تحلیل خطبه «فتنه» نهج‌البلاغه براساس مبانی نقد فرمالیسم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه اصفهان

3 دانشیار گروه زبان عربی دانشگاه اصفهان

چکیده

فرمالیسم یا همان صورت‌گرایی یکی از جدیدترین مکاتب نقد ادبی است که در قرن بیستم ظهور کرد. ارزش زیباشناختی یک اثر ادبی از نگاه فرمالیستی در درجة نخست مبتنی بر شیوة به‌کارگیری فرم واژگان، عبارت‌ها و کیفیت ساختار متن می‌باشد. پژوهش حاضر با تکیه بر مبانی مکتب صورت­گرایی و با رویکردی تحلیلی، «خطبة فتنه» در نهج‌البلاغه را مورد بررسی قرار داده است. ساختار و فرم عبارات در این جستار از سه منظر واژگانی، آوایی و نحوی- صرفی، تحلیل شده است. هدف از انجام این پژوهش تبیین میزان خلاقانه بودن فرم واژگان، جملات و نقش آن در رساندن مضمون خطبه و برانگیختگی مخاطب می‌باشد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که با اتخاذ شگرد قاعده‌افزایی، از گذر تناسب معنایی، تکرار و تقابل واژگان در قالب ساخت ترکیبات تازه، انسجام خاصی در متن حاکم شده است.  ‌  
    ضرب‌آهنگ آوایی واژگان با تکرار برخی از حروف که ارتباط معنایی مستقیمی با مضمون متن دارند، مفهوم را به شکلی ملموس و قابل فهم به مخاطب انتقال می‌دهد؛ همچنین تکرار ساخت‌های نحوی مشترک و جملات اسمیۀ کوتاه، تکرار ادوات تأکید و قسم به‌عنوان یکی از عوامل برجسته‌ساز متن، زمینه را برای جلب توجه بیشتر مخاطب فراهم ساخته و به نحو اعجاب‌ برانگیزی با مضمون کلی خطبه تناسب و هم‌خوانی دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Formalistic Critical Analysis of the 'Fetneh Sermon' in Nahj al-Balagha

نویسندگان [English]

  • Alireza Roostayi 1
  • sajed Zare 2
  • hamid ahmadiyan 3
1 Master of Arabic Language and Literature
چکیده [English]

Formalism is one of the most recent schools of literary criticism of the 20th century. The aesthetic value of a literary work, in a formalistic view, is primarily in its appropriate choice of lexical items, expressions and the quality of its structures. The present study enjoyed an analytical approach to analyze the 'Fetnen Sermon' in Nahj al-Balagha on the basis of the principles of formalism. Therefore, the structures and forms of the expressions were analyzed within three frameworks of morphology, phonology and syntax. The main objective, hence, was to define the extent of creativity of lexical forms and sentences and the role they played in conveying the meaning and exciting the audience. The findings of the study revealed that the syntactic structure of the sentences, choice and order of words and sentences, rhetorical devices and melody of the words were totally tuned to the content of the Sermon, leading to the induction of the content to the addressee.

کلیدواژه‌ها [English]

  • content
  • defamiliarization
  • Fetnah Sermon
  • foregrounding
  • form
  • formalistic analysis

مراجع

-      قرآن کریم.
-      ابن ابی الحدید، عزّالدّین ابوحامد. (1337). شرح نـهج‌البلاغه. قم: الطبعة الأولی.
-      ابن فارس، ابوحسین. (1979). مقاییس اللغة. تحقیق عبدالسلام محمدهارون. دارالفکر.
-      ابن عباد، الصاحب. (1994). الـمحیط فی اللغة. تحقیق: محمدحسن إل یاسین. بیروت: الطبعة الأولی.
-      ابن منظور، محمدبن مکرم. (1414). لسان‌العرب. چاپ سوم. بیروت: دارصادر.
-      احمدی، بابک. (1372). ساختار و تدویل متن. چاپ نهم. تهران: نشر مرکز.
-      انیس، إبراهیم؛ أنیس، منتصر؛ عبد الحلیم ، الضوالحی؛ عطیه، أحمد؛ محمد خلف الله؛ عطیة، حسن علی؛ أمین محمد شوقی، (1374). المعجم الوسیط، چاپ پنجم، مکتب نشر الثقافه الاسلامیه.
-      بلقاسم، دفه. (2009). نماذج من الاعجاز الصوتی فی القران الکریم. دراسه دلالیه. بسکره (الجزایر). جامعه محمد خیضر.
-      پاینده، حسین. (1383). «تبانی و تنش در شعر «نشانی» سهراب سپهری». نشریه ادبیات و علوم انسانی. شماره 192، 195-213.
-      تودروف، زوتان. (1385). نظریه ادبی. ترجمه عاطفه طاهایی. تهران: انتشارات اختران.
-      حقیقت، سید صادق. (1385). روش‌شناسی علوم سیاسی. قم: نشر مفید.
-      دشتی، محمد. (1379). ترجمه نهج‌البلاغه. قم: انتشارات علامه.
-      سلدن، رامان؛ ویدوسون، پیتر. (1377). راهنمای نظریه ادبی معاصر. ترجمه عباس مخبر. تهران: طرح نو.
-      شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1373). موسیقی شعر. چاپ سوم. تهران: آگاه.
-      شمیسا، سیروس. (1383). نقد ادبی. چاپ چهارم. چاپ اول. تهران: انتشارات فردوس.
-      ----------. (1373). کلیات سبک‌شناسی شعر. تهران: انتشارات فردوس.
-      صفوی، کوروش. (1383). از زبانشناسی به ادبیات. چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ.
-      فتوحی، محمود. (1390). سبک‌شناسی. نظریه‌ رویکردها. روش‌ها. تهران: انتشارات سخن.
-      فیروزآبادی، مجدالدین ابوطاهرمحمدبن یعقوب. (2005). قاموس الـمحیط. الطبعة الثامنة. بیروت: موسسة الرسالة للطبعة و النشر.
-      فرج، حسام احمد. (2007). نظریة علم النص. الطبعة الأولی. قاهره: مکتبة. الآداب.
-      قویمی، مهوش. (1383). آوا و القا. تهران: چاپ اول. هرمس.
-      عباس، حسن. (1998). خصایص الحروف العربیه و معانیها. دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
-      علوی مقدم، مهیار. (1377). نظریه‌هاینقد ادبیمعاصر. چاپ اول. تهران. سمت.
-      علی­پور، مصطفی. (1378). ساختار زبان و شعر امروز. تهران: انتشارات فردوس.
-      گرین، ویلفرد و لیبر، ارل. (1391). مبانی نقد ادبی. ترجمه طاهری فرزانه. تهران: نیلوفر.
-      گلی­زاده، پروین. (1381). «جلوه‌های هنری و بلاغی در تاریخ بیهقی»، پژوهشکده دانشگاه ادبیات و علوم انسانی. شماره 33، 206-191.
-      مطهری، مرتضی. (1385). سیری در سیره ائمة اطهار(ع). تهران: صدرا.
-      میرصادقی، میمنت. (1373). واژه‌نامه هنر شاعری. چاپ اول. تهران: مهناز.
-      نفیسی، آذر. (1368). «آشنایی‌زدایی در ادبیات»، کیهان فرهنگی. شماره 62، 35-36.
-      وهبه، مجدی و المهندس. الکامل. (1974). معجم الـمصطلحات العربیة فی اللغة والآداب. الطبعة الثانیة. مکتبة لبنان.
 
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
دوره 6، شماره 21
خرداد 1397
صفحه 39-56

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار