سیاست ‌اخلاقی یا اخلاق‌ سیاست در نهج‌البلاغه: امکان یا امتناع

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

رابطه ‌اخلاق و سیاست از مسائل مهم تاریخ‌ اندیشه‌ سیاسی ‌است. سؤال ‎اساسی این است که آیا قدرت و حفظ آن اصالت دارد، یا ارزش‌ها و اصول اخلاقی مهم هستند و سیاست، ابزار تأمین آن‌ها است؟ این مقاله، جهت­گیری ‌امام‌ علی(ع) در برابر  این مسئله را براساس روش‌توصیفی- تحلیلی در ‌نهج‌البلاغه با رویکرد جامعه‌شناختی بررسی کرده است. قلمرو تحقیق، خطبه‌ها، نامه‌ها وکلماتی ‌است ‌که وجه سیاست و اخلاق دارند. یافته‌های ‌تحقیق نشان می‌دهند که در عرصه حکومت‌داری، اجرای عدالت، آزادی، احقاق حقوق و قانون‌گرایی، اصول اساسی سیاست اخلاقی در دولت علوی هستند. تفکر انتقادی- آگاهی، ضابطه‌مندی قدرت، عقل جمعی، دور‌اندیشی و مدارا، شیوه‌های مهم تأمین این مؤلفه‌ها هستند، در مقابل، ظلم، استبداد، تضییع حقوق و رفتارهای‌سلیقه‌ای، همگی ضد ارزش در سیاست اخلاقی هستند و مهم‌ترین زمینه ‌‌آن‌ها، چاپلوسی، اطلاق قدرت، استبداد‌رای، عجله، خشونت، فقر دانش و عقل‌گریزی هستند. نتیجه پژوهش نشان‌داد‌که: 1- بهبود و ارتقای رابطه دولت و مردم و ثبات سیاسی و اجتماعی وابسته به تحقق ارزش‌های سیاست خلاقی است. 2- ضد ارزش‌ها، جامعه را دچار آشفتگی و بی‌ثباتی می‌کند 3- هدف‌گذاری دولت باید رعایت اصول اخلاقی باشد. 4- استفاده از عقلانیت جمعی و تجارب بشری در حکومت‌داری، مهم است. 5- پیروزی سیاست غیر‌اخلاقی، نشانه انحطاط سیاست و جامعه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Ethical politics or political ethics in Nahj al-Balaghah: the possibility or refusal

نویسنده [English]

  • Yousef Fathi
Assistant Professor, Department of Islamic Education, Zanjan University, Zanjan, Iran
چکیده [English]

The relationship between ethics and politics is one of the important issues in the history of political thought. Here is the fundamental question: “Is power and It's retention Important?”vice versa“Are values and moral principles important?”
This article examines the approach of Imam Ali( p.h) to this issue on the documentary-analytical method in Nahj al-Balaghah. The scope of study is all sermons, letters, and sayings which have a political and ethical themes.
Research findings show that justice, freedom, rights and law are fundamental values in Alavi government and critical thinking, power controlling, collective rationality, tolerance and public awareness are of the important factors in providing these components.In contrast, oppression, despotism, and arbitrary behaviors are anti social and political values. the most important contexts of them are: flattery, power abuse, oppression, poverty of knowledge, and irrationality.
The final conclusion of this study consist of these statements: 1. The improvement of the relationship between state and people and the political and social stability depend on the realization of the first parts of these dualities.2. The negative aspects of these dualities, threaten and destabilize the society.3. The goal of the government should be improving moral principles.4. The use of collective rationality and human experience in governance are of the fundamental principles. 5. The victory of immoral politics is a sign of the destruction of politics and society.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • freedom
  • rights
  • justice
  • law
  • despotism
  • قرآن کریم.
  • ابن‌مسکویه. (1371). تهذیب‌الاخلاق و تطهیر‌الاعراق، قم: بیدار.
  • ابن‌میثم ‌بحرانی، کمال‌الدین‌میثم. (1375). شرح نهج‌البلاغه. 5 جلد، مترجم محمدصادق عارف و دیگران مشهد: آستان قدس‌رضوی، بنیاد پژوهش‌های ‌اسلامی.
  • احمدی‌طباطبایی، محمد‌رضا. (1387). اخلاق و سیاست. تهران: دانشگاه ‌امام‌ صادق(ع).
  • اسلامى، حسن. (1381). امام، اخلاق، سیاست. تهران: مؤسسه ‌تنظیم و نشر آثار ‌امام‌ خمینى(ره).
  • آشوری، داریوش. (1390). دانشنامه سیاسی. تهران: انتشارات ‌مروارید.
  • آقا‌بخشی، علی. (1366). فرهنگ علوم سیاسی. تهران: انتشارات‌ بهرنگ.
  • باتامور، تام. (1366). جامعه‌شناسی سیاسی، تهران: انتشارات‌ کیهان.
  • بیرو، آلن. (1380). فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمه باقر ساروخانی، تهران: انتشارات‌ کیهان.
  • پروانه‌زاد، الناز و میراحمدی، منصور. (1391). «نسبت اخلاق و امر ‌سیاسی در منظومه فکری امام‌ علی(ع) با رویکرد به کلام 216 نهج‌البلاغه»، فصلنامه جستارهای‌سیاسی‌معاصر، دوره 3، شماره 1، 27-52.
  • جبران‌خلیل، جبران. (1380). پیامبر و دیوانه. ترجمه نجف دریابندری، تهران: سازمان‌چاپ و انتشارات ‌وزارت ‌فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • جعفری، محمدتقی. (1369). حکمت اصول سیاسی اسلام. تهران: بنیاد نهج‌البلاغه.
  • حسینی ‌بهشتی، محمد. (1361). بررسی‌‌ تحلیلی از جهاد، عدالت، لیبرالیسم، امامت. تهران: دفتر‌ مرکزی ‌حزب ‌جمهوری‌.
  • حسینی‌ بهشتی، محمد؛ پیمان، حبیب‌الله، کیانوری، نورالدین و فتاح‌پور، مهدی. (1381). آزادی، هرج و مرج، زورمداری، تهران: بقعه.
  • خمینی، روح‌الله. (1391)، صحیفه امام(ره)، 22 جلدی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  • خویی (هاشمی)، میرزا‌حبیب‌الله، حسن‌زاده‌آملی، حسن و کمره‌ای، محمد‌باقر. (1400ه.ق). منهاج‌البراعه فی‌شرح ‌نهج‌البلاغه، 21ج، تصحیح ابراهیم میانجی، تهران، المکتبه‌الاسلامیه.
  • دشتی، محمد. (1381). نهج‌البلاغه. قم: موسسه تحقیقاتی‌ امیر‌المؤمنین(ع).
  • راودراد، اعظم. (1392). جامعه‌شناسی سینما و سینمای ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • رنجبر، مقصود. (1387). «اخلاق‌ سیاسی از دیدگاه‌ امام ‌علی»، پژوهشنامه‌ انقلاب ‌اسلامی، سال 7، شماره 15، 85-118.
  • سلطان‌محمدی، حسین و سلطان‌محمدی، فاطمه. (1391). «تبیین مؤلفه‌های سیاست اخلاقی امام علی(ع) پس از رسیدن به امامت و حکومت»، پژوهش‌نامه علوی، سال سوم، شماره اول، 91-116.
  • سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمان. (1434ه). تاریخ خلفاء. بیروت: دارالمنهاج.
  • شریفی، عنایت‌اله. (1389). «اخلاق سیاسی از منظر ‌نهج‌البلاغه»، رهیافت ‌انقلاب ‌اسلامی، پائیز و زمستان 89، شماره 13، 87-104.
  • طباطبایى، محمدحسین. (1402ه). المیزان فی تفسیر القرآن، 20 جلدی، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.
  • عبد‌الرحمان، عالم. (1372). بنیادهای ‌علم سیاست، تهران: نشر‌ نی.
  • عبد‌الفتاح، عبد‌المقصود. (1360). امام‌علی‌بن‌ابی‌طلب(ع): تاریخ تحلیلی نیمقرن اول اسلام، دوره 8 جلدی در چهار‌جلد، ترجمه محمد مهدی جعفری، تهران: شرکت ‌سهامی ‌انتشار.
  • عیوضی، محمد‌رحیم. (1380). طبقات‌ اجتماعی و رژیم ‌پهلوی، تهران: مرکز ‌انتشارات ‌اسناد ‌انقلاب ‌اسلامی.
  • غزالی، ابو‌حامد. (بی‌تا). احیاء‌ علوم‌الدین. چهار‌جلدی، دمشق: مکتبه عبدالوکیل‌الدروبی.
  • قاضی‌ شریعت‌پناهی، ابوالفضل. (1383). حقوق اساسی و نهادهای اساسی، تهران: نشر میزان.
  • کاتوزیان، ناصر. (1388). فلسفه حقوق، دو جلدی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • ماکیاولی، نیکولو. (1392). شهریار. ترجمه محمود محمود، تهران: انتشارات ‌نگاه.
  • مسعودی، جهانگیر و ساداتی‌زاده، سجاد. (1394). «رابطه اخلاق و سیاست». فصلنامه اخلاق در علوم رفتاری، سال دهم، شماره 3، 19-28.
  • مشکات(بیات)، عبد‌الرسول با همکاری جمعی از نویسندگان. (1391). درآمدی بر مکاتب و اندیشه‌های معاصر: فرهنگ واژه‌ها، تهران، انتشارات سمت.
  • مطهری، مرتضی. (1392)، مجموعه آثار 16. تهران: صدرا.
  • مظفر، محمد‌رضا. (1388ق). المنطق، النجف‌الاشرف: مطبعه‌النعمان.
  • معادیخواه، عبدالمجید. (1379 الف). اخلاق سیاسی، روزنامه حیات نو ، شماره 9، 16/4/79
  • معادیخواه، عبدالمجید. (1379ب). اخلاق سیاسی، روزنامه‌حیات ‌نو ، شماره 10 ، 17/6/79.
  • معرفت، محمد‌هادی. (1380). «امام‌علی و حقوق‌ متقابل مردم و حکومت، کتاب‌ نقد». فصلنامه ‌انتقادی، فلسفی، فرهنگی، سال پنجم، شماره 80، 82-117.
  • مغنیه، محمدجواد. (1428ق). فلسفه‌ الاخلاق ‌فی‌الاسلام، بی‌جا: موسسه ‌دار‌الکتاب‌الاسلامی.
  • مکارم، ناصر. (1379)، پیام ‌امام شرح‌ تازه و جامعی بر نهج‌البلاغه، با همکاری ‌جمعی از فضلا و دانشمندان، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
  • مک‌دانلد، دیوید‌بی، پاتمن، رابرت‌جی، پاکر، بتی‌مسون. (1389). اخلاق و سیاست خارجی. ترجمه مهدی ذاکریان، تهران: انتشارات ‌دانشگاه‌ امام‌ صادق(ع).
  • مولوی، محمد. (1395). «اصول و مبانی ‌اخلاقی ‌سیاست در دیدگاه ‌امام ‌علی». پژوهشنامه‌ نهج‌البلاغه، دوره 4، شماره 14، 1-18.
  • هاشمی، محمد. (1389). حقوق ‌اساسی ‌جمهوری ‌اسلامی ایران: اصول و مبانی کلی نظام. دو‌ جلدی، تهران: نشر‌ میزان.
  • ورکشی، حمید‌رضا. (1393). «آسیب‌های‌ اخلاقی ‌قدرت ‌سیاسی در نهج‌البلاغه». پژوهشنامه‌ نهج‌البلاغه، سال اول، شماره ‌پیاپی 3، 1-14.