به مالک اشتر. تهران: بنیاد نهج­البلاغه.
-  حسینی اصفهانی، سیدمرتضی. (1384). کارگزاران شایسته در اسلام. قم: فرهنگ قرآن.
-  حکیمی، محمدرضا. (1386). نان و کتاب. چاپ 3. تهران: دلیل ما.
-  خامنه­ای، سیدعلی. (1360). سخنرانی در کنگره هزاره نهج­البلاغه (کنگره اول).
-  خسروپناه، عبدالحسین. (1384). جامعۀ علوی در نهج­البلاغه. قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه.
-  دلشاد تهرانی، مصطفی. (1379). ارباب امانت، اخلاق اداری در نهج­البلاغه. چ2. تهران: دریا.
-  --------------. (1390). رایت درایت، اخلاق مدیریتی در عهدنامه مالک اشتر. تهران: دریا.
-  دین­پرور، سیدجمال­الدین. (1385). سیمای کارگزاران در نهج­البلاغه (ترجمه عهدنامه امام امیرالمؤمنین(ع) به مالک اشتر). تهران: بنیاد نهج­البلاغه.
-  سرمد، محمدرضا. (1386). مدیریت اسلامی. تهران: پیام نور.
-  عابدی جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمدسعید؛ فقیهی، ابوالحسن و شیخ­زاده، محمد. (1390). «تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده­های کیفی». اندیشه مدیریت راهبردی. سال5، شماره 2، 151-198.
-  فاضل لنکرانی، محمد. (1366). آیین کشورداری از دیدگاه امام علی علیه­السلام. تقریر و تنظیم: حسین کریمی. چ 1. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
-  لیثی واسطی، علی­بن­محمد. (1376). عیون الحکم و المواعظ. محقق: حسین حسینی بیرجندی. چ 1. قم: دار الحدیث.
-  محمدی ری­شهری، محمد. (1375). میزان الحکمه. قم: دارالحدیث.
-  مروتی، سهراب و رضایی، زهرا. (1392). «شاخص­های ارتباط مطلوب مردم با زمامدار در نهج­البلاغه». فصلنامه پژوهشنامه نهج­البلاغه. سال 1، شماره 1، 25-37.
-  مطهری، مرتضی. (1382). سیری در نهج­البلاغه. چ 28. تهران: صدرا.
-  مکارم شیرازی، ناصر. (1392). پیام امام­امیرالمؤمنین(ع) (شرح تازه و جامعی بر نهج­البلاغه). چ 4. قم: انتشارات امام­علی­بن­أبی­طالب(ع).
-  موسوی­زاده، سید محمد. (1382). بررسی ویژگی­های شخصیتی مدیران در سیرة علوی. همایشرفتارشناسی علویدرگسترهمدیریت. تهران: دانشگاه شاهد.
-  مولوی، محمد. (1395). «اصول و مبانی اخلاقی سیاست در دیدگاه امام علی(ع)». فصلنامه پژوهشنامه نهج­البلاغه. سال چهارم، شماره 14، 1-18.
-  نزهت، ابراهیم. (1380). «اولویت­ها و حساسیت­ها در مدیریت امام علی(ع)». دانش مدیریت. سال 14، شماره 53، 19-30.
-  یاوری، وحید. (1391). طراحی مدل مفهومی مدیریت عملکرد سازمانی برای سازمان اوقاف و امور خیریه. استاد راهنما: شمس­السادات زاهدی. رساله دکتری دانشگاه علامه طباطبایی.
- Braun, V. & Clarke, V. (2006). “Using thematic analysis in psychology”, Qualitative Research in psychology, Vol. 3, No. 2, 77-101.
- Attride-stirling, J. (2001). “Thematic Networks: An Analytic Tool for Qualitative Research”, Qualitative Research, Vol. 1, No. 3, 385-405.
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
دوره 7، شماره 28
بهمن 1398
صفحه 57-77

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار