تحلیل انسجام و پیوستگی خطبه‌های امام علی(ع) با موضوع حکمیت بر اساس تحلیل محتوای کیفی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموختۀ دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران

2 استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران

چکیده

ماجرای «حکمیت» در سرزمین صفین از حوادث بى‌سابقه تاریخ اسلام به‌شمار مى‌رود. امیرالمؤمنین(ع) که در آستانۀ پیروزی قرار داشت، به سبب نیرنگ عمروعاص و فریب خوردن تعداد قابل‌توجهى از سربازان ایشان، از ادامۀ نبرد و دست یافتن به پیروزى بازماند و عواقب وخیم جریان حکمیت تا مدت‌ها گریبان­گیر مسلمانان شد. در این پژوهش خطبه‌های امام علی(ع) قبل و حین نبرد صفین، به روش تحلیل محتوای کیفی، مورد بررسی قرار گرفته است. ایشان در زمینۀ دشمن‌شناسی از میان ویژگی‌های منفی دشمن بیشتر بر روی سابقۀ کفر معاویه و اطرافیانش، دشمنی آنان با خداوند، قرآن و سنت پیامبر(ص)، بی‌توجهی به فرامین الهی، دعوتشان به بت‌پرستی و مواردی از این قبیل تأکید دارد که در تنافی کامل با تمسک آنان به قرآن و نیات خیرخواهانه‌شان در پیشنهاد صلح و حکمیت قرآن قرار دارد. امام(ع) در زمینۀ معرفی خصائل خود تأکید بیشتری بر سابقۀ ایمان، همراهی با پیامبر(ص) و هدایتگری خود دارد که بیانگر لزوم اطاعت و فرمانبرداری از ایشان و اعتماد به گفته‌هایشان تحت هر شرایطی حتی در مقابل قرآن‌های بالای نیزه است. تحلیل مضامین این مجموعه از خطبه‌ها مشخص کرد که آن حضرت قبل از وقوع حادثۀ خطرآفرین حکمیت، در راستای آماده‌سازی سپاه جهت خنثی‌نمودن نقشۀ دشمن، روشنگری‌های لازم را بیان فرموده است. امام(ع) با تکرار مضامین مذکور، استفاده از اسلوب تأکید و به‌کارگیری صنعت طباق، کلام خود را در سطح بالاتری از تأثیرگذاری قرار داده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis of coherence and continuity of Imam Ali’s (AS) sermons with the subject of arbitration based on qualitative content analysis

نویسندگان [English]

  • Nazi Ghanbari Parikhani 1
  • Ali Bagher Taheri niya 2
1 PhD in Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran
2 Professor, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran
چکیده [English]

The Arbitration in battle of siffin is an unprecedented incident of Islamic history. Imam Ali (AS) that was on the verge of victory, stay away from fight and achieve victory because of the neglect of 'Amr ibn al-'As and the deception of a significant number of his soldiers and the grave consequences of the arbitration have long endured Muslims. In this research, Imam Ali (AS) sermons before and during the battle of Siffin has been studied using qualitative content analysis approach. In the field of hostility, he emphasizes the negative qualities of the enemy on the history of the disbelief of Mu'awiya and his associates, their enmity with God, the Quran and the Sunnah of the Prophet (PBUH), the neglect of divine orders, their invitation to idolatry, and so on that is in complete isolation with their clasp to the Quran and their benevolent intentions in offering peace and Quran arbitration. Imam (AS), in his introduction, emphasizes on the history of faith, companionship with the Prophet and his own guidance, which implies obedience to them and the trust in their statements under any circumstances, even against the Quran of the spear. The analysis of the contents of this series of sermons revealed that Imam Ali (AS) has provided the necessary insights before the arbitration and in order to prepare the Revolutionary Guard to neutralize the enemy's map. Imam (AS) has put his word at a higher level of influence by repeating the mentioned themes, using emphasis style and oxymoron.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali (as)
  • battle of Siffin
  • Arbitration
  • Nahj al-Balaghah
  • Jihadi sermons
  • qualitative content analysis
-      ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله. (1428). شرح نهج‌البلاغه. بغداد: دار الکتاب العربی.
-      ایمان، محمدتقی و نوشادی، محمدرضا. (1390). «تحلیل محتوای کیفی». مجله پژوهش. سال دوم، شماره دوم، 44-15.
-      باردن، لورنس. (1374)، تحلیل محتوا. ترجمه ملیحه آشتیانی و محمد یمنی دوزی سرخابی. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
-      پیربداقی، فاطمه. (1388). «تحلیل محتوای کیفی و مطالعات موردی». پیام پژوهش. سال نهم، شماره 100، 37-34.
-      تبریزی، منصوره. (1393). «تحلیل محتوای کیفی از منظر رویکردهای قیاسی و استقرایی». فصلنامه علمی پژوهشی علوم اجتماعی، شماره 64، 138-105.
-      جانی‌پور، محمد. (1388). «تحلیل محتوای مکاتبات امیرالمؤمنین علی(ع) و معاویه». بلاغ مبین. شماره 19 و 20، 70-31.
-      جرداق، جرج. (1379). امام علی(ع) صدای عدالت انسانی. ترجمه سید هادی خسروشاهی. ج 4، چاپ دهم. تهران: نشر سوره.
-      جعفری، اصغر. (1381)، «شناخت شیوه‌های دشمن از منظر امام علی(ع)». در مجموعه مقالات همایش تبیین سیره دفاعی امام علی(ع). چاپ اول. تهران: انتشارات دفاع.
-      حریری، نجلا. (1385). اصول و روش‌های پژوهش کیفی. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
-      سبحانی تبریزی، جعفر. (1387). فروغ ولایت: تاریخ تحلیلی زندگانی امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام. قم: مجمع جهانی اهل‌بیت(ع).
-      ستوده‌نیا، محمدرضا و جانی‌پور، محمد. (1391). «الگوی مدیریت بحران‌های سیاسی-اجتماعی از منظر امیرالمؤمنین علی(ع)». پژوهش‌نامه علوی. شماره 6، 52-27.
-      سجادی، سید عبدالقیوم. (1379). «سیاست خارجی دولت اسلامی از دیدگاه امام علی(ع)». مجله علوم سیاسی، شماره 11، 73-107.
-      صلواتی، محمد. (1379). جمود و خشونت: پژوهشی پیرامون جریان خوارج در نهج‌البلاغه. چاپ اول. تهران: موسسه نشر و انتشارت ذکر.
-      کریپندورف، کلوس. (1378). تحلیل محتوا (مبانی روش‌شناسی). ترجمه هوشنگ نایبی. تهران: نشر نی.
-      محمدی‌مهر، غلامرضا. (1378). روش تحلیل محتوا (راهنمای عملی تحقیق). چاپ اول. تهران: دانش نگار.
-      مکارم شیرازی، ناصر، محمد جعفر امامی، محمدرضا آشتیانی، محمد احسانی­فر و محمد جواد ارسطا. (1378-1390). پیام امام امیرالمؤمنین(ع). قم: انتشارات امام علی بن ابی طالب.
-      منقری، نصر بن مزاحم. (1382). وقعة صفیّن. تحقیق عبدالسلام محمدهارون. چاپ دوم. قاهره: مؤسسه العربیة الحدیثة.
-      مؤمنی­راد، اکبر. (1392). «تحلیل محتوای کیفی در آیین پژوهش: ماهیت، مراحل و اعتبار نتایج». اندازه‌گیری تربیتی. سال چهارم، شماره 14، 222-187.
مهرداد، ندا، سیده فاطمه حق‌دوست‌اسکویی و نعیمه سیدفاطمی. (1394). تحلیل محتوای کیفی. تهران: مرکز نشر بشری.