مطالعة تطبیقی مبانی معرفت نفس از منظر امام علی(ع) و عطار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه جهرم، فارس، ایران

چکیده

نفس یا همان حقیقت انسان دارای ساحت‌های مختلف وجودی است که همواره در دین و عرفان به آن توجه شده است. آموزه‌های دینی میزان و محکی دقیق برای تعریف حقیقت انسان است؛ زیرا همة جوانب وجودی او را در نظر گرفته و راه و شیو­ة صحیح زیستن را به انسان آموخته است. هدف از این پژوهش که به روش توصیفی – تحلیلی سامان یافته، آن است که یکی از مهم‌ترین مباحث شناخت‌شناسی حوزة دین و عرفان یعنی معرفت نفس در نهج‌البلاغه و مثنوی‌های عطار واکاوی شود. با توجه به این‌که عطار در فرهنگ اسلامی بالیده‌است، در عمدة مباحث معرفتی از متن دین متأثر شده‌است و از این حیث با نهج‌البلاغه که کلامِ قرآن ناطق است، بسیار شبیه است. عطار همانند حضرت علی(ع) اصالت انسان را مربوط به بعد روحانی او می‌داند که با جسم مادی از لحاظ ماهوی در تقابل است. در کشاکشی که بین روحانیت انسان و جسمانیت وی صورت می‌گیرد، میزان انسانیت فرد هویدا می‎شود. در نهج‌البلاغه از این انسانیت با عنوان قلب یاد می‌شود و عطار، جان پاک را نشان انسانیت انسان می‌داند. برای سلامت قلب انسانی ضروری است که انسان راه کمال خویش را بشناسد و عوامل یاری‌رسان و موانع راه را تشخیص دهد. این آثار، تفکر و اولیای الهی را در جایگاه عوامل رشد و کمال نفس انسان معرفی می‌کنند و از تثلیث نفس اماره، شیطان و دنیا در جایگاه موانع اصلی کمال انسان یاد می‌کنند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative study of self-scrutiny Principles From the perspective of Imam Ali and Attar

نویسنده [English]

  • Zahra Hosseini
Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Jahrom University, Fars, Iran
چکیده [English]

Self, or the truth of man, has different aspects of being has always been investigated in the religion and mysticism. The religious teachings are the exact criterion for the definition of humanity; because it has been considered all aspects of his being and taught man the right way of life. This article which has been done by a descriptive analytical method, the aim was to study one of the most important epistemological topics in the field of religion and mysticism, namely self-scrutiny in Nahj-ol-Balaghe and Attar's couplet-poems. Much of the epistemological topics has been affected by the religion because he grows in the Islamic culture. In Attar's words like imam Ali's words in Nahj-ol-balaghe. The findings of the study show that Attar, like Imam Ali attributes human authenticity to the spiritual dimension of man, which is in essence opposed to the Physical body. In the struggle between the human spirituality and his corporeality, the extent of one's humanity becomes apparent. In Nahj-ol-Balaghe, this humanity is referred to as the heart, and Attar calls it the pure soul. It is essential for human heart health to know the path to perfection and to know what helps or disables it. Also these works believes that contemplation and God's saints are as development and perfection factors and ego, Satan and world are the main obstacles to human perfection.

کلیدواژه‌ها [English]

  • self-scrutiny
  • perfection
  • Nahj-ol-balaghe
  • Attar's couplet-poems
- قرآن کریم.
- آمدی، عبدالواحد. (1378). غرر الحکم و درر‌الکلم. شرح و ترجمة سید هاشم رسولی محلاتی. تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
- ابراهیمی دینانی، غلامحسین. (1385). دفتر عقل و آیت عشق. تهران: طرح نو.
- پورنامداریان، تقی. (1374). دیدار با سیمرغ. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- تمیم‌داری، احمد؛ لک، ایران. (1395).«بررسی تطبیقی ساختار مناظره و گفت‌وگوی قهرمانان در شاهنامه فردوسی، ایلیاد و ادیسه هومر (بر پایه برخی دستاوردهای مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی با تکیه بر روش تحلیل گفتمان انتقادی)». پژوهش‌های ادبیات تطبیقی. شماره 2، 133-175.
- جوادی آملی، عبدالله. (1389). انسان از آغاز تا انجام. تحقیق و تنظیم مصطفی موسوی­تبار. قم: اسراء.
- -------------. (1384). تفسیر انسان به انسان. تحقیق و تنظیم محمّد حسین الهی زاده. قم: اسراء.
- -------------. (1380). دنیاشناسی و دنیاگرایی در نهج­البلاغه. قم: اسراء.
- -------------. (1379). صورت و سیرت انسان در قرآن. قم: اسراء.
حسینی، زهرا؛ جوکار، نجف. (1393). «بررسی و تحلیل بزرگ‌ترین موانع رشد و کمال انسان در نهج‌البلاغه و مثنوی». اندیشه دینی. شماره 2. 81-110.
حسینی، زهرا. (1393). عوامل و موانع رشد و کمال انسان در نهج‌البلاغه و مثنوی. استاد راهنما: نجف جوکار. دانشگاه شیراز.
- دلشاد تهرانی، مصطفی. (1391). شناخت انسان در نهج‌البلاغه. پژوهش‌های نهج‌البلاغه، شماره 35، 91-112.
- ریتر، هلموت. (۱۳۷۷). دریای جان. ترجمه عباس زریاب خویی و مهر آفاق بایبوردی. جلد اول. تهران: الهدی.
- زرین‌کوب، عبدالحسین. (1379). صدای بال سیمرغ. تهران: سخن.
- سید رضی. (1374). نهج­البلاغه.  ترجمه سید جعفر شهیدی. تهران: علمی.
- صمدی آملی، داوود. (1382). شرح مراتب طهارت. قم: آل علی.
- عطار، محمد بن ابراهیم. (1386). اسرارنامه. تصحیح و تعلیقات محمـدرضا شفیعی­کدکنی. تهران: سخن.
- ---------------. (1368). الهی‌نامه. به تصحیح و مقدّمه و حواشی هلموت ریتر. بی­جا:توس.
- ---------------. (1388). مصیبت‌نامه. به تصحیح و تعلیقات محمـدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
- ---------------. (1384). منطق‌الطیر. به تصحیح و تعلیقات محمـدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
- غیاثی، نقی. (1397). «بازجست ساحت‌های وجودی انسان از منظر نهج‌البلاغه». فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه. سال ششم، شماره 22، 1-18
- فدوی، طیبه و طغیانی، اسحاق. (1389). «بررسی و تحلیل بازتاب فنا در منطق‌الطیر عطار». آینة معرفت. سال7، شماره 22، 82-92.
- فرضی، حمیدرضا و تقی‌زاده هریس، مقصود. (1391). «بررسی تطبیقی عاشقانه‌های احمد شامل و ناظم حکمت». پژوهشنامه ادب غنایی، شماره 18، 73-96.
- فروزانفر، بدیع‌الزمان. (1353). شرح احوال و نقد و تحلیل آثار عطار. تهران: کتابفروشی دهخدا.
- گوهرین، صادق. (1388). شرح اصطلاحات تصوف. تهران: زوار.
- مرتضایی، پروین و حسینی، زهرا. (1390). «فرشته‌شناسی در مثنوی‌های عطار». نامة پارسی. سال 16، شماره‌های 56 و ۵۷، 101-۱۲۸.
- مطهری، مرتضی. (1373). انسان کامل. تهران: صدرا.
- موصلی، شرف‌الدین. (بی‌تا). النعیم المقیم لعترة النبأ العظیم. ج1. بیروت: اعلمی.
- نظری منظم، هادی. (1389). «ادبیات تطبیقی: تعریف و زمینه‌های پژوهش». ادبیات تطبیقی. شماره 2، 221-226.
- یوست، فرانسوا. (1386). «چشم‌انداز تاریخی ادبیات تطبیقی». ترجمه علیرضا انوشیروانی .ویژه‌نامه ادبیات تطبیقی. شماره 3، 37-60.