مطالعۀ مؤلفه‌های هوش اخلاقی در پرتو اندیشه‌های امام علی(ع) در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مدیریت صنعتی، دانشگاه سمنان

2 کارشناسی ارشد مدیریت، دانشگاه سمنان

چکیده

همگام با اهمیت یافتن روزافزون موضوع اخلاقیات در جهان امروز و با توجه به وجود مفاهیم عمیق در آثار ائمه(ع)، بررسی مصادیق هوش­اخلاقی در نهج­البلاغه، به‌عنوان یک مفهوم نوظهور در حوزۀ اخلاقیات، مدنظر پژوهشگران قرار گرفت و از طریق مطالعه عمیق و سطر به سطر کتاب گرانقدر نهج­البلاغه و با استفاده از روش تحلیل مضمون، کلیۀ خطبه­ها،‌ نامه­ها و حکمت­های آن حضرت بررسی و‌ مصادیق هوش­اخلاقی در نهج‌البلاغه استخراج گردید. در بررسی اولیۀ متن، قریب به 120 کد شناسایی شد که پس از پالایش مجدد، کدهایی که همپوشانی مفهومی داشتند در قالب مفاهیم مشترک سازماندهی گردیدند و در نهایت، طبقاتی از مفاهیم شکل گرفت که حاصل آن در قالب 13 مؤلفه، در این نوشتار عرضه شده است. در حال حاضر و بر­مبنای نقطه‌نظرات پژوهشگران مختلفی که در این عرصه به تحقیق پرداخته­اند، مؤلفه­هایی ازجمله رفتار مستمر در جهت ارزش­های اخلاقی، خود­کنترلی، ایستادگی برای حق اهمیت قائل شدن برای دیگران، وفای به عهد، صداقت، انصاف، پذیرش مسئولیت تصمیمات خود، توانایی بخشش خود، توانایی بخشش دیگران، مهربانی و نوع­دوستی شناسایی شده­اند. در نتیجۀ پژوهش حاضر، با محور قرار دادن ماهیت هوش­اخلاقی، امکان تقویت مفهوم هوش اخلاقی با معرفی سه مؤلفۀ جدید به مجموعۀ عناصر موجود در ادبیات هوش­اخلاقی فراهم گردید که عبارتند ­از: داشتن معنا در زندگی، آخرت‌اندیشی و باور به نظارت مستمر الهی.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Study of the Components of the Ethical Intelligence in the Light of Imam Ali (AS) Thoughts in Nahj al-Balagha

نویسندگان [English]

  • Mohsen Farhadinejad 1
  • Fatemeh Khani 2
1 Faculty of Economics, Management and Administrative Sciences, semnan, iran
2 Faculty of Economics, Management and Administrative Sciences, Semnan University
چکیده [English]

Along with the growing importance of the issue of morality in today's world and the deep implications of the recommendations of the Imams, the study of the ethical intelligence examples in Nahj al-Balaghah was considered by the researchers as an emerging concept in the field of ethics, and through careful study of Nahj al-Balaghah and using the method of analysis of the analysis, all sermons, letters and quotes of Imam Ali (AS) were analyzed and examples of moral intelligence in Nahj al-Balaghah were extracted. In the initial review of the text, about 120 codes were identified that, after refinement, codes with conceptual overlap were organized in the form of common concepts and, finally, a class of concepts was formed that resulted in the 13 components presented in this paper. In the current literature of ethical intelligence, components such as continuous behavior towards moral values, self-control, stand-up for rights, importance for others, faithfulness, honesty, fairness, acceptance of responsibility for decisions, self-forgiveness, ability to forgive others , Kindness and altruism. As a result of this study, by focusing on the nature of ethical intelligence, it was possible to strengthen the concept of ethical intelligence by introducing three new components into a set of elements in the intellectual intelligence literature, namely: Having meaning in life, paying attention to the world of the hereafter and believing in continuous divine supervision.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ethics
  • Nahj al-Balagha
  • Types of Intelligence
  • Ethical Intelligence
  • Elements of Ethical Intelligence
-  آراسته، حمیدرضا؛ عزیزی‌شمامی، مصطفی؛ جعفری‌راد، علی و محمدی‌جوزانی، زهره. (1389). «بررسی وضعیت هوش اخلاقی دانشجویان». نشریه راهبرد فرهنگ، 10 و 11، 214-201.
-  ابطحی، سید حسین. (1388). «ارائه الگوی خودکنترلی در سازمان با نگرش اسلامی». ماهنامه تدبیر. شماره 213، 28-23.
-  اسلامی اردکانی، سید حسن. (1394). «چرا باید اخلاقی زیست؟ تبیین اسلامی». فصلنامه پژوهش‌نامه اخلاق. سال هشتم، شماره 27، 26-7.
-  اسماعیلی، مصطفی فانی، مهدی و کرمخانی مرضیه. (1395). «ساختار مفهومی سلامت معنوی در منابع اسلامی‌(قرآن و نهج-البلاغه)». فصلنامه پژوهش در دین و سلامت، 3(1)، 101-91.‎
-  الهی­منش، رضا و ولی­پورچهارده چریک، فلور. (1395). «جامعیت انسان کامل در نهج‌البلاغه». ‎پژوهشنامۀ عرفان، شماره 15، 17-1.
- ایمانی­فر، حمیدرضا؛ فاطمی‌، جمیله و امینی، فاطمه. (1391). «بخشش از دیدگاه روان‌شناسی و قرآن کریم». نشریه انسان‌پژوهی دینی. سال نهم، شماره 27، 175-149.
-  بختیاری، زهره. (1389). «جایگاه وفای به عهد و پیمان در سیره نبوی». فصلنامه فرهنگ پژوهش. سال دوم، شماره 6، 76-72.
-  بردبار، غلامرضا؛ میرزاد، نگار و فرزین­فر، زهره. (1394). «شناسایی و رتبه‌بندی سنجه‌های هوش اخلاقی در مدیران گروه‌های آموزشی مبتنی بر نهج‌البلاغه (مطالعه موردی دانشگاه یزد)».فصلنامۀ مدیریت در دانشگاه اسلامی، سال چهارم، شمارۀ 1، 96-77.
-  بسیج، احمدرضا. (1389). «انسان کامل در نهج‌البلاغه». فصلنامه پژوهش‌های اخلاقی، دوره 1، شماره 1، 46-27.
-  بوربا، میکله. (1390). پرورش هوش اخلاقی. ترجمه فیروزه کاوسی. تهران: انتشارات رشد.
-  پرزور، پرویز؛ نریمانی، محمد؛ شجاعی، احمد و ابراهیمی، مرتضی. (1394). «نقش امید (با نگرش به منابع اسلامی)، معنای زندگی و باورهای غیرمنطقی در پیش‌بینی رغبت به ازدواج دانشجویان». فصلنامه فرهنگ در دانشگاه اسلامی، سال پنجم، شماره 3، 384-365.
- جهان­پور، کبری و جعفری، محمدمهدی. (1393). «فواید و راه‌های گسترش وفای به عهد از نظر امیرالمؤمنین علی(ع)». نشریه کتاب و سنت. دوره دوم، پیاپی، 3، 66-55.
-  خالقی، نرگس و چناری، مهین. (1394). «رابطه هوش اخلاقی با نوع‌دوستی». فصلنامه اخلاق در علوم و فن‌آوری. سال دهم، شماره 4، 64-55.
-  خواجه‌نوری، بیژن؛ مساوات، سید ابراهیم و ریاحی، زهرا. (1393). «رابطه سبک زندگی و مسئولیت‌پذیری فردی و اجتماعی». نشریه جامعه‌پژوهی فرهنگی، سال پنجم، شماره 4، 36-19.
-  دشت بزرگی، زهرا و صفرزاده، سحر (1393). «مقایسه نوع‌دوستی، حس همدلی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی»، مجله روان‌شناسی اجتماعی، سال نهم، شماره 31، 116-105.
-  دشتی، محمد. (1388). ترجمۀ نهج البلاغه، قم؛ انتشارات مشرقین.
-  رضایی هفتادر، حسن؛ نصیریان، صفر و ریاحی­مهر، باقر. (1397). «بررسی تحول روانی انسان از منظر معارف اسلامی ‌با تأکید بر نهج‌البلاغه». فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، 6(22)، 19-37.
-  سلیمانی، مریم. (1394). «بررسی سنت توبه و اعتراف به گناه از دیدگاه اسلام و مسیحیت». فصلنامه تحقیقات جدید در علوم انسان، سال اول، شماره 6، 47-37.
-  صادقی نیری، رقیه و الهیاری‌نژاد، مریم. (1392). «مثبت‌اندیشی و خوش‌بینی در نهج‌البلاغه». فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، 1(1)، 63-74.‎
-  طاهری لاری، مسعود؛ شکاری، غلامعباس و اعتمادی­خواه، علی. (1393). «بررسی نقش میانجی رهبری تحول‌گرا در رابطه بین هوش اخلاقی مدیران و رضایت شغلی کارکنان». پژوهش‌نامه مدیریت تحول. سال ششم، شماره 11، 72-48.
-  طوبایی، محمدتقی. (1385). «مروری بر جایگاه آخرت‌گرایی در مدیریت اسلامی ‌و تأثیر آن در حوزه برنامه‌ریزی». فصلنامه اندیشه صادق، شماره 23، 40-18.
-  علیزاده ثانی، محسن؛ مدهوشی، مهرداد و محبی، لیلا. (1393). «رابطه صداقت رفتاری با اثربخشی رهبران در سازمان‌ها». فصلنامه اخلاق در علوم و فن‌آوری. سال نهم، شماره 2، 9-1.
-  غفاری، ابوالفضل و رضوی، زهرا. (1391). خودکنترلی در نظریه خودتعیین گری و‌ اندیشه‌های امام علی(ع)، ششمین سمینار بهداشت روانی دانشجویان. دانشگاه گیلان، 28-27 اردیبهشت.
-  غیاثی، نقی. (1397). «بازجست ساحت‌های وجودی انسان از منظر نهج‌البلاغه.» فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، 6(22)، 18-1.
-  قنبری، سیروس و کریمی، ایمان. (1395). «مؤلفه‌های هوش معنوی در نهج‌البلاغه». فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، 4(13)، 119-99.
-  قنبری، بخشعلی. (1389). «توکل در نهج‌البلاغه». دوفصلنامۀ اسلام پژوهی، شماره 4، 84-61.
-  قنبری بخشعلی. (1392). «عدالت به مثابه مقام عرفانی در نهج‌البلاغه».‎ فصلنامۀ عرفان اسلامی، سال 11، شمارۀ 42، 172-145.
-  کاویانی، محمد و موسوی، سمیه سادات. (1389). «تحلیل روانشناختی دیدگاه مولوی در موضوع نوع‌دوستی». دوفصلنامه علامه، سال دهم، پیاپی، 26، 126-97.
-  گرامیان، سیّد علی. (۱۳۹۵). ارزش و اهمیت اخلاق، روزنامه اطلاعات، دوشنبه ۳ آبان.
-  محمدی احمدآبادی، احمد. (1396). «نقش ایمان در معنابخشی به زندگی از منظر اسلام». فصلنامه آیین حکمت. سال نهم، شماره مسلسل 32، 38-7.
-  محمدی، سمیه؛ نخعی، نوذر؛ برهانی، فریبا و روشن­زاده، مصطفی. (1392). «ابعاد هوش اخلاقی در حرفه‌ی پرستاری یک مطالعه‌ی توصیفی- مقطعی در شرق ایران». مجله ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی. دوره 6، شمارۀ 5، 66-57.
-  محمدی، مسلم و محمدی، مرضیه. (1390). «تأثیر دو باور اعتقادی توحید و معاد بر اخلاق در نهج‌البلاغه».‎ فصلنامۀ پژوهشنامۀ اخلاق، سال 4. شماره 11، 104-85.
-  معارف، مجید. (1393). «درآمدی بر مفهوم صدق، مراتب و آثار آن از منظر نهج‌البلاغه». فصلنامۀ بصیرت و تربیت اسلامی‌، سال 11، شمارۀ 31، 18-1.
-  معینی­پور، مسعود؛ لک­زایی، رضا و ظریفیان، محمدحسین. (1394). « تبیین سبک زندگی مؤمنانه براساس خطبه 193 نهج‌البلاغه ».‎ فصلنامۀ پژوهشنامۀ اخلاق، سال 8، شماره 27، 124-103.
-  میرزامحمد، علیرضا. (1391). «دنیا در مکتب موعظه‌ای امام علی (ع)». پژوهش‌نامه علوی، سال سوم، شماره 2، 140-125.
-  میکائیلی، فرزانه؛ نوری­زاد، نرگس و هاشمی، سهیلا. (1393). «بررسی رابطه آخرت‌نگری، ‌هدفمندی در زندگی امید و نگرش تحصیلی با عملکرد تحصیلی». فصلنامه پژوهش‌های نوین روانشناختی، سال نهم، شماره 36، 207-181.
-  نادری، لیلا؛ مولوی، حسین و نوری، ابوالقاسم. (1396). «پیش‌بینی رضایت زناشویی زوجین شهر اصفهان». دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی، دوره 16، شماره 4، 75-69.
-  نخعی مقدم، مسعود و فانی، مهدی. (1395). «نگاهی به سلامت معنوی در گزاره‌های نهج‌البلاغه». فصلنامه پژوهش در دین و سلامت، 2(2)، 59-65.‎
-  نریمانی، محمد و غفاری، مظفر. (1394). «نقش هوش اخلاقی و اجتماعی در پیش‌بینی تاب‌آوری و کیفیت زندگی والدین کودکان دارای ناتوانی یادگیری». مجلۀ ناتوانی‌های یادگیری، 5(2)، 128-106.
-  نصراصفهانی، علی؛ حاجیان، طالب؛ کریمی، مهدی و رضوانی، سید مرتضی. (1391). «بررسی تحمل و مدارا در رهبری سازمان با تکیه بر دیدگاه نهج‌البلاغه».‎ فصلنامۀ مدیریت اسلامی، سال 20، شماره 2، 130-113.
-  وﻟﻴﺨﺎﻧﻲ، ﻣﺎﺷﺎالله؛ اﻧﺼﺎری، ﻣﺤﻤﺪاﺳﻤﺎﻋﻴﻞ و ﺳﭙﻴﺎﻧﻲ، ﻣﺮﻳﻢ. (1391). «ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻴﺰان ﻫﻮش اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺪﻳﺮان و ﺗأﺛﻴﺮ آن ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﺎزﻣﺎن». فصلنامه علوم اجتماعی، سال ششم، شماره 18، 198-171.