دعوت به تعقل و نشانه های عقلگرایی در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه الهیات دانشگاه بوعلی سینا

2 مربی گروه معارف دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

موضوع ارتباط عقل و دین با یکدیگر و چگونگی مواجهه باورمندان به ادیان الهی با عقل، از دیرباز مورد بحث و مناقشه گروه‌های مختلف فکری بوده است. چه، ظاهراً از یک­سو برخی از متدینان بر این باورند که باید تمام توجه و نگاه خویش را صرفاً به آموزه‌های کتب آسمانی بدوزند و در کنار آن به هیچ منبع الهام­بخش دیگری اعتنا نکنند. چنان‌که از سویی نیز برخی، ادیان و کتب آسمانی را به مخالفت با عقل متهم می‌کنند! هر چند در ادوار مختلف پاسخ‌های درخوری از سوی اندیشمندان مسلمان به هر دو دیدگاه داده شده است؛ لکن در این پژوهش رویکرد امام علی(ع) به‌عنوان یکی از برجسته­ترین پیشوایان و نیز مفسران دین اسلام در این رابطه نمایانده شده است. در پرتو بررسی دقیقی که در کلمات امام(ع) در نهج‌البلاغه و حتی در دیگر منابع صورت گرفته، به‌دست می‌آید که هر دو نگاه پیش گفته، نادرست و نارساست و این امام همام نگاه ویژه و عنایت خاصی به امر تعقل و خردورزی در امور دین و دنیا دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Invitation to reason and rationalism signs in Nahj-al-Balaghe

نویسندگان [English]

  • karam siyavoshi 1
  • seyed javad fazelian 2
چکیده [English]

 
The relationship between reason and faith with each other and Interaction of believers of religions to Reason Has long been thought to discuss and debate various groups. Because On the one hand, it seems to be some believers that might just have a look all their attention solely on the teachings of the scriptures and in addition to any other source of inspiration ignore. On the other hand, some people, accuse the religions and scriptures to be opposition contrary to reason. Although appropriate responses at different times by Muslim scholars in both perspectives is; However, in this article we trying to look at Particular attention of the Imam Ali (AS) as One of the most prominent followers and commentators in this regard.
Light on the precise words of Imam in Nahj-al-Balaghe and even other resources, Obtained that both the foregoing is false and inexpressive look and this great Imam have Special Account and special attention to the reasoning and being believer-based reasoning.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali(AS)
  • nahj-al-balaghe
  • reasoning
  • Signs of rationalism
-    ابن­أبی­جمهور، محمد­بن زین­الدین (1405)، عوالی اللئالی العزیزیه فی الأحادیث الدینیه، قم: دار سید الشهداء للنشر.
-    ابن­حجر، احمدبن­علی (1415)، الإصابه، تحقیق: عادل أحمد عبد الموجود، علی محمد معوض، بیروت: دارالکتب العلمیه.‏
-    ابن­عباد، صاحب­بن­اسماعیل (1414)‏، المحیط فی اللغه، مصحح: محمدحسن آل­یاسین، بیروت: عالم الکتب‏. ‏
-    ابن­فارس، احمد (1404‏)‏، معجم مقاییس اللغه‏، مصحح: عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی‏‏.
-    ابن­میثم­بحرانی، میثم­بن­علی (1366)، اختیار مصباح السالکین، تصحیح: محمدهادی امینی، مشهد: آستان قدس رضوی.
-    ------------------ (1375)، شرح صد کلمه از امیرالمؤمنین، تصحیح: میرجلال­الدین حسینی ارموی محدث، ترجمه: عبدالعلی صاحبی، مشهد: آستان قدس رضوی.
-    ------------------ (1375)، شرح نهج­البلاغه، ترجمه: قربانعلی محمدی­مقدم و علی‌اصغر نوایی یحیی­زاده، مشهد: آستان قدس رضوی.
-    ازهرى، محمد بن احمد (1421)، تهذیب اللغه، بیروت: دار احیاء التراث العربی‏.‏
-     ‏امین­العاملی، سیدمحسن (1403 ق) أعیان الشیعه، تحقیق و تخریج: حسن الأمین، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
-    برقى، احمد­بن­محمد­بن­خالد (1371)، المحاسن، قم: دارالکتب الإسلامیه.
-    تمیمى­آمدى، عبدالواحدبن­محمد (1366)، تصنیف غُرَرُ الحکم و دُرَرُ الکلم، محقق: مصطفى درایتى، ‏قم: دفتر تبلیغات‏.
-    ------------------ (1410)، غررالحکم و درر الکلم، قم: دارالکتاب الإسلامی.
-    تهانوى، محمدعلى­ بن­على (1996 م)، کشاف اصطلاحات الفنون‏، مصحح: على دحروج: بیروت: مکتبة لبنان ناشرون‏‏. ‏
-    جعفری، محمدتقی (1376)، ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
-    حائری، جعفر (1368)، نهج‌البلاغه الثانی، بی­جا: مؤسسه دارالهجره.
-    حسینی شیرازی، سیدمحمدحسین (بی­تا)، توضیح نهج­البلاغه، تهران: دارالتراث الشیعه.
-    حکیمی، محمدرضا، محمد و على (1380)، الحیاة، ترجمه احمد آرام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى‏.
-    حمیرى، نشوان بن سعید (1420)، شمس العلوم‏،مصحح: مطهر بن على اریانى، یوسف محمد عبدالله، حسین بن عبدالله عمرى، دمشق: دارالفکر. ‏
-    خویی، ابراهیم­بن­حسین (بی­تا)، الدرة النجفیه، بی­جا: بی­نا.
-    خمینی، روح‌الله الموسوی (1368)، سبوی عشق (مجموعه اشعار)، تهران: صداوسیمای جمهوری اسلامی، چاپ اول.
-    دغیم، سمیح (2001 م)، مصطلحات الإمام الفخر الرازی، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون، چاپ اول.
-    دیلمى، حسن بن محمد (1408)، أعلام الدین فی صفات المؤمنین، قم: مؤسسة آل­البیت(ع).
-    راغب، حسین (1412)، مفردات الفاظ قرآن، تحقیق: صفوان عدنان داوودى، بیروت: دار القلم‏.
-    راوندی، سعیدبه­هبة­الله (1364)، منهاج البراعه فی شرح نهج­البلاغه، تصحیح: سید عبداللطیف کوه کمری، قم: کتابخانه آیت­الله مرعشی.
-    زبیدى، مرتضى­محمد (1414)، تاج العروس‏، مصحح: على‏ شیرى، بیروت: دارالفکر.‏
-    سجادى، سیدجعفر (1373)، فرهنگ معارف اسلامى، تهران: انتشارات دانشگاه تهران‏.
-    شارحی از قرن هشتم (1375)، شرح نهج­البلاغه، تصحیح: عزیزالله عطاردی، قم: بنیاد نهج­البلاغه و انتشارات عطارد.
-    شوشتری، محمدتقی (1376)، بهج الصباغه فی شرح نهج­البلاغه، تهران: امیرکبیر.
-    شهید اول، محمدبن­مکى (1379)، الدرّة الباهرة من الأصداف الطاهره، قم: انتشارات زائر.
-    شیبانى، اسحاق­بن­مرار (1975 م)، کتاب الجیم، قاهره: الهیئة العامة لشئون المطابع الامیریه.‏
-    صالح، صبحی (1414)، نهج­البلاغه، قم: هجرت.
-    صدرالدین­شیرازى، محمدبن­ابراهیم (1383)، شرح أصول الکافی، مصحح: محمد خواجوى، تهران‏: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏.
-    صدوق، محمدبن­على­بن­بابویه ‏(1413)، من لایحضره الفقیه، مصحح: على­اکبر غفارى، قم: دفتر انتشارات اسلامى ‏.
-    طریحی، فخرالدین­بن­محمد (1375)، مجمع البحرین، محقق: حسینى اشکورى، احمد، تهران: مرتضوى.‏
-    طوسى، محمدبن­الحسن (1411)، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، بیروت: مؤسسة فقه الشیعه.
-    عجم، رفیق (2004 م)، موسوعة مصطلحات ابن خلدون و الشریف علی محمد الجرجانی، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون، چاپ اول.
-    عسکرى، حسن­بن­عبدالله (1400)، الفروق فی اللغه، بیروت: دار الافاق الجدیده‏.
-    فراهیدى، خلیل­بن­احمد (1409)، کتاب العین‏،‏ قم‏: نشر هجرت‏. ‏
-    فیروز­آبادى، محمد­بن­یعقوب (1415)، القاموس المحیط، بیروت: دار الکتب العلمیه.‏ ‏
-    قمی، شیخ عباس (1375)، شرح حکم نهج­البلاغه، تهران: بنیاد نهج‌البلاغه.
-    کاشف الغطاء، هادی (بی­تا)، مستدرک نهج­البلاغه، بیروت: مکتبة الاندلس.
-    کراجکى، محمدبن­على (1410)، کنز الفوائد، قم: دارالذخائر.
-    کلینى، محمدبن­یعقوب (1407)، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
-    لاهیجی، عبدالرزاق­بن­علی (1383)، گوهر مراد، تحقیق مؤسسه امام صادق(ع)، تهران: نشر سایه، چاپ اول.
-    لیثى­واسطى، على­بن­محمد (1376)، عیون الحکم و المواعظ، مصحح: حسین حسنى بیرجندى، قم: دار الحدیث‏.
-    مجلسى، محمدباقر (1403)، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
-    محمدرضایی، محمد (1391)، «خاستگاه مخالفت با عقل در اسلام»، کتاب نقد: شماره 65 و 66.
-    محمودی، محمدباقر (1376)، نهج­السعاده فی مستدرک نهج­البلاغه، تصحیح: عزیز آل­طالب، تهران: انتشارات وزارت ارشاد.
-    مدرس وحید، احمد (بی­تا)، شرح نهج­البلاغه، قم: مؤلف.
-    مصطفوى، حسن (1430)، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، بیروت، قاهره، لندن: بی­نا.
-    مغنیه، محمدجواد (1358)، فی ظلال نهج­البلاغه، بیروت: دارالعلم للملایین.
-    مکارم شیرازی، ناصر (1375)، پیام امام شرح تازه و جامعی بر نهج­البلاغه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
-    موسوی، سیدصادق (1376)، تمام النهج البلاغه، تهران: مؤسسه امام صاحب الزمان.
-    موسوی، سیدعباسعلی (1376)، شرح نهج­البلاغه، بیروت: دار الرسول الاکرم و دار المحجة البیضاء.
-    مولوی، محمد لخی (1373)، مثنوی، معنوی؛ تصحیح: عزیزالله کاسب، تهران: نشر محمد و انتشارات گلی، چاپ دوم.
-    مولى صالح مازندرانى، محمدصالح (1382)، شرح أصول الکافی، مصحح: ابوالحسن شعرانى، تهران: المکتبة الإسلامیه.
-    میرجهانی طباطبایی، سیدحسین (1346)، مصباح البلاغه، بی­جا: مؤلف.
-    هاشمى خویى، میرزاحبیب­الله (1400)، منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغه و تکملة منهاج البراعه، تهران: مکتبة الإسلامیه.
-    وائلی، عبدالرحمن (1385)، جایگاه عقل و تجربه در نهج­البلاغه، پژوهش­های نهج­البلاغه، شماره 15 و 16.
-    مفید، محمد بن محمد (1413)، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، مصحح: موسسه آل البیت(ع)، قم‏: کنگره شیخ مفید.‏