واکاوی استراتژی توجیهی در گفتمان امام علی(ع) (مورد پژوهانه: نامه امام به عثمان بن حنیف)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه کاشان، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه کاشان، ایران

چکیده

در یک فرایند گفتمانی، عوامل متعددی باید نقش خود را به‌خوبی ایفا نماید تا ارتباط میان طرفین گفتمان شکل بگیرد و پس از آن اثرگذاری و اقناع مخاطب تحقق یابد. یکی از این عوامل، تعیین استراتژی و ابزارهای مختلف زبانی است که یک سخنور ماهر با شناخت آنها و آگاهی بر زمان و مکان و نحوه استفاده از آنها، بر نفوذ کلام خویش می­افزاید. صلاحیت عمل‌گرایانه سخن­پرداز در تعیین شگردها و ابزارهای ویژه هر راهبردی تضمین‌کننده کنش اجرائی پیام­گیر است. از جمله این استراتژی­ها، استراتژی توجیهی است. بر اساس این استراتژی، سخنگو در پی آن است تا با دستورالعمل­ها، توصیه­ها و امر و نهی­ها، در رفتار مخاطب خویش تأثیر گذارد و او را وادار به انجام کاری نماید. این نوشتار بر آن است تا با در پیش گرفتن روش توصیفی- تحلیلی به بررسی استراتژی توجیهی در نامه امام علی (ع) به عثمان­بن­حنیف، کارگزار خود در بصره بپردازد. دستاورد پژوهش بیانگر آن است که امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام به‌عنوان یک سخنور بی‌نظیر در تاریخ سیاسی-اجتماعی اسلام، از طریق کاربست استراتژی­های متنوع گفتمان ازجمله استراتژی توجیهی، افکار مخاطب/مخاطبین را در عالم واقعی یا در دنیای ذهن به تحرک و پویایی واداشته­است. تنوع در شگردهای توجیهی مثل افعال کنشی غیرمستقیم، جملات توبیخی، تنبیهی و استفهامیِ پی­درپی و هارمونی ناشی از واژگان و سجع، نقش بزرگی در فرایند اقناع مخاطب دارد. کاربست گفت­کنش­های غیرمستقیم با بسامد بیشتر نشان از غلبه راهبرد احترام و پس از آن مکانیزم استفهام بیانگر به چالش کشیدن ذهن مخاطب جهت یافتن پاسخی منطقی و اقناع وی از طریق استدلال است. فراز ابتدائی نامه توبیخ­آمیز بوده ولی به دنبال آن تا پایان‌نامه صبغه ارشادآمیز به خود می­گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analyzing the justification strategy in the speech emam Ali (AS) (Research case: Imam's letter to Uthman bin Hunayf)

نویسندگان [English]

  • Khosro Janghorban 1
  • Amir Hossein Rasoulnia 2
  • Rouhollah Saiiady Nezhad 2
1 PhD student of Arabic language and literature, Faculty of Literature and Humanities, Kashan University, Iran
2 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Kashan University, Iran
چکیده [English]

Using various language strategies and tools to present an effective discourse is a great advantage that eloquent should be aware of to achieve the main goal which is communication, and in turn its impact on the audience. The pragmatic competence of the speaker in determining the special mechanisms and tools of any strategy guarantees the achievement action of the receiver. This article aims to investigate the guidance strategy in the letter of Imam Ali (peace be upon him) to Uthman bin Hunayf, his agent in Basra, by using the pragmatic method. The result of the research shows that Amir al-Mu'minin Ali, peace be upon him, as a unique orator in the social political history of Islam, using various discourse strategies, including the guidance strategy, made the thoughts of the audience dynamic in their real world or in the world of the mind. The diversity of guidance mechanisms such as indirect dynamic verbs, reprimanding and warning sentences and interrogative consecutive sentences, moreover the harmony caused by words and rhythm play a big role in the process of persuading the audience. The use of speech act with more frequency shows the dominance of the respect strategy, followed by the questioning mechanism means challenging the audience's mind to find a logical answer and persuading him through inference. The first part of the letter is reprimanding, but after that, it takes on the color of guidance until the end of the letter.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Justification strategy
  • discourse of Amir al-Momenin
  • Osman-Ben-Hanif
  • pragmatics
  • context
  • authority
- آذرپرند، سهراب. (1398). «تغییرات راهبرد زبانی خطاب براساس نظریه براون و لوینسون بین استادان و دانشجویان ایرانی: مطالعه موردی دانشگاه تهران». فصلنامه زبانشناسی اجتماعی، دوره 2، شماره 3، 83-98.
- ابن‌ابی‌الحدید. (1387). شرح نهج‌البلاغه. محقق: محمد أبوالفضل ابراهیم. دار إحیاء التراث العربی.
- ابن منظور. (1990). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
- ابن یعیش. (1422). شرح المفصل للزمخشری. بیروت: دارالکتب العلمیة.
- أنیس، ابراهیم. (1950). الأصوات اللغویة. الطبعة الثانیة. القاهرة: مکتبة نهضة مصر بالفجالة.
- پاشازانوس، احمد و جعفری، روح‌الله. (1394). «تحلیل گفتمان انتقادی خطبه زیاد بن أبیه معروف به الخطبة البتراء با استفاده از الگوی فرکلاف». پژوهشنامه نقد ادب عربی، شماره 11(6/69)، 39-65.
- الجرجانی، عبدالقاهر. (1404). دلائل الاعجاز. قم: منشورات مکتبة الارمیة.
- الخوری الشرتونی، سعید. (1403). اقرب الموارد. قم: منشورات مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
- السامرائی، فاضل صالح. (2000م). معانی النحو. عمان: دارالفکر.
- الشهری، عبدالهادی بن ظافر. (2004). استراتیجیات الخطاب مقاربة لغویة و تداولیة. الطبعة الاولی. بیروت: دارالکتاب الجدیدالمتحدة.
- شیخ محمدی، چیا؛ یاراحمدزهی، ناهید و محمدیان، امیر. (1398). «انتخاب راهبردهای کنش گفتاری تقاضا در زبان کردی بر اساس دو عامل اجتماعی جنسیت و قدرت». پژوهش‌های زبانی. سال 10، شماره 1، 183-202.
- الصالح، صبحی. (بی‌تا). نهج‌البلاغه. الطبعة الخامسة. قم: منشورات دارالهجرة.
- عرفان، حسن. (1398). کرانه­ها شرح فارسی مختصرالمعانی. ج 2. چاپ نهم. قم: انتشارات هجرت.
- عکاشة، محمود. (2014). تحلیل الخطاب فی ضوء نظریة أحداث اللغة. ط 1. القاهرة: دارالنشر للجامعات.
- الغلایینی. مصطفی. (1968). جامع الدروس العربیة. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
- فالر، راجر؛ یاکوبسن، رومن؛ بری، پیتر؛ لاج، دیوید. (1381). زبانشناسی و نقد ادبی. ترجمه مریم خوزان و حسین پاینده. تهران: نشر نی.
- الفرج، علی. (1379). تکوین البلاغة قراءة جدیدة...و منهج مقترح. الطبعة الاولی. قم: مطبعة أمین.
- فوداک، روث؛ مایر، میشیل. (2014). مناهج التحلیل النقدی للخطاب. ترجمة حسام أحمد فرج و عزة شبل محمد. القاهرة: المرکز القومی للترجمة.
- فیض‌الاسلام، علینقی. (بی‌تا). نهج‌البلاغه. مجلد 1 تا 6.
- قهرمانی، مریم. (1392). ترجمه و تحلیل انتقادی: رویکرد نشانه شناختی. تهران: انتشارات مؤلف.
- محمودی، سعیده. (1398). «تحلیل استراتژی گفتمان ادبی خطبه شقشقیه». فصلنامه علمی علوم قرآن و حدیث. ویراسته علی کشاورز. صفحه دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد. سال 51، شماره 1، شماره پیاپی 102، 201-224.
- مقبول، ادریس. (2014). «الإستراتیجیات التخاطبیة فی السنة النبویة». مجلة کلیة العلوم الإسلامیة. المجلد الثامن. العدد 15، 532-563.
- الموسی، انور عبدالحمید. (2016). ابجدیات اللغة و علم الاصوات و اللسانیات. الطبعة الاولی. بیروت: دار النهضة العربیة.
- الهاشمی، احمد. (1381). جواهرالبلاغة. ترجمه و شرح حسن عرفان. ج 1. قم: نشر بلاغت.
- ---------. (1386). جواهرالبلاغة فی المعانی و البیان و البدیع. الطبعة الرابعة. تهران: انتشارات الهام.
- یورگنس، ماریان و فیلیپس، لوئیز. (2019). تحلیل الخطاب: النظریة والمنهج. ترجمة شوقی بوعنانی. الطبعة الأولی. المنامة: هیئة البحرین للثقافة والآثار.
- Brown, P. and Levinson, S. (1987). Politeness: Some universals in language usage; Cambridge University Pess.