رهیافتی صورت‌گرایانه بر خطبۀ آفرینش طاووس در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران.

چکیده

نقد فرمالیستی یا صورت‌گرایانه از جمله نظریه‌های نقد ادبی در حوزۀ زبان­شناختی به‌شمار می‌رود که در اوایل قرن بیستم میلادی در روسیه شکل گرفت. در مکتب فرمالیسم ارزش یک اثر هنری تنها وابسته به شکل، فرم، چگونگی ساخت و ویژگی‌های دیداری‌اش است. فرمالیست‌ها اثر ادبی را صرفاً با تکیه بر مسائل زبانی چون وزن، قافیه، قالب، صامت، مصوّت، هجا، صور خیال و صنایع بدیعی به‌صورت مستقل و مجزا مورد مطالعه قرار می­دهند و به مسائل دیگری چون بافت فرهنگی، اجتماعی و... توجه کمتری دارند. در پژوهش پیش­رو خطبۀ آفرینش طاووس از دیدگاه فرمالیست­ها مورد واکاوی قرار گرفته و جانب فرم، شکل و توازن این خطبه با معنا مطابقت داده شده­است. نگارندگان با الهام از رهیافت­های مکتب فرمالیستی، به تحلیل نقش هر یک از عناصر یادشده در متن ادبی پرداخته و کوشیده‌اند تا روابط درون متنیِ خطبه را با کارکرد‌های ساختاری آن بیان کنند. یافته‌های پژوهش نشان می­دهد که توازن آوایی، نحوی، واژگانی، صورت‌های تشبیهی، استعاری و کنایی و کاربردهای مجازی در تناسب کامل با معنای خطبه به­کار رفته و همگی در تحقق هدف خطبه که تبیین زیبایی آفرینش طاووس است، نقش­آفرین بوده­اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Formalistic approach to the “creation of Peacock “sermon in Nahj al-Balagha

نویسندگان [English]

  • ezaat molaebrahimi 1
  • mahya abyari 2
چکیده [English]

In 20th century,most text-oriented literary criticism had their roots in linguistic studies.Formalism,one of the most modern movement of the twentieth century, drew special attention to its “formal” features that is, to the qualities and internal relations of linguistic signs. Formalists highlighted the shape and form of the text to analyse the cohesion of literary text, therefore they paid less attention to historical context, the purpose of the work and poet’s life.
In the present study, the sermon “creation the peacock” of “Nahj al-Balagha” is  analyzed by using and inspiring perspective of formalist criticism to approach the balance between form and meaning and to analyze the important criteria of the text to approach Intertextual relations of the text and its structural functions.
The findings of this study by using the balance between the phonetic, lexical, figurative, allusive statements, virtual applications and Defamiliarization of the full text of the sermon approaches the purpose of the sermon ,which is the beauty explanation of the creation of Peacock.

کلیدواژه‌ها [English]

  • formalist criticism
  • the sermonsof the creation of Peacock
  • text
  • cohesion
  • Defamiliarizati
-      قرآن کریم.
-      نهجالبلاغه
-      ابن أثیر، نصرالله بن محمد. (1420). المثل السائر فی أدب الکاتب و الشاعر. به کوشش: محمد محی‌الدین عبدالحمید. بیروت: مکتبة العصریة.
-      ابن­منظور، محمد بن مکرم. (2004). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
-      اخلاقی، اکبر. (1377). تحلیل ساختاری منطق‌الطیر عطار. اصفهان: انتشارات نقش خورشید.
-      امامی، نصرالله. (1382). ساخت‌گرایی و نقد ساختاری. اهواز: نشر رسش.
-      بحرانی، میثم بن علی. (1389). شرح نهج‌البلاغه. ترجمه: قربانعلی محمدی مقدم و علی‌اصغر نوایی. مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی.
-      پورابراهیم، شیرین. (1395). «بررسی روشهای ترجمة استعاره­های مبتنی بر طرحوارة حرکتی در نهج­البلاغه». پژوهشنامهنهج­البلاغه. سال 4، شماره 14: ص35- 54.
-      پورنامداریان، تقی. (1374). سفر در مه. تهران: نشر زمستان.
-      تفتازانی، سعدالدین. (1388).مختصر المعانی. قم: نشر قدس.
-      جرجانی، عبدالقاهر. (1994). دلائل الإعجاز. به کوشش: محمد رشید رضا. بیروت: دار المعرفه.
-      جعفری، محمد تقی.(1384). ترجمه نهج­البلاغه. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
-      خاقانی، محمد. (1376). جلوه­های بلاغت در نهج‌البلاغه. تهران: بنیاد نهج‌البلاغه.
-      خطیب قزوینی، جلال‌الدین محمد. (1350). تلخیص المفتاح. به کوشش: عبدالرحمن برقوقی. چاپ 2. بیروت: دار الکتب العربی.
-      خوئی، میرزا حبیب‌الله. (2003). منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغه. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
-      رضی­الدین استرآبادی، محمدب­حسن. (2000). شرح الکافیة فی النحو. قاهره: عالم الکتب.
-      سجودی، فرزان و کاکه خوانی، فرناز. (1387). «تعامل سیلان نشانه‌ها و هنجارگریزی معنایی در گفتمان شعر». فصلنامه زیباشناخت. سال 9، شماره 19: 289- 314.
-      سعیدیان، عبدالحسین. (1369). دایره­‌المعارف ادبی. چاپ 3. تهران: امیرکبیر.
-      سیوطی، عبدالرحمان. (1987). همع الهوامع فی شرح جمع الجوامع. بی‌جا: مؤسسة الرساله.
-      شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1391). رستاخیز کلمات. تهران: نشر سخن.
-       صفوی، کوروش. (1383). از زبان شناسی به ادبیات. جلد اول (نظم). تهران: سوره مهر.
-      علوی مقدم، مهیار. (1381). نظریه‌های نقد معاصر. تهران: سازمان سمت.
-      عبدالجلیل، عبدالقادر. (1998). الأصوات اللغویه. عمان: دار صفاء للنشر والتوزیع.
-      عثمان، عبدالفتاح. (1993). التشبیه و الکنایه. القاهره: مکتبه الشباب.
-      فضل، صلاح. (2007). فی النقد الأدبی. دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
-       قویمی، مهوش. (1383). آوا و القا. تهران: انتشارات هرمس.
-       مقیاسی، حسن. (1395). «نقد و بررسی طرحواره­های تصوری قرآن در نهج­البلاغه». پژوهشنامهنهج­البلاغه، سال 4، شماره 14: ص93- 108.
-      مکارم شیرازی، ناصر. (1386). پیام امیرالمؤمنین (ع). تهران: دار الکتب الاسلامیه.
-      نجفی ایوکی، علی و نیلوفر زریوند. (1394). «نقد فرمالیستی خطبۀ قاصعه». فصلنامه زبان پژوهی. سال 7، شماره 15: 7-41.
-      وهبه، مجدی کامل. (1984). معجم المصطلحات العربی فی اللغه و الأدب. چاپ دوم. بیروت: مکتبه لبنان.
-      هاشمی، احمد. (1386). جواهر البلاغه فی المعانی والبیان و البدیع. قم: دار الفکر.