نقد و بررسی دفاعیات ابن‌ابی‌الحدید از واژه‌گزینی امام(ع) در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران

چکیده

نقد لغوی یکی از مهم‌ترین انواع نقد و تحلیل متن است. شبهه‌افکنی پیرامون فصاحت و صحت لفظی و معنایی واژگان نهج‌البلاغه و دقت امام(ع) در واژه‌گزینی از مواردی است که در نقدهای موجود کمتر به آن توجه شده است. ابن‌ابی‌الحدید معتزلی (م 656) در شرح خود به واژگان اهمیت داده و شاید از معدود شارحانی است که در شرح خود به دفاع لغوی از متن برآمده است. اشکالات مطرح‌شده در شرح ابن‌ابی‌الحدید نسبت به الفاظ نهج‌البلاغه عمدتاً در سه حوزه صحت لفظ، ارتباط لفظ مورد استعمال امام(ع) با معنای مقصود، و ارتباط معنایی بین دو یا چند واژه است. این مقاله به نقد و بررسی دفاعیات ادبی و زبانی ابن‌ابی‌الحدید در سطوح مختلف آوایی، لغوی و نحوی پرداخته است و می­کوشد جایگاه لغوی نهج‌البلاغه و دقت واژه‌گزینی امیر مؤمنان(ع) را از زبان شارح معتزلی و با سامانی موضوعی ـ که بتواند الگوی کارهای مشابه گردد ـ تبیین کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ibn Abi al-Hadidʹs defense from Imam Aliʹs word choosing in Nahj al-Balagha

نویسنده [English]

  • aliakbar forati
چکیده [English]

Lexical criticism is one of the most important kind of text criticism and analysis. Doubts about eloquence, lexical and semantic correctness of the words of Nahjul Balagha and Imam Aliʹs accuracy in choosing the words is the key issues that have been largely ignored.
Ibn Abi al- Hadid al Mutazili (656 – 586 AH) in his commentary on Nahjul Balagha has paid particular attention to words and may be one of the few exegetes who defended the text by literary method. The doubts that Raised toward Nahj al-Balagha mainly is about three fields of: lexical correctness, connection of the used word to intended means and the semantic connection between two or more words. This article discusses about these literary and linguistic defenses in its different branches such as phonetic, lexical and syntactic. Also has explained the lexical status and accuracy of Imam Aliʹs in choosing the words in his remarks and arranged in subjective orders that is hoped to be a good pattern to similar studies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahj al-Balagha
  • Ibn Abi Al-Hadid
  • word choosing
  • literary method
  • lexical branch
  • phonetic branch
  • syntactic branch
- قرآن کریم.
- نهج البلاغه (1407 ق)، ترجمه: محمدبن­الحسین الرضی، تحقیق: د. صبحی الصالح، ط 1، قم: مؤسسة دارالهجرة.
- ابن السکیت، یعقوب (1949)، اصلاح المنطق، تحقیق: احمد محمد شاکر و عبدالسلام محمد هارون، مصر: دارالمعارف.
- ابن منظور، محمد بن مکرم (1410 ق)، لسان العرب، چاپ 1، بیروت: دار صادر.
- ابن هشام الأنصاری (1425 ق)، مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب، تحقیق: مازن المبارک و محمدعلی حمدالله، مراجعة: سعید الأفغانی، بیروت: دارالفکر.
- ابن‌أبی‌الحدید المعتزلی، عزالدین أبی حامد عبدالحمید بن هبة الله (1426ق)، شرح نهجالبلاغه، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم، ط 1، بغداد: دارالکتاب العربی.
- ابن درید، محمدبن­حسن (1988 م)، جمهرة اللغة، چاپ اول، بیروت: دار العلم للملایین‏.
- الانباری، ابوالبرکات (1970)، البلغة فی الفرق بین المذکر والمونث، تحقیق: رمضان عبد التواب، الجمهوریة العربیة المتحدة: مطبعة دار الکتب.
- البغدادی، عبد القادر (1996 م)، خزانة الادب ولب لباب لسان العرب، تحقیق و شرح: عبد السلام محمد هارون، ط 3، القاهرة: مکتبة الخانجی.
- التستری، محمدتقی (1376 ش)، بهج الصباغة فی شرح نهج البلاغة، ط1، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- الجوهرى، اسماعیل بن حماد (1376 ق)، الصحاح تاج اللغه وصحاح العربیه، تحقیق: عطار، احمد عبد الغفور، ط 1، بیروت: دار العلم للملایین.
- حسن، عباس (1974 م)، النحو الوافی، ط3، مصر/ القاهرة: دار المعارف.
- الخطیب، عدنان (1986 م)، العید الذهبی لمجمع اللغة العربیة، ط 1، دمشق: دار الفکر.
- الفراهیدى، خلیل­بن­أحمد (1409 ق)، کتاب العین، چاپ دوم، قم: نشر هجرت‏.
ـ الهاشمى الخوئی، میرزا حبیب‌الله (1400 ق)، منهاج البراعه فی شرح نهج‌البلاغه، مصحح: سیدابراهیم‏ میانجى، ط 4 تهران: مکتبةالاسلامیة.
- الکلینى، محمد بن یعقوب (1407 ق)، الکافی، چاپ 4، تهران: الاسلامیه.
- فراتی، علی‌اکبر (1388)، «روش لغوی ابنابیالحدید در شرح نهج‌البلاغه»، مجله علمی پژوهشی پژوهش‌های قرآن و حدیث (مقالات و بررسی‌های سابق)، سال چهل و دوم، ش1، پاییز و زمستان.
- فراتی، علی‌اکبر (1393)، «مآخذ علی الجوانب اللغویة فی شرح ابن ابی الحدید لنهج‌البلاغه»، مجله علمی پژوهشی انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، شماره 30، بهار.
- فراتی، علی‌اکبر (1389)، «جلوههایی از آیین سخنوری در دستور سخن نهج‌البلاغه»، فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، شماره 49 و 50.
- کردعلی، محمد (1925 م)، «الإنشا و المنشؤون»، مجلة مجمع اللغة العربیة بدمشق، 5، 90-80.
- معارف، مجید (1383)، «روش­های ابنابیالحدید در اثبات اصالت نهج‌البلاغه»، فصلنامه علمی پژوهشی مقالات و بررسی‌ها، شماره 76، پاییز و زمستان.