از احتجاج تا اقناع؛ تحلیل نظام مجاب‌سازی خلافت در خطبۀ شقشقیه براساس نظریۀ بوگراند و درسلر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان وادبیات عربی، دانشکده ادبیآت و علوم انسانی، دانشگاه قم، قم ، ایران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

3 دکتری فقه و مبانی حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

زبان‌شناسی متن در جهت شکل‌گیری متن و تقویت آن از عناصر هفت‌گانة هدف، موقعیت، انسجام و پیوستگی، بینامتنیت، اطلاع‌رسانی و مقبولیت بهره می‌برد. مطالعۀ این فرایندها مشخص می‌کند که چگونه حضور این عوامل هفت‌گانه منجر به ایجاد برهانی منسجم، تولید معنا و به اقناع رساندن مخاطب می‌شود. این عناصر بر خطبۀ شقشقیۀ حضرت علی (ع) نیز حاکم‌اند؛ خطبه‌ای که سرشار از براهین در اثبات حقانیت خلافت ایشان است. مقالۀ حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و با هدف تبیین فرایند مجاب‌سازی خلافت در راستای اثبات حقانیت حضرت علی (ع) به بررسی خطبۀ شقشقیه می‌پردازد. این بررسی با تکیه بر کارکرد معیارهای متن‌گرایی در نظریۀ بوگراند و درسلر از جمله پیوستگی، انسجام، هدفمندی، موقعیت‌مندی، مقبولیت، اطلاع‌رسانی و بینامتنیت، انجام می‌شود و بر چگونگی انتقال مفاهیم در قالب برهان‌ورزی و نقش این معیارها در شکل‌گیری و تقویت استدلال‌های امام علی (ع) متمرکز است، تا از این طریق، ساختار برهانی خطبه و سازوکارهای زبانی آن در اقناع مخاطب تحلیل شود. از دستاوردهای معناکاوی خطبه این است که که مفاهیمی مانند شایستگی حضرت علی (ع) برای خلافت، نقد خلفای پیشین و رجوع مردم به ایشان در آغاز خلافت، از طریق زنجیره‌ای از برهان‌های منطقی به مخاطب منتقل می‌شود. با بررسی این خطبه مشخص می‌شود که نظام مجاب‌سازی با پیروی از تمامی عناصر متن‌گرایی، به انسجام برهان‌ها، در بُعدی گسترده‌تر خطبه و در نهایت، تبیین حقانیت امام می‌انجامد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

From Argumentation to Persuasion: Analyzing the System of Caliphate Legitimization in the Sermon of Shiqshiqiyyah Based on Beaugrande and Dressler’s Theory

نویسندگان [English]

  • Rasool Dehghanzad 1
  • Marzieh Vali zadeh 2
  • Salman Nikbakht 3
1 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, University of Qom, Qom, Iran
2 PhD student in Arabic Language and Literature, Semnan University, Semnan, Iran
3 PhD, Jurisprudence and Fundamentals of Law, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

Text linguistics utilizes the seven elements of intentionality, situationality, coherence, cohesion, intertextuality, informativeness, and acceptability to shape and strengthen a text. The study of these processes reveals how the presence of these seven factors contributes to constructing a coherent argument and persuading the audience. These elements are also evident in Imam Ali’s (peace be upon him) Shiqshiqiyyah Sermon, a discourse rich with arguments substantiating the legitimacy of his caliphate. This article, employing a descriptive-analytical method, aims to elucidate the persuasive process of establishing Imam Ali’s rightful claim to the caliphate through an analysis of the Shiqshiqiyyah Sermon.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Text Linguistics
  • Beaugrande and Dressler
  • Persuasion
  • Caliphate
  • Nahj al-Balagha
  • Shiqshiqiyyah Sermon

مراجع

  • قرآن کریم.
  • نهج‌البلاغه.
  • ابن جنی، عثمان بن جنی. (1429). الخصائص. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  • إبن جوزی، یوسف بن قزاوغلی. (بی‌تا). تذکرة الخواص للعلامة سبط ابن الجوزی. تهران: مکتبة نینوی الحدیث.
  • بارت، رولان. (۱۳۸۸). زبان‌شناسی جمله، نگاهی جامع به مسائل زبان. تهران: پاییزه.
  • بحرانی، ابن میثم. (1417). ترجمۀ شرح نهج‌البلاغه (ابن میثم). مترجم: محمدی مقدم و نوایی. مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
  • البرزی، پرویز. (۱۳۸۶). مبانی زبان‌شناسی متن. تهران: امیر کبیر.
  • بوگراند، روبرت (1998). النص و الخطاب و الاجراء. مترجم: تمام حسن. القاهره: عالم الکتب.
  • چندلر، دنیل (۱۳۹۰). مبانی نشانه‌شناسی. مترجم: مهدی پارسا. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
  • حسان، تمام (1428). اجتهادات اللغویة. القاهرة: مکتبة عالم الکتب.
  • راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412). المفردات فی غریب القرآن. بیروت: دارالعلم الدارالشامیة.
  • --------------------- (بی‌تا). مفردات الفاظ القرآن. مصحح: داوودی، صفوان عدنان. بیروت: دار الشامیة.
  • زودرنج، صدیقه و اربطی مقدم، شیرین (1401). واکاوی خطبۀ شقشقیه با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی. فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه، دوره 10، شماره 37، 115-139.
  • شعیری، حمیدرضا. (1388). از نشانه‌شناسی ساختگرا تا نشانه- معناشناسی گفتمانی. نقد ادبی، سال 2، شماره 8، 33-51.
  • صالح، صبحی (۱۳۷۴). نهج‌البلاغه. قم: مرکز البحوث الاسلامیه.
  • فاضلی، مهسا (1383). جایگاه امام علی (ع) در تفسیر و علوم قرآنی. تهران: انتشارات دستان.
  • قرشی، سید علی‌اکبر (1371). قاموس قرآن. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
  • قمی، علی بن ابراهیم (1404). تفسیر القمی. قم: دارالکتاب.
  • مجلسی، محمدباقر (1403). بحارالانوار. بیروت: دار احیاء التراث.
  • محسنی، حسین. (۱۳۹۳). الفصل و الوصل فی القرآن الکریم بین البلاغة العربیة واللسانیات النصیة. رساله دکتری. استاد راهنما: خلیل پروینی. دانشگاه تربیت مدرس.
  • محمودی، سعیده، چراغی‌وش، حسین و میرزایی‌الحسینی، سید محمود (1398). تحلیل استراتژی گفتمان ادبی خطبه شقشقیه. علوم قرآن و حدیث، سال 51، شماره 102، 201-224.
  • مصطفوی، حسن (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  • مکاریک، ایرناریما (1383). دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمه: مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه.
  • مهاجر، مهران (۱۳۷۶). به سوی زبان‌شناسی شعر. تهران: نشر مرکز.
  • نجفی ایوکی، علی؛ رسول‌نیا، امیرحسین؛ کاوه نوش‌آبادی، علیرضا. (1396). تحلیل متن‌شناسی خطبۀ شِقشِقیّه بر اساس نظریۀ کنش گفتاری سرل. پژوهشنامۀ نهج‌البلاغه، شماره 19 (پاییز)، 1–17.
  • نوروزعلی، زینب (1401). جهانی‌های زبان در مکتب زبان شناسی فراساختارگرا. پژوهش‌های نوین ادبی، شماره 1، 299-329.
  • هاشمی خویی، میرزا حبیب‌الله (1400). منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی). مترجم: حسن حسن‌زاده آملی و محمد. باقر کمره‌ای. تهران: مکتبة الإسلامیة.
  • یعقوبی، احمد بن اسحاق. (بی‌تا). تاریخ الیعقوبی. بی‌جا: دار صادر.
  • Barthes, R. (1977). Death of the Author, from Image, Music, Text. translated by Stephen Heath. London: Fontana.
  • Beaugrande, Robert-Alain de, and Dressler, Wolfgang U. (1981). Introduction to Text Linguistics. Translated by unknown. London: Longman.
  • Halliday, M. A. K., and Hasan, Ruqaiya. (1976). Cohesion in English. London: Longman.

 

فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه
دوره 12، شماره 46
تابستان 1403
شهریور 1403
صفحه 1-28

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار