بررسی نقش مصادر پیشاسید رضی و معیارهای گزینش ادبی سید رضی در تدوین نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموخته دکتری، زبان و ادبیات عربی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

10.22084/nahj.2025.31009.3191

چکیده

این پژوهش به بررسی مصادر و اسناد پیش از سید رضی در نهج‌البلاغه می‌پردازد تا با تحلیل تطبیقی متون کهن، اصالت این اثر را روشن‌تر سازد. با وجود چالش‌هایی مانند مفقودشدن برخی اسناد، پراکندگی مصادر اولیه، و تفاوت‌های عبارتی، تحقیق حاضر با تمرکز بر منابع معتبری چون «البیان و التبیین» جاحظ، «تاریخ طبری» و «الجمل» واقدی - که با معیارهای دقیق قدمت، اعتبار مؤلف و شیوه نقل انتخاب شده‌اند - نشان می‌دهد که بخش‌های عمده‌ای از محتوای نهج‌البلاغه پیش از تدوین آن در این منابع ثبت شده است. یافته‌های این مطالعه تطبیقی حاکی از آن است که مضامین نهج‌البلاغه با مصادر متقدم تطابق دارد، که اصالت تاریخی آن را تأیید می‌کند. همچنین، تفاوت‌های عبارتی عمدتاً ناشی از معیارهای گزینش ادبی سید رضی و تنوع طبیعی روایات در سنت نقل قول‌های تاریخی است. بررسی این منابع نشان می‌دهد که اگرچه برخی از آنها مانند «الجمل» واقدی در مقایسه با آثار مشهوری مانند تاریخ طبری کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند، اما نقش کلیدی در انتقال سخنان امام علی(ع) داشته‌اند.این پژوهش با رد شبهات درباره انتساب نهج‌البلاغه، اعتبار سندی و تاریخی آن را تقویت می‌کند و لزوم توجه به منابع پیش از سید رضی را در مطالعات حدیثی و تاریخی برجسته می‌سازد. روش تطبیقی به‌کاررفته نیز الگویی برای تحقیقات آینده در تحلیل مصادر متون دینی ارائه می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Role of Pre-Sharif al-Radi Sources and al-Radi's Criteria for Literary Selection in the Compilation of Nahj al-Balagha

نویسنده [English]

  • Sayad Panahi
PhD student in Arabic Language and Literature, Shahid Madani University of Azerbaijan, Tabriz, Iran
چکیده [English]

This research examines the sources and documents predating Sharif al-Radi in Nahj al-Balagha through a comparative analysis of ancient texts to further clarify the authenticity of this work. Despite challenges such as the loss of certain documents, the dispersion of primary sources, and variations in wording, the present study—focusing on reliable sources including al-Jāḥiẓ's "Al-Bayān wa al-Tabyīn," Ṭabarī's "Tārīkh," and Wāqidī's "Al-Jamal," selected based on rigorous criteria of antiquity, author credibility, and transmission methodology—demonstrates that substantial portions of Nahj al-Balagha's content were recorded in these sources prior to its compilation. The findings of this comparative study indicate that the themes of Nahj al-Balagha align with earlier sources, confirming its historical authenticity. Furthermore, differences in wording primarily stem from Sharif al-Radi’s literary selection criteria and the natural diversity of narratives within the historical tradition of transmission. The results of analysis revealed that although some works, such as Wāqidī's "Al-Jamal," have received less attention compared to renowned texts like Ṭabarī's "Tārīkh," they played a pivotal role in transmitting the statements of Imam Ali (AS). By refuting doubts regarding the attribution of Nahj al-Balagha, this research strengthens its documentary and historical credibility and underscores the necessity of considering pre–Sharif al-Radi sources in ḥadīth and historical studies. The applied comparative method also provides a model for future research in analyzing the sources of religious texts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahj al-Balagha
  • Sayyid al-Radi
  • Authenticity of Transmission
  • Primary Sources
  • Textual Comparison
  • ابن خلدون، عبدالرحمن (1408ق). المقدمة. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • ابن ندیم، محمد بن اسحاق (1421ق). الفهرست. تحقیق: رضا تجدد. تهران: اساطیر.
  • بهبودی، محمدباقر. (۱۴۳۵ق). معرفة الحدیث. طهران: أمیرکبیر.
  • جاحظ، عمرو بن بحر (1418ق). البیان والتبیین. تحقیق: عبدالسلام هارون. بیروت: دار الجیل.
  • حسینی، سید عبدالزهراء (1409ق). مصادر نهج‌البلاغه و اسانیده. 4 جلد. بیروت: دار الزهراء.
  • حنفی، حامد (1420ق). نهج‌البلاغه توثیقه و نسبته الی الامام علی(ع). قم: مرکز البحوث والدراسات الاسلامیه.
  • ذهبی، شمس‌الدین (۱۴۰۵ق). سیر اعلام‌النبلاء. تحقیق: شعیب الأرناؤوط. بیروت: مؤسسة الرسالة.
  • رضوی اردکانی، سید ابوالفضل (1395). سیر تحول نقل سخنان امام علی(ع) در منابع تاریخی. تهران: دانشگاه تهران.
  • شریف الرضی، محمدبن‌حسین (1414ق). نهج‌البلاغه. تصحیح: صبحی صالح. قم: هجرت.
  • الفضلی، عبدالهادی. (۱۴۲۸). أصول الحدیث. چاپ چهارم. بیروت: دار الزهراء.
  • طبری، محمد بن جریر (1387ق). تاریخ الأمم و الملوک. تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: دار التراث.
  • کاشف‌الغطاء، هادی (1385). مدارک نهج‌البلاغه. قم: بوستان کتاب.
  • المفید، محمد بن محمد. (۱۴۱۳ق). الإختصاص. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
  • مطهری، مرتضی (1377). سیری در نهج‌البلاغه. تهران: صدرا.
  • النجف، محمد مهدی. (۱۳۹۵). سید رضی و نهج‌البلاغه. تهران: امیرکبیر.
  • نصربن‌مزاحم. (۱۴۰۴). وقعة صفین. تحقیق: عبدالسلام هارون. بیروت: عالم الکتب.
  • واقدی، محمدبن‌عمر (1409). کتاب الجمل. تحقیق: عبدالمنعم عامر. قاهره: دارالمعارف.