تحلیل کاربردشناختی گفتمان حقوقی امام علی (ع) با تکیه بر تلویح گفتار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات عربی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

3 دانشیار، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

10.22084/nahj.2025.30679.3168

چکیده

کاربردشناسی یکی از ابزارهای مهم در زبان‌شناسی به طور عام و به‌ویژه در زبان‌شناسی حقوقی است که به بررسی معانی پاره‌گفت‌ها در بافت و کشف مقاصد گوینده یا نویسنده می‌پردازد. یکی از مباحث کلیدی در کاربردشناسی، مسأله «تلویح» است که توسط «پل گرایس» مطرح شد؛ با این باور که که انسان‌ها در گفتگو از مبنایی منطقی با عنوان «اصل همکاری» پیروی می‌کنند که نقض آن موجب پیدایش معنایی تلویحی در گفتار می‌شود. گفتمان حقوقی امام علی (ع) با بهره‌گیری از اسلوب‌های زبانی و بلاغی، بستری غنی برای تحلیل تلویحات گفتاری فراهم می‌آورد. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و براساس نظریه گرایس، موارد نقض اصل همکاری در گفتمان حقوقی امام علی (ع) را بررسی و معانی تلویحی نهفته در آن را آشکار می‌سازد تا از این طریق به درکی جامع از این پاره­گفت­ها دست یابد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که امام با استفاده از شگردهای مختلف، اصل همکاری را نقض کرده‌اند. این تخطی‌ها موجب ایجاد تلویحات گفتاری شده که در انتقال پیام‌های بنیادین، نقش اساسی ایفا می‌کنند. این تلویحات نشان می‌دهند که دال مرکزی در این گفتمان، عدالت است که به‌عنوان مفهومی محوری، بر تمامی ابعاد آن سایه گسترده است. در کنار آن، دال‌های شناور مانند حکومت مسئولانه و واقع‌گرایی، ابعاد مختلف عدالت را برجسته ساخته و به‌عنوان عناصری مکمل نقش‌آفرینی می‌کنند. هم­چنین گفتمان حقوقی امام علی (ع)، در مقایسه با گفتمان‌های معاصر خود با ایجاد معانی ضمنی هدفمند، نه‌تنها تمایز و برتری خود را اثبات کرده، بلکه به بسط فراگفتمان اسلامی در حوزه حقوق منجر شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Pragmatic Analysis of Imam Ali's Legal Discourse with Emphasis on Conversational Implicature

نویسندگان [English]

  • Maboud Esmaeili 1
  • Rouhollah Saiiady nezhad 2
  • Ali Najafi Ivaki 3
1 PhD student, Arabic Language and Literature, Kashan University, Kashan, Iran
2 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Kashan University, Kashan, Iran
3 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Kashan University, Kashan, Iran
چکیده [English]

Pragmatics is one of the key tools in legal linguistics that examines the meanings of utterances within context and explores the speaker’s intended meanings. One of the central issues in pragmatics is the concept of implicature, introduced by Grice, based on the belief that human communication follows a logical principle known as the Cooperative Principle. Violating this principle leads to the creation of implicatures in discourse. Imam Ali’s legal discourse, by employing linguistic and rhetorical techniques, provides a rich ground for analyzing discourse implicatures. Using a descriptive-analytical method within the framework of Grice's theory, the present study examines the violation of the Cooperative Principle in Imam Ali's legal discourse and seeks to uncover the implicit meanings embedded in this discourse, aiming to achieve a comprehensive understanding of his legal rhetoric. The findings revealed that Imam Ali, through strategic use of linguistic and rhetorical devices, deliberately violated the Cooperative Principle. This deliberate violation generates discourse implicatures that play a crucial role in conveying fundamental messages. These implicatures indicate that the central signifier in this discourse is justice, which serves as a pivotal concept permeating all dimensions of the discourse. Alongside this, floating signifiers such as responsible governance, popular legitimacy, and realism highlight various aspects of justice and function as complementary elements within this discourse. Furthermore, Imam Ali’s legal discourse, compared to its contemporary counterparts, distinguishes itself through purposeful implicit meanings, thereby not only asserting its superiority but also contributing to the expansion of Islamic meta-discourse in the field of law.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Legal discourse
  • legal linguistics
  • pragmatics
  • conversational implicature
  • Imam Ali (AS)
  • قرآن کریم.
  • نهج‌البلاغه.
  • آقاگل‌زاده، فردوس (1392). فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی. چ 1. تهران: علمی.
  • ------------ (1391). زبان­شناسی حقوقی. چ: 2. تهران: علم.
  • آقایی طوق، مسلم و هادویان، غلامحسین. (1394). حقوق عمومی در نهج‌البلاغه. چ 1. ایران: خرسندی.
  • ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمیدهبة‌الله (1404). شرح نهج‌البلاغة لابن‌أبی‌الحدید. چ 1. قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی.
  • ابن‌میثم بحرانی، میثم‌ابن‌علی (1404). شرح نهج‌البلاغه. چ 2. تهران: دفتر نشرالکتاب.
  • احمدی میانجی، علی (1426). مکاتیب الأئمة. تحقیق مجتبی فرجی. چ 1. قم: دارالحدیث.
  • الوت، نیکولاس (1399). کلیدواژه‌های کاربرد شناسی. ترجمه مهرداد امیری و بهداد امیری. چ 1. تهران: نشر نویسه فارسی.
  • البار، عبدالقادر (2018). الاستلزام الحواری ودینامکیة الخطاب فی مفهوم جرایس. مجلة مقالید. 14، 119-126.
  • البهادلی، محمدقاسم (2021). الإستلزام الحواری فی خطاب المسیرة الحسینیة. چ 1. کربلا: العتبة الحسینیة المقدسة.
  • التفتازانی، مسعود بن عمر (1396). المطول. چ 2. قم: هجرت.
  • عماد طالب، جاسم (2022). کلام الإمام الحسین مقاربة تداولیة. چ 1. نجف: العتبة الحسینیة المقدسة.
  • جبار کاظم، مرتضی (2015). اللسانیات التداولیة فی الخطاب القانونی. چ 1. لبنان: منشورات ضفاف.
  • چپمن، شیوان (1398). معنی کاربردشناختی. ترجمه محمدرضا بیاتی. چ 1. تهران: علمی.
  • حبنکة المیدانی، عبدالرحمن (1996). البلاغة العربیة، أسسها، وعلومها، و فنونها. چ 1. دمشق: دارالقلم و بیروت: الدار الشامیة.
  • حیدری، سیاوش (1394). زیبایی­شناسی ایجاز و اطناب در نهج‌البلاغه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام‌نور، نورآباد ممسنی.
  • خاقانی، محمد (1376). جلوه‌های بلاغت در نهج‌البلاغه. تهران: بنیاد نهج‌البلاغه.
  • خامنه‌ای، علی (1372). بازگشت به نهج‌البلاغه. تهران: بنیاد نهج‌البلاغه.
  • خضری، فاروق (1401). زبان قانون. چ 1. تهران: نقد فرهنگ.
  • خضیر، باسم خیری (2017). استراتجیات الخطاب عند الإمام علی، مقاربة تداولیة. چ 1. کربلاء: موسسة علوم نهج‌البلاغة.
  • دانش‌پژوه، مصطفی (1392). مقدمه علم حقوق. چ 1. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  • زابلی‌زاده، اردشیر؛ گلشاهی، رامین و موسوی، سید ندا (1391). اصل همکاری گرایس در متون خبری بررسی معانی ضمنی دو خبر مشابه در ارتباط با اصل همکاری گرایس. فصلنامه پژوهش­های ارتباطی، 19(70)، 61-90.
  • سبحانی، جعفر (1395). الوسیط فی اصول الفقه. چ 9. قم: موسسه امام صادق (ع).
  • شمیسا، سیروس (1384). بیان و معانی. چ 1. تهران: میترا.
  • ضیاء حسینی، محمد (1391). سخن کاوی گفتمان شناسی (انتقادی) تجزیه و تحلیل کلام. چ 1. تهران: رهنما.
  • عربی­فر، مهدیه (1391). مفهوم و حقوق شهروندی در نهج‌البلاغه. چ 1. قم: بوستان کتاب.
  • عکاشة، محمود (2013). النظریة البراجماتیة اللسانیة (التداولیة). چ 1. قاهره: مکتبة الآداب.
  • قائمی­نیا، علیرضا (1393). بیولوژی نص. چ 2. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • قربانی لاهیجی، زین‌العابدین (1379). حقوق از دیدگاه نهج‌البلاغه. تهران: بنیاد نهج‌البلاغه.
  • کاتوزیان، ناصر (1377). مبانی حقوق عمومی. چ 1. تهران: دادگستر.
  • --------- (1388). مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران. چ 72. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • لطفی، فاطمه (1392). بررسی آرایه‌های ادبی (بدیع) در نامه‌های نهج‌البلاغه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، قزوین.
  • مغنیه، محمدجواد (1979). فی ظلال نهج‌البلاغه. چ 3. بیروت: دارالعلم للملایین.
  • مکارم شیرازی، ناصر (1386). پیام امام امیرالمؤمنین. چ 1. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
  • هاشمی خویی، حبیب‌الله (1400). منهاج‌البراعة فی شرح نهجالبلاغة. ترجمه حسن حسن‌زاده آملی و محمدباقر کمره‌ای. چ 4. تهران: مکتبة الاسلامیة.
  • یول، جورج (1391). بررسی زبان. ترجمه محمود نورمحمدی. چ 1. قزوین: پرک.
  • -------- (1402). کاربردشناسی زبان. ترجمه محمد عموزاده مهدیرجی و منوچهر توانگر. چ 10. تهران: سمت.
  • Grice, H. P. (1975). Logic and conversation. Syntax and Semantics, 3, 41–58.
  • -----------. (1989). Studies in the way of words. Harvard University Press.