تبیین و بررسی استدلال‌های اخلاقی در کلام امام علی (ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده

امیر مؤمنان علی (ع) همراه با توصیه‌ها و دستورات اخلاقی خود سعی کرده‌اند که فلسفۀ آن توصیه‌ها و دستورات را به زیباترین شکل ممکن برای مخاطبانشان روشن کنند و این به معنای اعتقاد آن حضرت به استدلال‌پذیری احکام اخلاقی است. در این تحقیق با استفاده از روش تحلیلی و توصیفی به استنباط و بررسی استدلال‌های اخلاقی در کلام امیر مؤمنان (ع) پرداخته شده است و هدف از انجام آن اثبات این مطلب است که آن حضرت دستورات اخلاقی را صرفاً بیانگر احساسات و امیال افراد یا قرارداد اجتماعی، یا دستور آمران و ناهیان نمی‌دانستند، بلکه در توصیه‌های اخلاقی خود هم به مصالح و مفاسد رفتارهای انسان نظر داشته‌اند و هم به توانایی درک آن مصالح و مفاسد به‌وسیلۀ مخاطبان آن توصیه‌ها. با توجه به اینکه برخی احکام اخلاقی معطوف به وظیفه انسان و برخی معطوف به نتیجه افعال او هستند، امام (ع) در تبیین دستورات و توصیه‌های اخلاقی خود هم به استدلال‌های وظیفه‌گرایانه نظر داشته است و هم از استدلال‌های نتیجه‌گرایانه به بهترین شکل ممکن بهره برده است. گرچه در نگاه حکیمانۀ آن حضرت دستور اخلاقیِ وظیفه‌گرایانه‌ای که به هیچ غایتی معطوف نباشد، هرگز محقق نمی‌شود و همۀ افعال نهایتاً متوجه غایت و هدفی هستند و آن تقرّب به کمال مطلق از راه آراستگی به صفات کمال و جمال الهی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Exploring moral reasoning in Imam Ali's discourse

نویسنده [English]

  • Mohammad Javad Dekami
Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Faculty of Humanities, Bu- Ali Sina University, Hamadan, Iran
چکیده [English]

The Commander of the Faithful, Ali (A.S.), along with his moral recommendations and orders, has tried to explain the philosophy of those recommendations and orders in the most beautiful way possible to their audience, and this means that he believed in the rationality of moral orders. In this study, using the analytical and descriptive method, the inference and examination of the moral reasoning in the words of the Amir of the Faithful (PBUH) has been addressed to prove that the Prophet's moral commands are merely expressions of people's feelings and desires or the social contract, but in their moral recommendations, they considered both the advantages and disadvantages of human behavior and the ability to understand those advantages and disadvantages by the audience of those recommendations. Given the fact that some moral rules are focused on the duty of man and some are focused on the results of his/her actions, Imam (a.s.), in explaining his moral orders and recommendations, has considered both duty-based reasoning and outcome-oriented reasoning in the best possible way although, in the wise view of his holiness, a duty-oriented moral order that is not aimed at any goal will never be realized, and all actions are ultimately aimed at a goal and purpose, which is to approach absolute perfection by being adorned with the attributes of perfection and divine beauty.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Moral reasoning
  • Nahj al-Balagha
  • Obligationism
  • Consequentialism
  • Moral advice
  • ادواردز، پل (1378). فلسفۀ اخلاق، تهران: مؤسسۀ فرهنگی انتشاراتی تبیان.
  • تمیمی آمدی، عبدالواحدبن‌محمد (1373). غررالحکم و دررالکلم، مقدمه و تعلیق میرجلال‌الدین حسینی ارموی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • جعفری، محمدتقی (1357). ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  • جوادی آملی، عبدالله (1378). شریعت در آینۀ معرفت، چاپ دوم، قم: اسراء.
  • حرّانی، ابن شعبه (1376). تحف العقول فیما جاء مِنَ الحِکَمِ ‌وَ الْمَواعظ عَنْ آل‌ِ الرّسول، قم: جامعه مدرسین.
  • دکامی، محمدجواد (1397). نقد و بررسی نظریه استقلال اخلاق کانت با تکیه بر مبانی اخلاق اسلامی در کلام امام علی (ع)، فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، 6(21)، 77-93.
  • زمانی، مهدی و مهدوی‌نژاد، محمدحسین، اژدر، علی­رضا و تقیان ورزنه، رضا (1390). امکان استدلال اخلاقی در توصیه‌گرایی هیر، متافیزیک، دوره جدید، شمارۀ 9 و 10، 18-1.
  • السید عبده، عبدالهادی (بی­تا). الکفاءه الشخصیه، قاهره: مکتبه الانجلو المصریه
  • شیروانی، علی (1381). اخلاق اسلامی و مبانی نظری آن، قم: دارالفکر.
  • صادقی، مسعود (1398). چهار چالش اساسی بر سر راه استدلال‌های اخلاقی؛ دیدگاه دومسل، فصلنامۀ فلسفه، سال چهل و هفتم، 123-108
  • فرانکنا، ویلیام (1380). فلسفۀ اخلاق، ترجمه انشاء الله رحمتی، تهران: نشر حکمت.
  • فیض کاشانی، ملامحسن (1417 ق). المحجة البیضاء، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  • قرشی بنابی، علی‌اکبر (1377). مفردات نهج‌البلاغه، تهران: نشر قبله.
  • کانت، ایمانوئل (1393). درس­های فلسفۀ اخلاق، ترجمه منوچهر صانعی دره بیدی، تهران: نقش و نگار.
  • کلینی، محمدبن‌یعقوب (1407). کافی، تصحیح غفاری و آخوندی چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • مجلسی، محمدتقی (1403). بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  • محمدی ری‌شهری، محمد (1385). میزان الحکمه، قم: مؤسسۀ علمی فرهنگی دارالحدیث.
  • مطهری، مرتضی (1386). فلسفۀ اخلاق، قم: انتشارات صدرا.
  • ----------- (1368). تعلیم و تربیت در اسلام، قم: انتشارات صدرا.
  • مکارم شیرازی، ناصر (1386). پیام امام، تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
  • مک ناوتن، دیوید (1308). بصیرت اخلاقی، ترجمه محمود فتحعلی، قم: موسسه پژوهشی امام خمینی.
  • موسوی، سمیه‌السادات و حسینی قلعه بهمن، سید علی‌اکبر. (1400). تحلیل تطبیقی روش‌شناسی استدلال‌های اخلاقی شهید مطهری و آیت‌الله مصباح‌ یزدی، پژوهش های نوین دینی، شماره 4، 49-26.
  • Moor, G. E. (1988). Principia Ethica, Prometheus Books, New York.
  • Kant, I. (2002). Critique of Practical Reason, Translated by Werner S. Pluhar, Introduction by Stephen Engstrom Hackett Publishing Company, Inc. Indianapolis/Cambridge.
  •