منع سوءاستفاده از حق حاکمیت در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه بوعلی‌سینا

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه بوعلی‌سینا

چکیده

در طول تاریخ بشریّت مقابله با سوءاستفاده از حق حاکمیت اساسی‌ترین دغدغۀ آزادی‌خواهان جهان بوده است. در نظام حقوقی اسلام - که مبتنی بر آموزه‌های وحیانی و سیرة معصومان علیهم‌السلام است- راهکارهای نظری و عملی برای کنترل قدرت حاکمان تبیین گردیده است. پژوهش حاضر به شیوۀ توصیفی - تحلیلی و با تکیه بر متن خطبه‌ها و نامه‌های امام علی(ع)، به بررسی سیرۀ علمی و عملی آن حضرت در برخورد با مسئلۀ سوء استفاده از حق حاکمیت پرداخته و به این نتیجه رسیده است که در نظام حقوقی اسلام حق مطلق وجود ندارد و سوء استفاده از آن نیز ممنوع است. حضرت علی(ع) برای مقابله با سوء استفاده از دو شیوۀ پیشگیری و برخورد مقتدرانه استفاده نموده است. در شیوۀ پیشگیری، کارگزارانش را از گرایش به زندگی تجملاتی و از هم‌نشینی با مرفّهان بی‌درد بر حذر می­دارند و با گماشتن ناظران مخفی، بر اعمال آنان نظارت می­کنند و منحرفان و خطاکاران را به مسیر اعتدال رهنمون می­سازند. رعایت حقوق همة مردم اعم از مسلمان و غیرمسلمان را لازم می­دانند و حتی صاحبان قدرت را به رعایت حق حیوانات نیز سفارش نموده­اند. عزل، حکم به جبران خسارت و اعمال مجازات اسلامی شیوه‌های برخورد آن حضرت با سوء استفاده‌کنندگان بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Prohibition of abuse of Sovereignty in Nahj al-Balagheh

نویسندگان [English]

  • nabi sobhani 1
  • َائشی rezvanimofrad 2
  • ghodrat allah niazi 2
چکیده [English]

Throughout the history, manipulation of the sovereignty right has always been the noble human being's main concern in the world. In Islam legal system which is based on instructions of revelation and innocent Emams' behaviors, theoretical and practical solutions have been codified for controlling the governor's power. The current research has been performed using descriptive-inferential method. Based on Emam Ali's preaches and letters, his scientific and practical principles in dealing with manipulation of sovereignty right have been assessed and the results have indicated that in Islam legal system, right is not definite and manipulating it is prohibited. Emam Ali has utilized prevention and decisiveness for fighting against manipulation. He has prevented his employees from having tendency toward luxurious life and befriending indifferent affluent and by appointing secret observers, has observed their performances and guided the misled to the path of moderation in prevention method. He considers paying attention to all people's rights, including Muslim and Non-Muslim essential and even advises the governors to consider the right of the animals. His methods in punishing the manipulators have been dismissal, compensation of the harm and performing Islamic punishments.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abuse
  • Sovereignty right
  • power
  • Treasury
  • Nahj al-Balagheh

مراجع

- قرآن کریم.
-  آشتیانى، محمدرضا و امامى، محمدجعفر. (بی‌تا). ترجمه ‏گویا و شرح ‏فشرده‏اى ‏بر نهج‌البلاغه. زیر نظر آیت الله مکارم شیرازى. چاپ اول. قم‏: انتشارات‏ مطبوعاتى‏ هدف‏. ‏
-  ابن‌ابى‌الحدید، عزالدین، ابو حامد. (1338). شرح ‏نهج­‏البلاغة. ج 6. بی چا. مصحح: محمد ابوالفضل ابراهیم.‏ قم:‏ کتابخانه ‏عمومى ‏آیة الله‏ مرعشى‏ نجفى.‏
-  ----------------------. (1341).شرح ‏نهج‏البلاغة. ج 18. مصحح: محمد ابوالفضل ابراهیم‏ مکان. قم: کتابخانه ‏عمومى ‏آیة الله ‏مرعشى ‏نجفى‏.
-  ----------------------. (1375). جلوه ‏تاریخ ‏در شرح ‏نهج‌البلاغه‏ ابن‏ ابى‏الحدید. ج 1. مترجم: محمود مهدوى ‏دامغانى. چاپ: دوم. تهران‏: نشر نی.
-  ارسنجانی، حسن. (1348). حاکمیت دولت‌ها. چاپ دوم. تهران.
-  بیهقى کیذرى، قطب‌الدین محمدبن­حسین. (1375). حدائق الحقائق فی شرح نهج‌البلاغة. مصحح: عزیز الله عطاردی. چاپ اول. قم: بنیاد نهج‌البلاغه.
-  جرج جرداق. (1379). امام علی(ع) صدای عدالت انسانی. ترجمه سید هادی خسروشاهی. چاپ دهم. تهران: چاپخانه سوره.
-  جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1368). ترمینولوژی حقوق. چاپ چهارم. تهران: کتابخانه گنج دانش.
-  جوان آراسته، حسین. (1388). حقوق سیاسی و اجتماعی در اسلام. چاپ ششم. قم: دفتر نشر معارف.
-  جمعی از پژوهشگران زیر نظر شاهرودی. (1423). موسوعة الفقه الإسلامی طبقاً لمذهب أهل البیت علیهم السلام. چاپ اول. قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام.
-  حاجی‌عزیزی، بیژن. (1380). «روش­های جبران خسارت در مسئولیت مدنی». مجله دانشور، دوره 9، شماره 36، 63-72.
-  حائرى‏، سید محمدکاظم. (1337). شرح نهج‌البلاغة. نجف: مطبعة النعمان.
-  حسینی خامنه‏اى، سید على. (1379). العودة الی نهج‌البلاغة. مترجم: سید عباس نورالدین. چاپ اول. بیروت: دار الاسلامیة.
-  حلیمی جلودار، حبیب­الله. (1392). «آسیب­های سیاسی و اجتماعی در نهج­البلاغه». فصلنامه پژوهشنامه نهج­البلاغه. دوره 1، شماره 1، 1-9.
-  حمیرى، عبدالله بن جعفر. (1413). قرب الإسناد. چاپ اول. قم: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام.
-  دخیل، ‏علی‌محمد على. (1364). شرح نهج‌البلاغة. بیروت: دار المرتضی.
-   دشتی، محمد. (1391). ترجمه نهج­البلاغه. چاپ نهم. قم: نشتا.
-  سیوطى، جلال‌الدین. (1404)‏. الدر المنثور فى تفسیر المأثور. بی چا. قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.‏
-  شاه­آبادی، ابوالفضل و جامه­بزرگی، آمنه. (1392). «نظریه حکمرانی خوب از دیدگاه نهج­البلاغه». فصلنامه پژوهشنامه نهج­البلاغه. دوره 1، شماره 2، 1-17.
-  شوشترى، محمدتقی. (1376). بهج‌‏الصباغة فی‏ شرح‏ نهج‌‏البلاغة. ج 1. چاپ اول. تهران: انتشارات امیرکبیر.
-  شیخ انصاری، مرتضى. (1415). مکاسب. چاپ اول. ج 3. قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
-  شیخ صدوق، محمد بن بابویه قمی. (1403). خصال. چاپ دوم. قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
-  طالقانى، محمود. (1374). پرتوى ‏از نهج‌البلاغه.‏ مصحح: سید محمدمهدی ‏جعفرى. چاپ دوم.‏ تهران‏: سازمان ‏چاپ‏ و انتشارات‏ وزارت ‏فرهنگ ‏و ارشاد اسلامى.‏
-  غروى، محمد. ‏(1365). الأمثال ‏و الحکم ‏المستخرجة من ‏نهج‌البلاغة، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
-  فتحی الدرینی. (1408). نظریة التعسف فی استعمال الحق فی فقه الاسلامی. چاپ اول. بیروت: موسسه الرسالة.
-  کاتوزیان، ناصر. (1384). مقدمه علم حقوق. بی چا. تهران: انتشارات مدرس.
-  ----------. (1387). الزام‌های خارج از قرارداد. چاپ هشتم. تهران: دانشگاه تهران.
-  کمره‏اى، محمدباقر. (1356). منهاج‏ البراعة فی‏ شرح ‏نهج‌‏البلاغة. جلد 21. مصحح: سید ابراهیم ‏میانجى‏. تهران: مکتبةالاسلامیة.
-  مکارم شیرازى، ناصر. (1425). أنوار الفقاهة کتاب البیع. چاپ اول. قم: مدرسة امام امیر المومنین (ع).
-  -------------. (1375). پیام‏ امام امیرالمؤمنین (ع): شرح ‏تازه ‏و جامعى ‏بر نهج‌البلاغه.‏ ج 1. چاپ اول. ‏تهران‏: دارالکتب ‏الاسلامیة.
-  -------------. (1387). پیام‏ امام امیرالمؤمنین (ع):‏ شرح ‏تازه ‏و جامعى ‏بر نهج‌البلاغه.‏ ج 9. چاپ اول. قم: انتشارات امام علی ابن ابی طالب.
-  -------------. (1386). پیام‏ امام امیرالمؤمنین (ع):‏ شرح ‏تازه ‏و جامعى ‏بر نهج‌البلاغه.‏ ج 10. بی چا. قم: مدرسه امام امیرالمؤمنین (ع).
-  محدث اربلی. (1381). کشف الغمة فی معرفة الائمة. ترجمه: حسین زواره‌ای. چاپ اول. تبریز: ناشر بنی‌هاشمی.
-  محدث نورى، میرزا حسین. (1408). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. چاپ اول. بیروت: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام.
-  معین، محمد. (1371). فرهنگ لغت فارسی. چاپ هشتم. تهران: امیرکبیر.
-  مفید، محمدبن­محمد. (1364). امالی. مترجم حسین استاد ولی. بی‌چا. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
-  موحد، محمدعلی. (1381). در هوای حق و عدالت. چاپ دوم. تهران: نشر کارنامه.
-  محقق داماد، سید مصطفى یزدى. (1406). قواعد فقه. چاپ دوازدهم. تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.
-  محمودى، محمدباقر. (1376). نهج‌السعادة فی مستدرک نهج‌البلاغة. مصحح: عزیز آل‌طالب. چاپ اول. تهران:‏ سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
-   موسوى خمینى، سید روح‌اللّه. (1421). کتاب البیع. چاپ اول. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره).
-  موسوى، عباس‌على. (1376). شرح نهج‌البلاغة. چاپ اول. بیروت: دار الرسول الاکرام- دار المحجة البیضاء. ‏
-  میر جهانى طباطبایى، سید حسن. (1346). مصباح ‏البلاغة فی ‏مشکاة الصیاغة. ج 4. بی‌جا: حسن‏ میر جهانى ‏طباطبایى (مؤلف).
-  میثم ‌بن‌ على ‌بن ‌میثم بحرانى. (1362). شرح‏ نهج‌‏البلاغة. ج 4. چاپ دوم. بی‌جا: دفتر نشر کتاب‏.
-  واعظی، احمد. (1383). حکومت اسلامی. چاپ سوم. قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
دوره 5، شماره 18
شهریور 1396
صفحه 119-137

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار