گفتمان‌کاوی نامه‌های امام علی(ع) به معاویه بر اساس رویکرد وندایک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران

2 دانشیار گروه زبان‌شناسی، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران

چکیده

تحلیل گفتمان انتقادی (تگفا) یکی از رویکردهای جدید تحلیل گفتمان است که بر اساس آن عوامل فرازبانی همچون قدرت، تاریخ و ایدئولوژی مورد بررسی قرار می‌گیرد. این رویکرد در نیمه‌دوم قرن بیستم به همت برخی از اندیشمندان و نظریه‌پردازان علم زبان‌شناسی شکل گرفت. تئون وندایک از جمله افراد برجسته و از پیشگامان مطالعه و پژوهش در زمینه تگفاست. به عقیده او ایدئولوژی در گفتمان می‌تواند از طریق راهکارهایی به نام مربع ایدئولوژیکی بازنمایی شود که مبنای این راهکارها، وجود تقابل‌های دوگانه میان گروه خودی و غیرخودی است. گفتمان امام علی(ع) در نامه‌هایش خطاب به معاویه از چنین ویژگی برخوردار است که می‌توان آن را بر اساس رویکرد ون‌دایک و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی مورد کاوش قرار داد. این پژوهش از آن جهت حائز اهمیت است که در آن ایدئولوژی دو تفکر متقابل در تاریخ اسلام، از طریق روش تگفا برای مخاطب تشریح می‌گردد. یافته‌ها بیانگر آن است که ایدئولوژی امام علی (ع) و معاویه منجر به قطب‌بندی میان دو گروه و به‌ عبارت‌ دیگر تقابل «ما» و «آن‌ها» گردیده است این در حالی است که با تبیین  وجوه اختلاف دو گروه در هویت، اعضاء و اعمال جایگاه گروه خودی (ما) اعتلا و جایگاه گروه غیر خودی (آن‌ها) تنزل یافته است. علاوه بر این شرافت نسب، خلوص، ایمان به خدا، معاشرت با نیکان و شجاعت به عنوان مهمترین نکات مثبت «ما» و نفاق، کفر، معاشرت با بدان و پیروی از شیطان به عنوان مهمترین نکات منفی «آن‌ها» در گفتمان امام علی(ع) بازنمایی گردیده است. همچنین به نظر می‌رسد که ایدئولوژی امام علی (ع) یعنی «اعتقاد راستین به دین اسلام» و ایدئولوژی معاویه یعنی«انحراف از دین اسلام» در نتیجه تقابل آن دو متجلی شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Discourse Study of Written Letters of Imam Ali (as) to Mu'awiyah based on Van Dijk Approach

نویسندگان [English]

  • Zahra Afzali 1
  • Maryam Sadat Ghiasian 2
1 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Bu Ali Sina University, Hamadan, Iran
2 Associate Professor, Department of Linguistics, Payam Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Critical discourse analysis (CDA) is one of the new approaches to discourse analysis based on which metalanguage factors such as power, history and ideology are examined. This approach was formed in the second half of the twentieth century by some linguist scholars. Tune Van dijk is one of the prominent pioneers who studies in this field. In his opinion, ideology can be represented through strategies called ideological square and based on bilateral contrasts between in group and out group. The discourse of Imam Ali (AS) in his letters to Mu'awiyah has a feature that can be scrutinized by this approach and via descriptive- analytical method. This research is crucial because it explains the audience the ideology of two opposing thoughts during the history of Islam through CDA.The findings indicate that the ideology of Imam Ali and Muawiyah has led to polarization between two groups, i.e. the contrast between "us" and "them". In explaining the differences between the two groups in identity, members and actions, the status of the ingroup (us) has been raised and the status of the outgroup (them) has been degraded. In addition, the nobility of ancestors, purity, believe in God, relation with goods and courage as the most important positive points of "us" and hypocrisy, disbelief, relation with evils and following the devil as the most important negative points of "them" are represented in Imam's discourse. Furthermore, it seems that "true belief in the religion of Islam" versus "deviation from the religion of Islam" are ideologies that can be achieved as a result of the contrast between Ali and Mu'awiyah.
Among three mentioned approaches, critical discourse analysis (CDA) analyzes meta-language factors such as power, history and ideology. This approach was formed in the second half of the 20th century by the efforts of some linguistic scholars and theorists. Teun Van Dijk is one of the prominent pioneers of study and research in CDA. According to him, ideology in the discourse can be represented through strategies called ideological square, which is based on bilateral contrasts between in group and out group. Imam Ali’s letters to Muawiyah can be analyzed by a descriptive-analytical method based on Van Dijk’s ideological square as his discourse aligns with this approach.
This research is crucial because the ideology of two opposing thoughts during the history of Islam is elaborated to the audience through CDA. The findings indicate that the ideology of Imam Ali and Muawiyah has led to polarization between two groups, i.e. the contrast between "us" and "them". In explaining the differences between the two groups in identity, members and actions, the status of the ingroup (us) has been raised and the status of the outgroup (them) has been degraded. In addition, the nobility of ancestors, purity, believe in God, relation with goods and courage as the most important positive points of "us" and hypocrisy, disbelief, relation with evils and following the devil as the most important negative points of "them" are represented in Imam's discourse. Furthermore, it seems that "true belief in the religion of Islam" versus "deviation from the religion of Islam" are ideologies that can be achieved as a result of the contrast between Ali and Mu'awiyah.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Critical Discourse Analysis
  • Teun Van Dijk
  • Ideological Square
  • Nahjolbalaghe letters
  • Imam Ali
  • Muawiyah
  • نهج­‌البلاغه.
  • ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبه الله. (1375). جلوه تاریخ در شرح نهج‌­البلاغه ابن‌ابی­‌الحدید، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، بی­چا، تهران: نشر نی.
  • ابن عساکر، علی بن الحسن. ( 1995). تاریخ مدینه دمشق، بی چا، بیروت : دارالفکر.
  • ابن‌­میثم، میثم بن علی. (1375). ترجمه شرح نهج‌­البلاغه ابن‌میثم، ترجمۀ قربان­علی محمدی مقدم، علی‌اصغر ترابی یحیی­زاده، محمد صادق عارف، حبیب‌الله روحانی، محمدرضا عطایی، بی­چا، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش­های اسلامی.
  • اسماعیل زاده ، حسن، احمدزاده، پرویز و رحمانی، عاطفه. (1401). بازتاب مؤلفه‌های حکمرانی امام علی (ع ) در تقابل با سیاست‌های معاویه بر اساس روش عملیاتی تحلیل گفتمان (پدام)، شماره 37 ، ص 7 - 24
  • ایزدی، کامران، جانی پور، محمد.(1390). «تحلیل و نقد نامه­‌های معاویه به امیرالمؤمنین(ع)»، مجله تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره 1 ، ص 5 - 43
  • بابایی آملی، ابراهیم. (بی­تا). فرهنگ اعلام نهج­البلاغه، بی­چا، قم: آئین دانش.
  • بشیر ، حسن .( 1399 ). روش عملیاتی تحلیل گفتمان ،چاپ اول، تهران: انتشارات سروش.
  • پالتریج ، برایان. ( 1399). درآمدی بر تحلیل گفتمان، ترجمه طاهره همتی، چاپ دوم، تهران : نشر نویسه پارسی.
  • جلیلیان، مریم، خاقانی اصفهانی، محمد و زرکوب ، منصوره. ( 1392 ). بازتاب هنر تصویر بر سبک نامه‌های امام علی (ع) به معاویه، شماره 4 ، ص 1 - 18.
  • سلطانی، سید علی‌اصغر. (1397). قدرت، گفتمان و زبان، چاپ ششم، تهران: نشر نی.
  • غیاثیان، مریم­سادات. (1386). بازنمایی ما و آن­ها: تصویر سفیدپوستان و مسلمانان در نشریات غرب پس از یازدهم سپتامبر 2001، فصل­نامه رسانه، شماره 4(72)، 205-213.
  • غیاثیان، مریم­سادات. (1386). بازنمایی اسلام در نشریات آمریکا و انگلیس قبل و بعد از یازدهم سپتامبر بر پایه تحلیل گفتمان انتقادی. رساله دکتری. دانشگاه تربیت مدرس.
  • فرکلاف، نورمن. (1399). تحلیل گفتمان انتقادی، ترجمۀ روح­الله قاسمی، چاپ دوم، تهران: انتشارات اندیشه احسان.
  • فرهمندپور، فهیمه. (1379). سیری در تطور خلافت اسلامی از آغاز تا پایان سفیانیان (11-64ق)، چاپ اول، بی­جا: انتشارات بضعه الرسول.
  • فیض­الاسلام اصفهانی، علی­نقی. (1368). ترجمه و شرح نهج­البلاغه، بی­چا، تهران: سازمان چاپ و انتشارات فقیه.
  • قائدان، اصغر. (1376). تحلیلی بر مواضع سیاسی علی بن ابی­طالب پس از رحلت پیامبر(ص) تا قتل عثمان بن عفان، چاپ دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  • قجری، حسینعلی ، نظری ، جواد. (1392). کاربرد تحلیل گفتمان در تحقیقات اجتماعی ، چاپ اول، تهران : انتشارات جامعه شناسان.
  • القمی، الخزاز. (1401). کفایه الاثر، تحقیق عبداللطیف الحسینی، الکوهکمری الخوئی، بی­چا، بی­جا: انتشارات بیدار.
  • لاک، تری. (1393). تحلیل گفتمان انتقادی، ترجمه رضا خیرآبادی، سیما بهمنی، سمیرا بهمنی، چاپ اول، تهران: انتشارات خط سفید.
  • محلاتی، ذبیح­الله. (1384). کشف الهاویه در اعمال و زندگانی معاویه، بی­چا، تهران: مرکز نشر کتاب.
  • مقریزی، ... . (بی­تا). بنی­هاشم و بنی­امیه، ترجمه و شرح سید جعفر غصبان، بی­چا، بی­جا: بی­نا.
  • موسوی، عباس­علی. (1418). شرح نهج­البلاغه، بی­چا، بیروت: دارالرسول الاکرم(ص).
  • Van Dijk, T. (2000). Ideology and discourse: A multidisciplinary Introduction. Barcelona: Pompeu Fabra University