آشنایی‌زدایی و برجسته‌سازی کلام در خطبه‌های نهج‌البلاغه با بهره‌گیری از صنعت التفات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان

چکیده

هدف از ایجاد آشنایی­زدایی که معمولاً از طریق هنجارگریزی و همراه با برجسته­سازی گفتار عادی در کلام صورت می­گیرد، جلب توجه مخاطب به موضوع است. آشنایی­زدایی روند عادی و مورد انتظار کلام را که جان و هیجانی ندارد و مخاطب را برنمی­انگیـزد، برهم می‌زند و آن را تازه و برجسـته می­کند و با نمایان‌ساختن دلالت­های پنهان کلمات، خالق اثر ادبی را در بیان عواطف و تجربه­های ادبی­اش کاراتـر می‌سازد. یکی از شیوه­های آشنایی­زدایی و برجسته­سازی کلام، صنعت التفات است که در کنار سایر فنون بلاغی به‌وفور در خطبه­های نهج‌البلاغه به‌کاررفته است. مقاله­ی حاضر می­کوشد کاربرد التفات را در قالب انواع تغییرات سبکی از قبیل تغییر در ضمایر، اشخاص، اعداد و ... با روش توصیفی- تحلیلی در خطبه‌های نهج‌البلاغه بررسی نماید. برآیند پژوهش نشان می­دهد که التفات در صیغه، نسبت به سـایر انواع آن از بسامد بالایی برخوردار است و به‌کارگیری گسترده­ی التفات به ویژه در خطبه­های نهج‌البلاغه ازاین‌رو است که علاوه ‌بر تغییر حال و هوای سخن و زدودن خستگی و ملال شنونده از یکنواختی گفتار بکاهد و با برجسته­سازی کلام با روش آشنایی­زدایی، فراز و فرود احساسیِ صاحب سخن را بنماید و بر پویایی و تأثیر نفوذ آن بیفزاید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Defamiliarization and “Apostrophe” (Elefat) in Nahj-al-Balaghe

نویسنده [English]

  • ali taheri
چکیده [English]

The main purpose of Defamiliarization that is usually done through highlighting and breaking the norm of speech in discourse is drawing attention of the audiences to the subject.
    Defamiliarization disrupts the normal and the expected process of speech.One of the Defamiliarization and high lighting styles of speech is “Apostrophe” (Elefat) that has been used frequently in Nahj-al-Balaghe sermons along with other rhetorical techniques. This makes Imam Alis (AS) sermons more attractive and more effective. In these sermons, the full interaction between thought and speech produce fruitful results and supreme thoughts flow through the selected word, and effective and appropriate style. 
    The present study tries to investigate in a descriptive- analytic way the application of Apostrophe (Eltefat) through changes in different styles including manipulation of pronouns, persons and numbers. It also attempt to prove the hypothesis that many kinds of Apostrophe (Eltefat) in Nahj-al-Balaghe have been used considering their rhetorical intentions. These Apostrophes influence different levels of speech behaviors through changes in pronouns, persons, verb tenses, syntactic structures and so on.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali(AS)
  • nahj-al-balaghe
  • Apostrophe
  • defamiliarization
- قرآن کریم.
- نهج­البلاغه (1382)، ترجمه محمد دشتی، قم، انتشارات الهادی.
- ابن­المعتز، ابوالعباس عبدالله (1433ه ق)، کتاب البدیع، شرحه و حققه عرفان مطرجی، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة.
- ابن­منظور، ابوالفضل جمال­الدین محمد­بن­مکرم (2000 م)، لسان العرب، بیروت: دارالفکر العربی.
- التفتازانی، سعدالدین­مسعود (1407 هـ ق)، المطول، قم: منشورات مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
- الثعالبی، أبومنصور (1403 هـ ق)، فقه اللغة و سر العربیة، حققه و رتبه مصطفی السقا، إبراهیم الأبیاری و عبدالحفیظ شلبی، القاهرة: شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی و اولاده بمصر.
- الجرجانی، میرسیدشریف أبی­الحسن علی­بن محمد­بن­علی (2007 م)،  الحاشیة علی المطول، تعلیق رشید أعرض، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- حائری­قزوینی، سیدمهدی (1363)، ترجمه الإتقان فی علوم القرآن، تهران: انتشارات امیر کبیر.
- السکاکی، أبویعقوب یوسف­بن­أبی بکرمحمد­بن­علی (1407)، مفتاح العلوم، ضبطه و کتب هوامشه و علق علیه نعیم زرزور، الطبعة الثالثة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- الزرکشی، محمد (1957 م)، البرهان فی علوم القرآن، القاهرة: دار إحیاء الکتب العربیة، مصر.
- الزمخشری، أبوالقاسم جارالله محمودبن­عمر (1430)، تفسیرالکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، الطبعة الثالثة، بیروت: دار المعارف.
- السیوطی، جلال الدین عبدالرحمن (بی­تا)، الإتقان فی علوم القرآن، المملکة العربیة السعودیة، مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف.
- طبل، حسن (1418)، اسلوب الإلتفات فی البلاغة القرآنیة، القاهرة: دار الفکر العربی.
- العلوی، یحیی­بن­حمزه (1914 م)، الطراز المتضمن لأسرار البلاغة و علوم حقائق الإعجاز، باهتمام سید بن علی المرصفی، القاهرة: مطبعة المقتطف.
- فوّال عکاوی، إنعام (2006 م)، المعجم المفصل فی علوم البلاغة، البدیع والبیان و المعانی، الطبعة الثالثة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- مکارم شیرازی، ناصر (1387)، پیام امام، قم: انتشارات امام علی بن أبی طالب(ع).
- تامر سلوم، یوسف­سلوم (1416)، "ظاهرة الإلتفات فی کشاف الزمخشری"، مجله مجمع اللغة العربیة دمشق، المجلد الحادی و السبعون، العدد 2.
- تسلیمی، علی؛ آینده، مینا و هادوی، محدثه (1390)، "رویکرد فرمالیستی بر شعر غراب ضیاء موحد"، مجله مطالعات زبانی بلاغی، شماره 3.
- حرّی، ابوالفضل ( 1387)، "أحسن القصص: رویکرد روایت شناختی به قصص قرآنی"، مجله نقد ادبی، شماره 2.
- حسن­زاده، میرعلی و غلامحسین­زاده، عبدالله (1377)، "کاربرد برخی از شگردهای زبانی(آشنایی­زدایی و برجسته سازی) در آثار فارسی احمد غزالی"، مجله مدرس علوم انسانی، شماره 9.
- خائفی، عباس و نورپیشه، محسن (1383)، "آشنایی­زدایی در اشعار یدالله رؤیایی"، مجله پژوهش­های ادبی، شماره 5.
- رادمرد، عبدالله و رحمانی، هما (1392)، "روند تاریخی و بازنگری معنایی التفات بلاغی"، مجله فنون ادبی، شماره 8.
- رحمانی، هما و رادمرد، عبدالله (1391)، "بازنگری معنایی در التفات بلاغی، و اقسام و کارکردهای آن"، مجله جستارهای ادبی، شماره 176.
- رشید فالح، جلیل (1404)، "فن الإلتفات فی مباحث البلاغیین"، مجلة آداب المستنصریة، العدد 9.
- رضایی هفتادر، غلامعباس و دیگران (1392)، "آشنایی­زدایی و نقش آن در خلق شعر"، مجله ادب عربی، سال پنجم، شماره 2.
- سرکی، نادره و سجودی، فرزان (1393)، "گونه­شناسی صنعت التفات در قرآن مجید با توجه به مؤلفه­های گفته پردازی"، مجله جستارهای زبانی، شماره 17.
- سعدون­زاده، جواد (1389)، "فن الإلتفات فی القرآن الکریم"، مجله ادب عربی، شماره 2، دانشگاه شهید چمران.
- صدقی، حامد و دیگران (1391)، "رابطه علم معانی با سبک­شناسی"، مجله لسان مبین، شماره 8.
- عبدالحلیم، م. س و حرّی، ابوالفضل (1383)، "خاستگاه هنر در دین: صنعت التفات در قرآن"، مجله زیبا شناخت، شماره 10.
- فتوحی، محمود (1387)، "ارزش ادبی ابهام از دو معنایی تا چند لایگی معنا"، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال16، شماره 62.
- صالح، گلریز (1389)،"قاعده کاهی در نثر گلشیری"، مجله زبان شناخت، سال اول، شماره اول.
- لطفی گودرزی، فاطمه و بنت الحاج، فابیه (1435)،"تحلیل دلالة الإلتفات فی صیغ الضمائر فی أشعار محمود درویش المختارة"، مجله بحوث فی اللغة العربیة و آدابها، شماره 9.
- محمد برکات، ابوعلی (1363 هـ ق)، "أسلوب الإلتفات بین التراث و المعاصرة"، مجلة المورد، العدد 47، کلیة الآداب الجامعة الإردنیة.
- مدرسی، فاطمه و احمدوند، حسن (1384)، "آشنایی­زدایی و هنجارگریزی در اشعار نیمایی اخوان ثالث"، مجله علامه، شماره 6.
- نصیری، فاطمه (1391)، "التفات و انسجام در قرآن مجید برمبنای تحلیل گفتمان"، دسترس­پذیر در miracleofQuran.org/- ، 15/5/94.