نقد و بررسی طرح‌واره‌های تصوری قرآن در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه قم

چکیده

در پژوهش­های زبان­شناسان‌شناختی معاصر، استعاره مجموعه­ای از فرآیندهای ذهنی-زبانی است که ناشی از نگرش مفهومی و ذهنی در برخورد با اشیاء و محیط پیرامون است. در قرآن بسیاری از مفاهیم انتزاعی در قالب مجموعه­ای از مفاهیم عینی بر پایۀ طرح­واره­های تصوری نمود یافته­است. چنین عملکردی در ساختار استعاری آیات، امکان درک پدیده­های انتزاعی آموزه­های قرآنی را از طریق انطباق استعاری پدیده­های فیزیکی که ماهیتی قابل ادراک دارند فراهم می‌سازد. از آنجا که کلام امام علی(ع) در نهج­البلاغه در راستای آموزه­های معرفتی و نیز اعجاز بیانی منحصر به­فرد قرآن است؛ از این­رو اغلب استعاره­های به­کار رفته در کلام ایشان با الهام از قرآن و به‌ منظور تفهیم پدیده­های انتزاعی در قالب تصاویر حسی است که حضرت(ع) با الگوگیری از ساخت­های استعاری آیات از طریق انطباق استعاری پدیده­های قابل ادراک از یک حوزۀ مفهومی برای شناخت حوزۀ مفهومی دیگر بهره­می‌بردند؛ به­گونه­ای که شیوۀ بیان ایشان در طرح مفاهیم، تداعی­کنندۀ سبک بیانی قرآن است. بر این­ اساس در پژوهش حاضر، آن دسته از ساختارهای استعاری نهج­البلاغه که منطبق با الگوهای استعاری مطرح از سوی زبان­شناس­شناختی، مارک جانسون است در قالب سه طرح­وارۀ «حرکتی»، «حجمی» و «قدرتی» ارزیابی می­گردد. در این راستا با توجه به موضوع موردنظر، به آن دسته از طرح­واره­های تصوری در نهج­البلاغه پرداخته می­شود که ماهیت آن­ها برگرفته از استعاره­های مفهومی قرآن­کریم است. در این میان، کارکرد استعاره­های قرآنی در قالب طرح­واره حرکتی از بسامد بالاتری نسبت به سایر طرح­واره­ها در نهج­البلاغه برخوردار است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Analysis and Evaluation of the Quranic Image schemas in Nahj al-Balagha

نویسنده [English]

  • hassan meghyasi
چکیده [English]

In the contemporary cognitive, linguistic researches, metaphor is a set of linguistic-mental processes originating from the mental and conceptual treatment with the things and the environment. This built-in mechanism in the metaphoric structure of the Quranic concepts paves the way in that it becomes possible to recognize and understand the abstract and mental phenomena of the Quranic doctrines and teachings by the way of metaphoric mapping of the concrete and physical phenomena that are understandable by their nature. Since Imam Ali’s speech in Nahj al-Balagha is in conformity with the Divine speech as well as with the epistemological teachings and the unique expressive miracle of the Quran, so, to have been portrayed and made understood the abstract phenomena as concrete and visual images, much of Nahj al-Balagha’s metaphors have been driven from the Quran. In fact, to find similarity and metaphoric mapping in the conceptual phenomena, Imam Ali has employed one conceptual domain to recognize another conceptual domain with respect to image schemas. As a result, the form and the content of Imam Ali’s speech have got a root in the Quranic image schemas. Accordingly, this study investigates the metaphoric structures in Nahj al-Balagha appearing in line with the metaphoric templates proposed by Johnson in the framework of three schemas: path, containment and power. In this regard, the framework of the subject matter deals with the image schemas in Nahj al-Balagha which their structures and natures are derived from Quranic conceptual metaphors. It seems that the function of the Quranic metaphors in the form of path schemas has a higher frequency in comparison to other kinds of schemas.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahj al-Balagha
  • Conceptual Metaphor
  • Image schemas
-         قرآن کریم.
-         نهج­البلاغه. (1385). ترجمه محمد دشتی. چاپ اول. قم: نشر هدی.
-         اناری بزچلوئی، ابراهیم و فراهانی، سمیرا. (1391). «طرح­واره­های تصوری در نهج­البلاغه». در مجموعه مقالات برگزیده نخستین همایش ملی نهج­البلاغه و ادبیات (ج 1). ویراسـتۀ حسن حیـدرزاده. 97-111. قم: مؤسسه قرآن و نهج­البلاغه.
-         سجودی، فرزان. (1390). نظریۀ معاصر استعاره، ضمن کتاب استعاره مبنای تفکر و زیبایی‌آفرینی. چاپ دوم. تهران: انتشارات سوره مهر.
-         صفوی، کوروش. (1387). درآمدی بر معناشناسی. چاپ سوم. تهران: انتشارات سوره مهر.
-         صفوی، کوروش. (1382). «بحثی دربارۀ طرح­های تصویری از دیدگاه معنی­شناسی شناختی». نامه فرهنگستان. دوره 6، شماره 1(پیاپی 21)، 65-85.
-         علی حسین الفحام، عباس. (2012 م). الأثر القرآنی فی نهج البلاغه.بلاط. النجف الأشرف: العتبة العلویة المقدسة. Mahdi Mousali 9113295008.
-         قائمی، مرتضی؛ طاهری­نیا، علی­باقر و کاوسی، سبحان. (1390). «بررسی تصویرپردازی هنری سفر از عالم دنیا به عالم آخرت در نهج‌البلاغه». در مجموعه مقالات اولین همایش ملی «نهج­البلاغه و علوم انسانی». ویراستۀ مهرانگیز جمشیدی بدریانی و فریبا رشیدی. 2403-2422. همدان: معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه بوعلی سینا.
-         ----------. (1388). سیری در زیبایی­های نهج­البلاغه. چاپ اول. قم: انتشارات ذوی القربی.
-         محمدقاسمی، حمید. (1387).جلوه­هایی از هنر تصویرآفرینی در نهج­البلاغه. چاپ اول. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
-         نورمحـمدی، مهتاب؛ آقا گل­زاده، فردوس و گلـفام، ارسلان. (1391). «تحلـیل مفهومی استـعاره­های نهج­البلاغه (رویکرد زبان­شناسی شناختی)». مجله انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی. دوره 8، شماره 22: 155-192.
هاشمی، زهره. (1389). «نظریه استعارۀ مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون».مجله ادب پژوهی. دوره 4، شماره 12: 119-140.