خوانش سبک‌شناختی خطبۀ 221 و نامۀ 69 نهج‌البلاغه بر پایۀ صدای دستوری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه گیلان، گیلان، ایران

2 مدرس مدعو، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه گیلان، گیلان، ایران

چکیده

نحو یک متن منفعل با نحو یک متن فعّال تفاوت چشم­گیری دارد؛ زیرا نوع جمله‌ها (اسمیه و فعلیه) و نوع افعال به‌کار رفته (متعدّی، لازم، معلوم، مجهول و...) و نحوۀ به‌کارگیری آن‌ها در هرکدام، متفاوتِ از دیگری می‌باشد. یک سبک‌شناس با واکاوی امور مزبور می‌تواند دیدگاه و اندیشۀ گوینده را از خلال گفته‌های او کشف نماید. صدای دستوری سبک، یکی از متغیّرهای لایۀ نحوی است که وی را برای دستیابی به هدف مذکور، یاری می‌رساند و حالت شرکت‌کنندگان را به‌هنگام رخداد یا حالت فعل در فرآیند فعلی تبیین می‌نماید. صدای فعّال و صدای منفعل معمول‌ترین صداهای دستوری، در غالب زبان‌ها است. این پژوهش با بهره‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی می‌کوشد تا به بررسی دو صدای مذکور در خطبۀ 221 و نامۀ 69 نهج‌البلاغه بپردازد. در باب انگیزۀ اصلی انتخاب خطبۀ 221، باید گفت که این خطبه، تأثیرگذارترین خطبۀ نهج البلاغه پیرامون مرگ و حالات مردگان است. دقت بالای حضرت علی(ع) در گزینش کلمات و واژگان مناسب با موضوع جوی کاملاً سرد، بی‌روح و منفعل را بر سرتاسر خطبه حاکم نموده که با صدای دستوری منفعل کاملاً مطابقت دارد. از سوی دیگر، خطبه ها و نامه‌هایی که صدای دستوری فعال دارند، به وفور در نهج‌البلاغه یافت می‌شوند که نامۀ 69 بدین‌منظور انتخاب شد. نتایج نشان می‌دهد که در خطبۀ 221 که به بیان حالات آدمی در آستانۀ مرگ و در عالم برزخ پرداخته، صدای دستوری منفعل از بسامد بیشتری برخوردار است؛ امّا در نامۀ 69 که حضرت علی(ع) به‌عنوان حاکم جامعۀ اسلامی، آن را در قالب منشور اخلاقی به کارگزاران حکومتی خود املا نموده، صدای فعّال نمود بیشتری دارد. غلبۀ صدای منفعل، نشان‌گر دیدگاه قهرآمیز امام(ع) در مقابل پدیدۀ اسرارآمیز مرگ است. نکتۀ قابل توجّه در این میان آن است که بافت و فضای متن و موضوع آن، نقش به‌سزایی در تعیین نوع صدای دستوری ایفا می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A stylistic reading of scripture 221 and 69 the name of the Nahj al-Balagha Based on the grammatical sound

نویسندگان [English]

  • Seyed Esmail Hosaini ajdad 1
  • Mehrangiz Khodabakhshnejad 2
1 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, University of Guilan, Guilan, Iran
2 Invited Lecturer, Department of Arabic Language and Literature, University of Guilan, Guilan, Iran
چکیده [English]

The syntax of a passive text differs dramatically from that of an active text because of the type of sentences (noun and verb) and the type of verbs used (plural, necessary, known, unknown, etc.) and how they are used. They are different in each. A stylist, by analyzing these things, can discover the speaker's point of view through his words. Light grammatical voice is one of the syntactic layer variables that help him to achieve this goal. The grammatical voice describes the state of the participant (active, passive, etc.) during the event or the state of the current process. Active and passive sounds are the most common grammatical sounds in most languages. This research uses descriptive-analytical method to investigate the two voices mentioned in verse 221 and the letter of Nahj al-Balagha. The results of the study show that in passage 221 which deals with the expression of human states on the eve of death and in the limbo world, the passive grammatical voice has a higher frequency, but in letter 69 that Prophet Ali (pbuh) as leader and ruler of society Islam, spelled it out in the form of a code of ethics to its government agents, has a more active voice. The passage of the passive voice in the sermon reflects the compulsive and enforced view of the Imam (AS) against the mysterious phenomenon of death. It is worth noting that the context and context of the text and its subject play an important role in determining the type of grammatical sound.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Stylistics
  • Syntactic Layer
  • Grammatical Voice
  • Nahj al-Balagha
  • Letter 221
  • Letter 69
  • قرآن کریم.
  • ابراهیمی، ابراهیم و طبیبی، علیرضا و سلمانیان، سمیه. (1396). «ابزارهای آفریننده انسجام متنی در خطبه اول نهج‌البلاغه». فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه. سال پنجم، شماره 18، 13-1.
  • ابن‌منظور، محمدبن مکرم. (1414). لسان العرب، تحقیق جمال الدین میردامادی. ج 15،بیروت: دارالفکر.
  • ابن­ابی­الحدید، عزالدین ابوحامد. (1421). شرح نهج­البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • جبر، محمّد عبدالله. (1988). الأسلوب و النحو: دراسة تطبیقیة فی علاقة الخصائص الأسلوبیة ببعض الظاهرات النحویة، ط 1، الإسکندریة: دارالدعوة.
  • جرجانی، عبدالقاهر. (بی­تا). دلائل الإعجاز، تحقیق أبوفهر محمود. بی­جا: بی‌تا.
  • حسینی زبیدی، محمدمرتضی. (1414). تاج العروس، تصحیح علی هلالی. ج 8، بیروت: دارالفکر.
  • خدابخش‌نژاد، مهرانگیز. (1397). سبک­شناسی تکوینی لایۀ نحوی در جزء سی­ام قرآن مجید، رسالۀ دکتری از دانشگاه اراک.
  • خدابخش‌نژاد، مهرانگیز و مختاری، قاسم و اناری، ابراهیم و شهبازی، محمود. (1397). «سبک­شناسی لایه­ای سورۀ مبارکۀ نبأ»، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی- قرآنی، دوره 6، شماره 2، 139-164.
  • خفاجی، عبدالمنعم و السعدی فرهود، محمد. (1992). الأسلوبیة و البیان العربی، القاهرة: الدار المصریة- اللبنانیة.
  • دشتی، محمد. (1380). ترجمه نهج­البلاغه، تهران: اوج علم.
  • ربابعة، موسی. (2002). الأسلوبیة: مفاهیمها و تجلّیاتها، إربد: دارالکندی.
  • طریحی، فخرالدین بن محمد. (1375). مجمع البحرین، ج 5، تهران: مرتضوی.
  • فتوحی، محمود. (1392). سبک­شناسی، چاپ دوم، تهران: انتشارات سخن.
  • کاظمی نجف آبادی، سمیه. (1397). «عدول از تعادل زیبا‌شناختی در ترجمۀ‌ شهیدی از نهج‌البلاغه (بررسی موردی تشبیه و استعاره)». فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه. سال ششم، شماره 23، 92-77.
  • مصطفوی، حسن. (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج 9، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • مکرسی، مونیة. (2010). التفکیر الأسلوبی عند ریفاتیر، مذکّرة مقدّمة لنیل شهادة الماجستیر فی الأدب العربی، جامعة الحاج لخضر، باتنه.
  • وردانک، پیتر. (1393). مبانی سبک­شناسی، ترجمه محمد غفاری. تهران: نشر نی، چاپ دوّم.
  • Claiman, A. H. (1991). Grammatical Voice. Cambridge studies in Linguistics.