مبنا و ابعاد هوش اخلاقی براساس فرهنگ نهج‌البلاغه: یک بررسی تطبیقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه روانشناسی دانشگاه بوعلی سینا

2 استادیار گروه معارف دانشگاه بوعلی سینا

3 دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

این پژوهش، با هدف بررسی مبنا و ابعاد هوش اخلاقی براساس فرهنگ نهج‌البلاغه و بررسی تطبیقی آن با مبنا و نظریه هوش اخلاقی بوربا انجام شد. پژوهش حاضر در چارچوب رویکرد کیفی انجام شده است. داده­ها شامل نهج‌البلاغه بود که بر این اساس از طریق نمونه‌گیری هدفمند بخش­هایی از خطبه­ها، نامه­ها و حکمت­های نهج‌البلاغه جهت بررسی مؤلفه­های هوش اخلاقی انتخاب شدند. به این منظور متن نهج‌البلاغه با روش تحلیل محتوا با استفاده از سه فرایند پیاده­سازی، کدگذاری باز و کدگذاری انتخابی موردبررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که ابعاد هوش اخلاقی براساس فرهنگ نهج‌البلاغه شامل بعد شناختی (تأملی، دانش/ عقل)، بعد معنوی (قدرشناسی، خودسازی، خودکنترلی و وجدان)، بعد اجتماعی (روابط بین فردی، خیر عمومی، انصاف/ عدالت) و بعد عاطفی (مهربانی، احترام، همدلی، بردباری / صبر، مسؤولیت پذیری و گشاده‌رویی) است و مبنای هوش اخلاقی شامل خدامحوری و در مرحله بعدی آن انسان‌محوری می­باشد. درحالی‌که مبنای هوش اخلاقی از دیدگاه بوربا انسان‌محوری است؛ بنابراین می­توان بیان کرد که براساس فرهنگ نهج‌البلاغه تعادل بین ابعاد هوش اخلاقی با مبنای خدامحوری و انسان‌محوری برای رفتار اخلاقی ضرورت دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The basis and dimensions of moral intelligence based on the culture of Nahjulbalagheh: A comparative study

نویسندگان [English]

  • abolghasem yaghobi 1
  • akbar orvati movaffagh 2
  • arezou delfan beiranvand 3
3 Ph. D. student of psychology, Bu-Ali Sina University, Hamedan,Iran
چکیده [English]

The purpose of this study was to investigate the basis and dimensions of moral intelligence based on the culture of Nahjulbalagheh and its comparative study was done using Borba's basis and moral intelligence theory. This study is conducted based on quality framework approach, Data included Nahjolbalaghe which were selected through meaningful sampling of parts of sermons, letters, and wisdoms to examine the components of moral intelligence. Contexts of Nahjulbalagheh were evaluated using three processes including implementing, open coding, and selective coding. Findings showed that dimensions of moral intelligence based on the culture of Nahjulbalagheh included the cognitive dimension (reflection, science / reason), spiritual dimension (gratitude, self-improvement, self- control, and conscience), the social dimension (interpersonal relationships, general good, fairness / justice), and affection dimension (kindness, respect, empathy, tolerance / patience, responsibility and openness), and the basis for moral intelligence is God-centered, and in the next step, it is human-centered. While the basis of moral intelligence from the Borba’s point of view is human- centered. Therefore, we can say that based on Nahjulbalagheh's culture, the balance between dimensions of moral intelligence with a God-centered and human-centered basis for moral behavior is necessary.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Moral
  • Moral Intelligence
  • Nahjulbalagheh
  • Imam Ali
  • Borba's the Moral Intelligence Theory
-     ارشاد حسینی، هادی؛ میر دریکوندی، رحیم؛ احمدی، محمدرضا. (1394). «هوش اخلاقی و ساخت آزمون اولیه آن براساس منابع اسلامی». اسلاموپژوهش­هایروان‌شناختی، سال 1، شماره 3، 7-26.
-     اسماعیلی، مریم؛ یزدانی، محمد. (1396). «فضائل اخلاقی شش‌گانه» مطالعه تطبیقی «نهج‌البلاغه» و «روان­شناسی مثبت». دوفصلنامۀ علمی پژوهشی مطالعات اسلام و روانشناسی، سال 11، شماره 20، 149-175.
-     انصاری شهیدی، مجتبی؛ تات، مریم؛ بدری زاده افسانه؛ ملکی، سهیلا . (1397). «نقش هوش اخلاقی و ارزش حرفه­ای در پیش­بینی تاب‌آوری پرستاران». فصلنامه دانشگاه علوم پزشکی لرستان، دوره 20، شماره 3، 48-58.
-     آهنگری، فرشته. (1386). «پیشینه و بنیادهای اخلاق در ایران و جهان». فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، شماره 3 و 4، 11-22.
-     بهرامی، محمدامین؛ اصمی، مریم؛ فاتح پناه، آزاده؛ دهقانی تفتی، عارفه؛ احمدی تهرانی، غلامرضا. (1391). «سطح هوش اخلاقی اعضای هیئت‌علمی و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی یزد». اخلاق و تاریخ پزشکی، دورة پنجم، شماره 6، 27-32.
-   پورجمشیدی، مریم؛ بهشتی­راد، رقیه. (1394). «تأثیر هوش اخلاقی و سلامت روان بر شادکامی دانشجویان»، پژوهشنامه روانشناسی سلامت، سال 1، شماره 4، 55-66.
-     تاجیکی، شهربانو؛ وارث، مهدی. (1396). بررسی رابطه هوش اخلاقی با کیفیت زندگی کاری و رشد حرفه­ای معلمان ابتدایی شهر شیراز. کنفرانس بین‌المللی (دانشگاه شیراز)، شماره 16، 1-11.
-     ثابت، عباس؛ فیلی، اردلان؛ پویا، علی‌رضا؛ مجیدی، امیرارسلان. (1396). «ارائه مدل پیش‌بین رعایت اخلاق پژوهش در بین دانشجویان». فصلنامه اخلاق در علوم و فنّاوری، سال 12، شماره ٤، 1-9.
-   ثابت، مهرداد؛ دلاور، علی؛ پاشاشریفی، حسن؛ خوشنویسان، زهرا. (1394). ساخت و رواسازی مقیاس رفتار اخلاقی. فصلنامه روانشناسی تربیتی، سال 6، شماره 3، 27-37.
-     ثقه‌الاسلام، طاهره؛ رضایی، امیدوار؛ خوشکار، علی؛ موسوی، مریم السادات. (1387). «رشد اخلاق در انسان از دیدگاه دانشمندان اسلامی و روانشناسان جدید». فصلنامه اخلاق پزشکی، سال دوم، شماره سوم، 141- 155.
-     جعفری، محمدتقی. (1360). ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
-     خالقی، نرگس؛ چناری، میهن. (1394). «رابطه هوش اخلاقی با نوع‌دوستی». فصلنامه اخلاق در علوم و فنّاوری، سال 10، شماره 4، 55-64.
-     رحیمی، حمید؛ مدنی، سید احمد؛ محمدیان، آسیه. (1394). «بررسی رابطۀ بین هوش اخلاقی و سرمایۀ اجتماعی با مسئولیت‌پذیری دانشجویان (موردمطالعه: دانشگاه کاشان)». فرهنگ در دانشگاه اسلامی، شماره 4، 101-105.
-     شعبانلو، کریم سعید؛ بهروزی، ناصر؛ شهنی ییلاق، منیجه؛ صفایی مقدم، مسعود. (1397). «بررسی تطبیقی نظریۀ هوش اخلاقی حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه با نظریۀ فضیلت­های اخلاقی مشترک ادیان (دالسگارد، پیترسون و سلیگمن) و اصول هوش اخلاقی (لنیک و کیل)». فرهنگ در دانشگاه اسلامی. سال 8، شماره 4، 547-574
-     فراهانی، محسن فرمهینی؛ اشرفی، فاطمه. (1393). «اصول اخلاق حرفه­ای در نهج‌البلاغه. پژوهشنامة علوی»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال پنجم، شمارة اول، 67-86 .
-     فرهادی­نژاد، محسن؛ خانی، فاطمه. (1397). «مطالعۀ مؤلفه­های هوش اخلاقی در پرتو اندیشه­های امام علی(ع) در نهج‌البلاغه». فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه. سال 6، شماره 24، 51-70.
-     فرهود، داریوش. (1386). «مروری بر تاریخچه اخلاق همراه با گردآوری زمینه­های گوناگون». فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری. شماره 1 و 2، 1-6.
-     فریدونی، محمد؛ دهقانی، مرضیه؛ شیخ‌زاده، مصطفی. (1392). «بررسی رابطه بین سطح هوش اخلاقی اعضای هیأت علمی دانشگاه ارومیه با شیوه تدریس آنان در سال تحصیلی 92-1391»، مجله دانشکده پرستاری و مامایی ارومیه، دوره و شماره 11، 854-862.
-     قنبری، سیروس؛ کریمی، ایمان. (1395). «مؤلفه­های هوش معنوی در نهج‌البلاغه». فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، سال 4 شماره 3، 99-119.
-     کاتوزیان، ناصر. (1386). «اخلاق و حقوق». مجله اخلاق در علوم و فناوری. شماره 1 و 2، 85-88.
-     محققی، حسین؛ صحابت انور، سعید. (1395). روابط اجتماعی و اخلاق از دیدگاه حضرت علی(ع) در نهج­البلاغه. فصلنامه پژوهشنامه نهج­البلاغه، سال 5، شماره 81، 15-30.
-     مختاری­پور، مرضیه؛ سیادت، سید علی. (1388). «بررسی مقایسه‌ای ابعاد هوش اخلاقی از دیدگاه دانشمندان با قرآن کریم و ائمه معصومین». دوفصلنامه علمی تخصصی مطالعات اسلام و روان‌شناسی، سال ۳، شماره ۴، ۹۷-118.
-     واعظی، احمد. (1390). انسان از دیدگاه اسلام. ناشر: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
-     یدالله­پور، محمدهادی؛ فاضلی کبریا، مهناز. (1393). «بررسی تطبیقی مفهوم هوش معنوی از منظر روانشناسی و اسلام. دانشگاه علوم پزشکی بابل»، نشریه اسلام و سلامت، دوره 1، شماره 1، 57-48.
-   یوسفی، پونه؛ حشمتی، حسین. (1394). «هوش اخلاقی و جایگاه این مفهوم در حرفه پرستاری». مجله راهبردهای توسعه در آموزش پزشکی، دوره 2، شماره 2، ٧٣-65
-     Ardelt, M. (2003). “Empirical Assessment of a Three-Dimensional Wisdom Scale”. Reserch on Aging, 25(3), 275-324.
-     Baling R. (2012). “Surveyor’s Perspectives on Ethics in Organizational Culture. Engineering”, Construction an Architectural Management, 11(4), 34-44.
-     Borba, M. (2005). The Step-by-step Plan to Building Moral Intelligence. New York: Jossey-Bass.
-     Clarken, H. (2009). Moral intelligence in the schools, Paper presented at the annual meeting of the Michigan Academy of Sciences, Arts and Letters Wayne State University, p: 1-9, Available at: http://fi les.eric.ed.gov/fulltext/ED508485.pdf
-     Flite CA, Harman LB. (2013). “Code of Ethics: Principles for Ethical Leadership”. Perspectives in Health Information Management, 10, 1-11.
-     Gluck, J. & Bluck, S. (2014). The MORE Life Experience Model: A Theory of the Development of Personal Wisdom. In M. Ferrari & N. M. Weststrate (Eds.), the Scientific Study of Personal Wisdom. (pp. 264–295). New York: Springer.
-     Khademi, M., Ghasemian, D., Hassanzadeh R. (2014). “The Relationship of Psychological Resilience and Moral Intelligence with Psychological Well-Being in the Employees of Iranian National Tax”. Administration International: Journal of Basic Sciences & Applied Research, 3(8), 481-484. (In Persian)
-     Lennick, D & Kiel, F. (2005). Moral intelligence: The key to enhancing business performance and leadership success, Wharton School Publishing, An imprint of Pearson Education.
-     Martin, D. E. & Sloan I. R. (2008). “Plagiarism, integrity, and workplace deviance: a criterion study”. Ethics Behav, 19: 36-51.
-     Mirkamali, SM., Vaezi, M., Tabar, MS. (2014). “The Relationship between Moral Intelligence and Team Leadership in Acecr of University of Tehran”. Kuwait Chapter of the Arabian Journal of Business and Management Review, 3(12), 120-92.
-     Ngammuk, P. (2011). A study of and fundamental moral characteristics among Thai undergraduate students, Hawaii International Conference on Education 9th Annual Conference January, 4-7.
-     Onwuegbuzie, AJ. Collins, KMT. (2007). “A typology of mixed methods sampling designs in social science research”. Qualitative Report, 12(2), 281-316.
-     Webster, J. D. (2003). “An Exploratory Analysis of a Self-Assessed Wisdom Scale”. Journal of Adult Development, 10(1), 13-22.
-     Wittmer, D. P. (2010). Behavioral ethics in business organizations: What the research teaches us.58-69.