روش‌شناسی ابن‌میثم بحرانی در شرح واژگان نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران

چکیده

شرح ابن­میثم بر نهج­البلاغه، علاوه بر جایگاه فلسفی و کلامی، از اهمیت لغوی نیز برخوردار است و بررسی­ها و اشارات لغوی و بلاغی فراوانی در آن وجود دارد. از آن‌جا که مادۀ اصلی ادبیات، واژه است و فهم نیکوی هر اثر ادبی، نیازمند فهم واژگان آن است؛ ابن­میثم نیز پیش از شرح کامل عبارات، با سبکی خاص، ابتدا به شرح معانی واژگان پرداخته­است. مقالۀ حاضر، نظر به اهمیت ادبی و لغوی این شرح، با شیوۀ توصیفی تحلیلی و با استخراج نمونه­هایی از این شرح، شیوۀ شارح را در شرح واژگان، مورد بررسی قرار داده­ و به این نتیجه رسیده است که شارح در شرح واژگان، مقلّد صرف نبوده و تنها به ذکر معانی واژگان از منابع پیشین بسنده نکرده است؛ بلکه با رویکرد لغوی و نقدی به این امر پرداخته است. وی به معانی اصطلاحی، تفاوت­های معناییِ واژگان متقارب­المعنی و اشتقاقات لغوی واژگان اشاره کرده و گاهی نیز به آیات قرآن، احادیث، اشعار و امثال عربی، نکات صرفی، نحوی و بلاغی استناد جسته است. شارح در برخی موارد با رویکردی نقدی، نظرات شارحان و مفسران پیشین را دربارۀ معانی واژگان مطرح کرده، به تأیید یا نقد آن­ها پرداخته و یا برخی را بر برخی دیگر ترجیح داده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Ibn Meisam's method in the commentary of the words of Nahj al-Balagha

نویسندگان [English]

  • Zahra Mahdavi Mehr 1
  • gholamabbas rezaee haftador 2
چکیده [English]

Ibn Meisam's Commentary of Nahj al-Balagha has not only enjoyed a philosophical and theological place, but it has also enjoyed a literary and lexical importance. In this commentary there are a lot of verbal and rhetorical studies. Since a word is the main material of literature, and a good understanding of any literary work, needs to understand its words, Ibn Meisam, before a full commentary of terms, explained the meaning of words with a particular style. The present study examines, Ibn Meisam's method in the commentary of the words of   Nahj al-Balagha by extracting some samples from it, in a descriptive-analytical way. In this paper, it is concluded that the commentator not only described the words, as an emulator and not only relied the meaning of the words from earlier sources But  also he explained the meaning of the words by lexical and critical methods .He referred to the technical meanings, semantic differences of synonyms, and lexical derivatives. Sometimes he referred to Quranic verses, Imams's sayings, Arabic proverbs and poems, grammatical and rhetorical points. The commentator in some cases with critical approach, commented the opinions of previous commentators about the meaning of words to approve or criticize them or prefer some of them to others.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Meisam
  • words
  • literal metod
  • critical metod
-      القرآن الکریم.
-      نهج­البلاغه. (1378). ترجمه: دکتر سید جعفر شهیدی. چاپ 14. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-      ابن­ابی­الحدید، عبد­الحمید. (1404). شرح نهج­البلاغة. تحقیق: محمدابوالفضل ابراهیم. ط 2. القاهرة: دار احیاء الکتب العربیة.
-      ابن­میثم، کمال­الدین­میثم­بن­علی. (1377). شرح المائة کلمة لأمیرالمومنین علی­بن­ابی­طالب(ع).تصحیح و تعلیق: میرجلال­الدین الحسینی الأرموی المحدث. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
-      ابن­میثم، کمال­الدین­میثم­بن­علی. (1420). شرح نهج­البلاغة.ط 1. بیروت: دار الثقلین.
-      ابوالفرج الإصفهانی، علی­بن­الحسین. (1415). الأغانی. ط 1. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
-      آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن. (1381). الذریعة إلی تصانیف الشیعة. ط 1. النجف الأشرف: مطبعة الآداب.
-      بحرانی، یحیی­بن­حسین. (1430). بهجة الخاطر ونزهة الناظر فی الفروق اللغویة و الاصطلاحیة. تحقیق: امیررضا عسکری­زاده. ط 2. مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
-      بروجردی، مصطفی؛ صدرایی خویی، علی. (1382). «شرح­های نهج‌البلاغه». در دانشنامۀ امام علی(ع). زیر نظر علی­اکبر رشاد. ج 12. چاپ دوم. سازمان انتشارات و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی. تهران.
-      البغدادی، عبدالقادربن­عمر. (1418). خـزانة الأدب و لب لبـاب لسان العرب. تحقیق: محمد نبیل طریفی. ط 1. بیروت: دار الکتب العلمیة.
-      بهمنیار، احمد. (1361). داستان­نامه بهمنیاری. به کوشش فریدون بهمنیار. چاپ اول. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-      تستری، محمدتقی. (1376). بهج­الصباغة فی شرح نهج­البلاغة. ط 1. طهران: دار امیرکبیر للنشر.
-      سزگین، فؤاد. (1412). تاریخ التراث العربی، المجلد الثامن(علم اللغة). ط 2. قم: نشر مکتبة آیة­اللّه مرعشی نجفی.
-      السیوطی، عبد­الرحمن بن ابی­بکر. (1421). الإتقان فی علوم القرآن. تحقیق: فؤاز احمد زمرلی. ط 2. بیروت: دار الکتاب العربی.
-      فرزانه، بابک. (1379). «اشتقاق». دردایرة‌المعارف بزرگ اسلامی. به کوشش کاظم موسوی بجنوردی. ج 9. چاپ اول. انتشارات دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی. تهران.
-      المبرّد، ابوالعباس محمـدبن­یزید. (1409). الکامل فی اللغة و الأدب. تحقـیق: تغارید بیضون؛ نعیم زرزور. ط 2. بیروت: دار الکتب العلمیة.
-      مجلسی. (1408). شرح نهج البلاغة-المقتطف من بحار الأنوار-استخراج و تنظیم: علی انصاریان. تصحیح: مرتضی حاجعلی فرد. ط 1. تهران: وزارةالثقافة و الإرشاد الإسلامی.
-      مهدی، سیروس. (1380). «علاءالدین عطاملک جوینی». در دایرة‌المعارف تشیع. به کوشش احمد صدر و سایرین. ج 5. چاپ دوم. انتشارات شهید سعید محبی. تهران.
-      نیشابوری کنتوری، سید اعجازحسین. (1367). کشف الحجب و الأستار عن أسماء الکتب و الأسفار. ط 2. قم: نشر مکتبة آیة­اللّه مرعشی نجفی.