نقد و بررسی تصاویر تجسمی قرآن کریم در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه اراک

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران

چکیده

تجسم‌گرایی یکی از زیر شاخه­های اصلی هنجارگریزی معنایی است. این نوع از هنجارگریزی به بررسی شاخصه­ها و عناصر زیبایی­شناسانه در متون ادبی می­پردازد و ارتباط ناگسستنی با علم بلاغت و آرایه­های ادبی به­کار رفته در آن دارد. تجسم­گرایی عمدتاً برای بیان مفاهیم مجرد و عقلی به­کار می­رود تا با به تصویر کشیدن این دسته از مفاهیم در قالب صورت­های مجسم، حسی و ملموس زمینه­ساز پویایی و تحرک تصاویر در متون ادبی گردد. تجسم‌گرایی به زیر شاخه‌های فرعی دیگری همچون جاندارپنداری، سیال‌پنداری و جسم‌پنداری تقسیم می‌شود که با توجه به ماهیت و ویژگی‌های هر یک از آنها، کارکردشان در متون مختلف از بسامد متفاوتی برخوردار است. نهج­البلاغه در ابعاد متعدد خود، چه از نظر صورت و چه از لحاظ محتوا و مضمون پیوند مستحکمی با قرآن کریم دارد؛ از این­رو نوع بیان حضرت در بازگو کردن مفاهیم معرفتی و یا اندیشه­های شخصی ایشان، انعکاسی از بیان ادیبانه و هنرمندانه­ی قرآن کریم است؛ به همین جهت بسیاری از تصاویر ادبی قرآن در متن نهج­البلاغه نمود بارزی یافته است. حضرت علی(ع) در بیان ادیبانه خود، تا آن­جا پیش می­رود که پیوستگی و درهم تنیدگی کلام ایشان با کلام وحی یکی می­شود و این درهم تنیدگی به­گونه­ای است که متن و بینامتن در کلام حضرت یک هویت واحد می­یابد. آن­چه در این مقاله بدان پرداخته می­شود، بررسی تصاویر تجسمی قرآن کریم در نهج­البلاغه از منظر روابط هنجارگریزی معنایی است. بر این اساس در پژوهش حاضر، کارکرد تصاویر تجـسمی قرآن که در قـالب صورت­های انـسان­پنداری، حیوان­پنداری، جسم­پنداری و ... نمود می­یابد، در نهج­البلاغه بررسی و ارزیابی می­گردد تا چگونگی کارکرد هر یک از انواع یاد شده­ در بافت کلام حضرت(ع) تحلیل و تبیین شود. نتایج پژوهش نشان می­دهد که از میان تصاویر تجسمی، جاندارپنداری در نهج البلاغه نسبت به سایر انواع تجسم­گرایی از بسامد بالاتری برخوردار باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Analysis and Evaluation of the QuranicVisual Images in Nahj-al-Balaghe

نویسندگان [English]

  • ebrahim anari Bozchallouei 1
  • samira Farahani 2
چکیده [English]

As one of the sub-branches of the semantic deviation, visualization tries to examine the aesthetic features and elements of literary texts, and has an inextricable relation with rhetoric and the literary figures of those texts. As a way to express the abstract and the mental concepts, visualization tries to portray these concepts as the concert and tangible images in literary texts to make them appear dynamic and alive. Concerning different dimensions, either its form or content, Nahj-al-Balaghe has got a tight connection with the Quran. It means that Imam Ali(AS) has taken into account the aesthetic and the elevated language of the Quran to express his own thoughts and his epistemological concepts. It is why much of the Quranic literary images have been overtly reflected in Nahj-al-Balaghe. In his elevated use of speech, Imam Ali goes so far as his coherent and interwoven speech becomes identical with divine speech so that in his speech the texts and the inter-texts become identical. This paper aims to study the Quranic visual images in Nahj-al-Balaghe in the light of the semantic relations of deviation. In this sense, the Quranic visual images that are portrayed in the forms of anthropomorphism, animism and physicality, are analysed and evaluated in Nahj-al-Balaghe to show that how these kinds of visualization become functional in the context of Imam Ali’s speech. It seems that animism in comparison to other kinds of visualization has got a higher frequency.

کلیدواژه‌ها [English]

  • QuranicVisual Images
  • nahj-al-balaghe
  • Semantic Deviation
قرآن کریم.
- نهج البلاغه.
- ابن نبی،‌ مالک (1987 م)، الظاهرة القرآنیة، ترجمة عبدالصبور شاهین، دمشق: دارالفکر، الطبعة الرابعة.
- خاقانی، محمد (1376)، جلوه­های بلاغت در نهج­البلاغه، تهران: انتشارات بنیاد نهج البلاغه، چاپ اول.
- دزفولیان، کاظم (1384)، «بهبود زبان فارسی از منظر ادبی»، پژوهشنامه علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی تهران، شماره 46-45: 53-72.
- سجودی، فرزان (1378)، «درآمدی بر نشانه‌شناسی شعر»، تهران: مجلات فرهنگ و هنر(شعر)، شماره26: 20-29.
- عباس، علی حسین فحام (2011 م)، الاثر القرآنی فی نهج البلاغه، العراق: العتبة العلویة المقدسة، بلاط.
- علوی­مقدم، مهیار (1377)، نظریه‌های نقد ادبی معاصر(صورتگرایی و ساختارگرایی)، تهران: انتشارات سمت، چاپ اول.
- قائمی، مرتضی (1388)، سیری در زیبایی­های نهج­البلاغه، قم: انتشارات ذوی القربی، چاپ اول.
- -------- (1389)، «جلوه­های هنری تصاویر تشبیهی در خطبه­های نهج البلاغه». پژوهشنامه علوی، پژوهشنامه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال اول، شماره دوم، 75-96.
- قاسمی­پور، قدرت (1386)، درآمدی بر فرمالیسم در ادبیات، اهواز: نشر رسش، چاپ اول.
- محمدقاسمی، حمید (1387)، جلوه­هایی از هنر تصویرآفرینی در نهج­البلاغه، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول.
- مکاریک، ایرنا ریما (1385)، دانش­نامه­ی نظریه­های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر-محمد نبوی، تهران: انتشارات آگه، چاپ دوم.