اعتبارسنجی حکمت 136 با تمرکز بر عبارت "جهاد المرأة حسن التّبعّل"

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه الهیات دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده

نهج‌‏البلاغه به‌مثابه اخ‌القرآن و اولین تفسیر از آیات قرآن، سرشار از معارف و لطایف آسمانی است که از زلال ناب دریافت‌‏های ربانی مفسر خبر می‏‌دهد. در کنار انبوه آموزه‌‏های این منبع معتبر، اما بر اثر خطای مؤلف، برخی اطلاعات نادرست نیز گردآوری شده و متن والای آن را نیازمند جداسازی سره از ناسره نموده است. ازجمله این موارد توصیفات جنسیت‏‌زده برخی متون در مورد زنان است که آنان را فرودستانه بازنمایی نموده است. یکی ازاین‌گونه سخنان، تشویق زنان به خانه‏‌نشینی و الزامات آن - شوهرداری- است که آن‌‏را تا حد جهاد فی‌سبیل‌الله ارتقا بخشیده است. در این مقاله عبارت "جهاد المرأة حسن التبعل" مورد اعتبارسنجی متن و سند قرارگرفته و الحاق این عبارت را به حکمت 136 از اضافات راویان و از نمونه‌‏های اندیشه‌‏های‏ برساخته، نسبت به زنان دانسته است. این عبارت پیش‎تر از نهج‏‌البلاغه، در روایات کلینی و صدوق وارد شده و تحلیل سند آن‎ها نشان ‏‌می‌‏دهد از ساخته‏‌های جاعلان بوده و به علی(ع) منتسب گردیده و بعدها همان متن، توسط غالیان به امام هفتم منسوب شده است. درحالی‌که چنین پیشینه‌‏ای در کتب متقدم اهل سنت وجود نداشته و در قرن چهارم متأثر از متون شیعه در کتب متأخرین آن‏ها وارد گردیده است. این عبارت در درون متن نیز با سیاق و گفتمان سخن، هم‏خوانی نداشته و بر متن ادراج شده است و نشان‏‌دهنده گفتمان فقهی قرن دوم و سوم در تفسیر زنان است که نگاه‌‏های فرودستانه این دوران را نسبت به زنان نمایندگی می‏‌کند. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Consideration of the credit of Hikmah 136 of Nahj Al_Balaqa, concentrating on the phrase: "Jihad for woman is to obey her husband (Tabaul)"

نویسنده [English]

  • Masoumeh Rayaan
Assistant Professor of Theology, Bu Ali Sina University, Hamadan, Iran
چکیده [English]

Nahj Al-Balagha as the brother for Holy Quran and the first interpretation of holy verses is full of fine knowledge and it means the commentator had pure divine findings. But among full lessons of this reliable recourse, some incorrect information gathered by the mistake. So its text must be refined from incorrect ones.
   Some these texts are those about women which present them in low stage. One of these is to encourage women to stay at home. And obeying husband is one of its necessities which promoted up to Jihad (in the way of Allah).
   In this article, "Jihad for woman is to obey her husband (Tabaul)", is considered and the result is that joining this phrase to Hikmah136, is by narrators and made by fabricators. This phrase entered Kolaini's & Saduq's narrations before entering Nahj Al_Balagha and related to Imam Ali (puh). Then the text related to 7th Imam (puh) while such this phrase was not in first Sunnite books and entered their last references in 4th century affected by Shiite texts.
   This phrase is not according to the text order and inserted to the text and presents low view in understanding and interpretation of women in third & 4th century.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hikmah 136 of Nahj Al
  • Balaqa. Jihad for woman is to obey her husband (Tabaul). Women
  • قرآن کریم.
  • ابن‌ابی‌الحدید، ابوحامد عبدالحمید. (1959م). شرح نهج‏البلاغه. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
  • ابن ابی‏شیبة، عبدالله بن محمد. (1409ق). المصنّف. بیروت: دارالفکر.
  • ابن ‏الجوزی، ابوالفرج عبدالرحمن‏ بن علی. (1966ق). الموضوعات. المدینة ­المنورة: المکتبة ­السلفیة.
  • ابن‏ جعد، علی بن الجعد بن عبید الجوهری. (1417ق). مسند ابن جعد. بیروت: دارالکتب العلمیّة.
  • ابن حبان، محمد بن حبان. (بی‏تا). المجروحین من المحدّثین و الضعفاء و المتروکین. مکّة المکرمة: دار الباز.
  • ابن حزم، علی بن احمد بن سعید. (بی‏تا). المحلّی. بیروت: دارالفکر.
  • ابن حنبل، احمد بن محمد. (1408ق). العلل و معرفة الرّجال. الریاض: دار الخانی.
  • ---------------------. (بی‏تا). مسند. بیروت: دار الصادر.
  • ابن‏ خزیمه، محمد بن اسحاق. (1412ق). صحیح ابن خزیمة. تحقیق: أعظمی، بیروت: المکتب الاسلامی.
  • ابن داود الحلی، الحسن بن علی. (1392ق). رجال ابن داود. النجف الاشرف: منشورات مطبعة الحیدریة.
  • ابن ‏راهویه، اسحاق‏بن ابراهیم. (1412ق). مسند ابن‏راهویه. المدینة المنورة: مکتب ‏الایمان.
  • ابن زین الدین العاملی، حسن. (1411ق). التحریر الطاووسی. قم: مکتبة آیة‏الله المرعشی.
  • ابن سلامة القضاعی، محمد. (1405ق). مسند الشهاب. بیروت: مؤسسة الرسالة.
  • ابن شعبة. سعید بن منصور. (بی‏تا). سنن سعید بن منصور. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  • ابن شهر آشوب، محمد بن علی. (بی‏تا). معالم العلماء. قم: بی‏تا.
  • ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله بن محمد. (بی‏تا). الاستذکار. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  • --------------------------------. (1387ق). التمهید. المغرب: وزارة عموم الاوقاف و الشؤون الاسلامیة.
  • ابن غضائری، احمدبن الحسین. (1422 ق). الرّجال. قم: دارالحدیث.
  • ابن کثیر، اسماعیل. (1968م(. قصص الانبیاء. تحقیق: مصطفی عبدالوهاب، مصر: دار التألیف.
  • ابن ماجة، محمد بن یزید القزوینی. (بی‏تا). سنن ابن ماجة. تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت: دار الفکر.
  • ابن میثم بحرانی، میثم بن علی. (1361). اختیار مصباح السالکین. مشهد: آستان قدس رضوی.
  • ابن‏بابویه، علی. (1406ق). فقه‏الرضا. مشهد المقدّسة: المؤتمر العالمی للامام الرضا(ع).
  • ابوطالب القاضی، محمود محمد خلیل. (1409ق). علل الترمذی الکبیر. بیروت: عالم الکتب.
  • ابی‏داود السجستانی، سلیمان بن الاشعث. (1410ق). سنن ابی‏داود. تحقیق: سعید محمد اللحام، بیروت: دارالفکر.
  • ابی‏یعلی الموصلی، احمد بن علی. (1412ق). مسند ابی یعلی. سوریه: دارالمأمون للتراث.
  • اردبیلی، محمدبن‌علی. (بی‏تا). جامع الرواة وازاحة الاشتباهات عن الطریق و الاسناد، بیروت: مکتبة المحمدی.
  • اسماعیلی، مهدیه؛ خسروی، کبری و نظری، علی. (1399). «گونه‏شناسی نگرش به زن در پژوهش‏های علمی در پرتو کلام امام علی (ع)». فصلنامه پژوهشنامه نهج‏البلاغه. سال هشتم، شماره 32، 81-97.
  • انصاریان، حسین. (بی‏تا). تفسیر حکیم. قم: دار العرفان.
  • بانکی‏پور فرد، امیرحسین. (1393). نقش و رسالت زن 3: زن و خانواده. تهران: نشر انقلاب اسلامی.
  • بحرالعلوم، محمد المهدی. (1363). الفوائد الرّجالیة. تهران: مکتب الصادق.
  • البخاری، محمد بن اسماعیل. (1401ق). صحیح البخاری. بیروت: دارالفکر.
  • البروجردی، علی اصغر. (1410 ق). طرائف المقال. قم: مکتبة آیةالله مرعشی النجفی.
  • البغوی، عبدالله بن محمد. (1407ق). جزء البغوی. السعودیة: مکتبة ابن‏الجوزی.
  • بیهقی نیشابوری، محمد بن حسین. (بی‏تا). حدائق الحقایق فی شرح نهج‏البلاغه، قم: بنیاد نهج‏البلاغه.
  • البیهقی، احمد بن الحسین. (1410ق). شعب الایمان. بیروت: دار الکتب العلمیّة.
  • الترمذی، محمدبن عیسی‏بن سورة. (1403ق). سنن الترمذی. بیروت: دارالفکر.
  • التفرشی، مصطفی بن الحسین. (1418 ق). نقدالرّجال. قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
  • تهامی، فاطمة السادات. (1422ق). «دور الایرانیین فی تدوین و نشر الحدیث من القرن الاول حتی الرابع الهجری». مجلة العلوم الاسلامیة، السنة 8، العدد 2، 34-35.
  • الجرجانی، عبدالله بن عدی. (1409ق). الکامل فی ضعفاء الرّجال. بیروت: دارالفکر.
  • الجصاص، احمد بن علی. (1415ق). احکام القرآن. بیروت: دارالکتب العلمیّة.
  • جلالی، سهیلا. (1400). «درخشش زنان مسلمان در صدر اسلام». قابل دسترس در پایگاه اینترنتی دانشنامه موضوعی قرآن. (3 تیر1400)maarefquran.org ..
  • جوهری، اسماعیل بن حماد. (1404ق). الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة. بیروت: دارالعلم الملایین.
  • چراغی‏وش، حسین، محمودی سعید، میرزایی الحسینی، محمود. (1395). «تحلیل گفتمان ادبی خطبه جهاد». فصلنامه پژوهشنامه نهج‏البلاغه، سال چهارم، شماره 16، 33-55.
  • حسینی، عبدالزهراء. (1409ق). مصادر نهج‏البلاغه و اسانیده. بیروت: دار الزهراء.
  • حسینی خامنه‏ای. سید علی. (1392). نقش و رسالت زن. تهران: انقلاب اسلامی.
  • حلبی، علی بن ابراهیم. (بی‏تا). سیرة الحلبیة. بیروت: دار الکتاب العلمیة.
  • الحلّی، الحسن بن یوسف بن المطهر. (1417ق). خلاصة الاقوال فی معرفة الرّجال. نشر الفقاهة.
  • الخطیب البغدادی، احمد بن علی. (1417ق). تاریخ بغداد او مدینة السلام. بیروت: دارالکتب الاسلامیة.
  • الخوئی، ابوالقاسم. (1413ق). معجم الرّجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة. بی‏جا.
  • الدارقطنی، احمد بن عمر بن احمد. (1417ق). سنن الدارقطنی. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  • دارمی، عبدالله‏بن عبدالرحم. (1421ق). سنن دارمی. ریاض: دارالمغنی.
  • دیرباز، عسگر و وفایی صدر، فاطمه. (1394). «بازنگری مبانی فکری-کلامی الگوهای اجتماعی زن». مطالعات راهبردی زنان، سال 17، شماره 68، 167-213.
  • الذهبی، محمدبن احمدبن عثمان. (بی‎تا). الکبائر. بیروت: دارالخیر.
  • ریعان، معصومه. (1385). «نقش زنان در ماجرای سیاسی صفین». بانوان شیعه، شماره 6 و 7، 341-370.
  • ------------. (1395). تاریخ‏گذاری روایات مذمت اجتماعی زنان در منابع فریقین بر اساس تحلیل اسناد و متن. رساله دکتری، دانشگاه قم.
  • شبستری، عبدالحسین. (1418ق). الفائق فی رواة و اصحاب الامام الصادق. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • شوشتری، محمدتقی. (1367). نهج‌الصباغة فی نهج‌البلاغة. تهران: دار امیرکبیر للنشر.
  • الشهید الثانی، زین الدین بن علی العاملی. (1412ق). مسالک الأفهام الی تنقیح شرایع الاسلام. قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
  • الصدوق، محمدبن‌علی‌بن‌الحسین. (1403ق). الخصال. قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیّة.
  • ---------------------------. (1410ق). الفقیه من لا یحضره الفقیه. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  • ---------------------------. (1418 ق). الهدایة. قم: مؤسسة الامام الهادی.
  • الطبرانی، ابوالقاسم سلیمان بن احمد. (بی‏تا). المعجم الکبیر. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  • الطبری، محمد بن جریر. (1415ق). جامع البیان عن تأویل آی القرآن (تفسیر الطبری). بیروت: دارالفکر.
  • الطوسی، محمد بن حسن. (1404 ق). الاختیار فی معرفة الرّجال (رجال الکشی). قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
  • ---------------------. (1415ق). رجال الطوسی (الابواب). قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
  • ---------------------. (1417 ق). الفهرست. قم: مؤسسة نشر الفقاهة.
  • ---------------------. (بی‏تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • الطیالسی، ابوسلیمان بن داود بن الجارود. (بی‏تا). مسند ابی‏داود الطیالسی. بیروت: دارالمعرفة.
  • العاملی، جعفر مرتضی. (1412ق). الآداب الطیبة فی الاسلام، لبنان: دارالبلاغة.
  • عاملی، حسین جمعه. (بی‏تا). شروح نهج‏البلاغه، 210 شروح. بیروت: مطبعة ورنکوغراف الفکر.
  • عبدالرزاق الصنعانی، ابی بکر. (بی‏تا). المصنّف. تحقیق الاعظمی، بی‎جا.
  • العجلونی، اسماعیل بن محمد. (1408ق). کشف الخفاء و مزیل الالباس عما اشتهر من الاحادیث علی السنة الناس. بیروت: دارالکتب العلمیّة.
  • عطایی، آرزو. (1387). «لایحه‏ای برای حمایت از مردان پول‏دار». نشریه گزارش، شماره 200، 1-3.
  • العلوی العاملی، أحمد بن زین العابدین. (بی‏تا). مناهج الأخیار فی شرح الاستبصار. بی‏جا.
  • الفتنی، محمد طاهر بن علی. (بی‏تا). تذکرة الموضوعات. بی‎جا.
  • القاری، ملاعلی. (1406ق). الاسرار المرفوعة فی الاخبار المرفوعة (الموضوعات الکبری). الطبعة الثانیة، بیروت: المکتب الاسلامی.
  • قرشی، علی‌اکبر. (بی‌تا). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • قوام السنة الاصفهانی، اسماعیل بن محمد بن الفضل التیمی. (بی‏تا). دلایل النبوة. الریاض: دارالعاصمة للنشر و التوزیع.
  • الکجوری الشیرازی، مهدی. (1423 ق). الفوائد الرجالیة. قم: دارالحدیث.
  • الکرباسی، محمدجعفر. (1382). إکلیل المنهج فی تحقیق المطلب. قم: دارالحدیث.
  • الکلینی، محمدبن‌یعقوب. (1363). الاصول من الکافی. تصحیح علی اکبر الغفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  • الکنانی، علی‏بن‌محمد. (بی‏تا). تنزیه الشریعة المرفوعة عن الاخبار الشنیعة الموضوعة. مصر: مکتبة القاهرة.
  • گلدزیهر، ایگناس و دیگران. (1394). تاریخ‏گذاری حدیث روش‏ها و نمونه‏ها. به کوشش و ویرایش سید علی آقایی، تهران: انتشارات حکمت.
  • مالک بن أنس، عبدالرحمن‌ بن ‌القاسم. (1402ق). الموطأ. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  • مامقانی، عبدالله. (بی‏تا). غایة الآمال. (ط.ق)، بی‏جا.
  • المتقی الهنّدی، علاءالدین بن حسام الدین. (1409ق). کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال. مؤسسة الرسالة.
  • المحقّق الحلّی، ابوالقاسم جعفر بن الحسن. (1364). المعتبر. قم: مؤسسة السیّد الشهداء(ع).
  • محمدی ر‏ی‏شهری، محمد. (بی‏تا). دانش‏نامه قرآن و حدیث. قم: دارالحدیث.
  • ----------------------. (1397). شناخت‏نامه حدیث. قم: دارالحدیث.
  • مدنی، بتول. (1392). «نقش زنان در جنگ‌های عصر حکومت علی (ع)». فرهنگ پژوهش، شماره 13، 3-44.
  • مدیرشانه‏چی، کاظم. (1396). درایة الحدیث. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • المزی، یوسف. (1406ق). تهذیب الکمال فی اسماء الرّجال. بیروت: مؤسسة الرسالة.
  • المسعودی، علی بن الحسین. (1385ق). مروج الذهب و معادن الجوهر. قم: منشورات دارالهجرة ایران.
  • معینی کربکندی، اعظم. (1384). «نقش سیاسی زنان درحکومت حضرت علی (ع)». فصلنامه نامه جامعه، شماره 13، 56-65.
  • مهریزی، مهدی. (1387). سهم زنان در نشر حدیث. قم: دارالحدیث، سازمان چاپ و نشر.
  • -------------. (1382). شخصیت و حقوق زن در اسلام. تهران: علمی و فرهنگی.
  • النجاشی، احمد بن علی بن احمد. (1416 ق). فهرست اسماء مصنفی الشیعة. قم: مؤسسة النشر الاسلامی لجماعة المدرسین.
  • نجفی، محمدحسن. (1362). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • نمازی شاهرودی، علی. (1418ق). مستدرک سفینة البحار. قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
  • نورزاد، مجتبی؛ مسجدسرایی، حمید و فیض، زهرا. (1399). «نگاهی نو به حکم فقهی جهاد زن». مجله پژوهش‏های فقهی، شماره 40، 81-104.
  • وحید بهبهانی، محمد باقر. (بی‏تا). تعلیقة علی منهج المقال. بی‏جا.
  •