جستاری بر حسن و قبح عقلی از دیدگاه نهج‎‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه جهرم، جهرم، ایران.

2 دانشجوی دکتری رشته ادبیات فارسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

چکیده

حسن و قبح از جمله موضوعات مهم دانش کلام اسلامی است که نتایج مختلفی در حوزه‌ها و شاخه‌هایی چون اخلاق و عقاید دارد. اشاعره حسن و قبح را شرعی و محصول احکام می‌دانند و معتزله و شیعه آن را از احکام عقل و مقدّم بر شرع دانسته‌اند. طبق دیدگاه دسته دوم، حسن و قبح احکام، تابع مصالح و مفاسد آن‌هاست. حکم حَسَن تابع مصلحت و حکم قبیح دارای مفسده است. البته به جهت محدودیت­های عقل آدمی، یافتن مصالح و مفاسدِ پشتیبان و یا حسن و قبح احکام، صرفا برای برخی احکام محقق می‌شود نه به‌صورت قاعده کلی. پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلی-توصیفی مبتنی بر روشی کتابخانه­ای در پی تحقیق پیرامون نگرش نهج‌البلاغه به مسئله حُسن و قبح و پاسخ به این سؤال است که آیا می‌توان از آن بر نظریه حسن و قبح اقامه دلیل نمود؟ در پاسخ به پرسش محوری پژوهش ممکن است برخی ادعا کنند که این کتاب دغدغه مسأله حسن و قبح را نداشته و اشاره‌ای به این اصل ندارد. حال آنکه از برخی تعابیر آن می‌توان بر اثبات و تأیید مدعای این اصل مهم کلامی بهره گرفت. از این رو، به کمک نگرش نهج‌البلاغه به مسئله فطرت، نقش و جایگاه عقل و همچنین گوشه­هایی از بیانات امام (ع) می‌توان پاسخ پرسش پژوهش را یافت؛ با توجه به این نکته که عقلی بودن حسن و قبح، وجدانی است. اقامه دلایل و شواهد نقلی بر آن بیشتر جنبه تنبیهی و برطرف‌کنندگی غبار غفلت از آن دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Nahj ol Balagheh Approach to Basics of Goodness and Badness

نویسندگان [English]

  • mohammad Abbaszadh Jahromi 1
  • Masomeh Mosallanezhad 2
1 Assistant Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Jahrom University, Jahrom, Iran
2 PhD student in Persian Literature, Kashan University, Kashan, Iran
چکیده [English]

Goodness and badness are one of most important subjects of the Islamic theology that have different results in areas and branches such as ethics and beliefs. The Ash'arites consider goodness and badness as the religious and product of Shari'a rules, and the Mu'tazilites and Shiites consider it as one of the rules of reason and prior to Shari'a. According to the second category, goodness and badness of rulings are subject to their interests and corruptions. The verdict of goodness is subject to expediency and the verdict of badness is corrupt. Of course, due to the limitations of human intellect, finding supporting materials and corruptions or the good and bad of rulings is achieved only for some rulings and not as a general rule. The present study, with an analytical-descriptive approach based on a library method, seeks to investigate the attitude of Nahj al-Balaghah to the issue of goodness and badness and answer the question whether it can be used as a reason for the theory of goodness and badness? In answer to the central question of the research, some may claim that this book is not concerned with the issue of goodness and badness and does not refer to this principle. However, some of its interpretations can be used to prove and confirm the claim of this important theological principle. Therefore, with the help of Nahj al-Balaghah's attitude to the issue of nature, the role and position of reason, as well as parts of Imam's (as) statements, the answer to the research question can be found; Given that the rationality of goodness and badness is a conscience. Presenting narrated reasons and evidences on it is mostly punitive and negligent.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rational Goodness and Badness
  • Nahj-ol-Balagheh
  • Religious Goodness and badness
  • Reason
  • Nature
-      قرآن کریم.
-      آمدی، عبدالواحد بن محمد تمیمی. (1366). غررالحکم و درر الکلم. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
-      ابن‌ابی‌الحدید، عزالدین ابوحامد. (1377). شرح نهج‌البلاغه. چاپ اول. تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
-      ابن منظور، محمد بن مکرم. (1374 ق).لسان العرب. بیروت: دار صادر.
-      ابن میثم بحرانی، میثم بن علی. (1362). شرح نهج‌البلاغه (ابن میثم). چاپ دوم. بی‌جا: دفتر نشر الکتاب.
-      ---------------------. (1366). اختیار مصباح السالکین. چاپ اول. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
-      ---------------------. (1348). شرح مائه کلمه. تصحیح میر جلال‌الدین حسینی ارموی محدث، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
-      ایجی، میر سید شریف. (1325 ق). شرح المواقف. تصحیح بدر‌الدین نعسانی. قم: الشریف الرضی.
-      جوادی آملی، عبدالله. (1383). توحید در قرآن. چاپ اول. قم: مرکز نشر اسراء.
-      -------------. (1387). دین‌شناسی. محقق محمدرضا مصطفی‌پور. چاپ پنجم. قم: مرکز نشر اسراء،
-      -------------. (1388). تسنیم، ج 16. محقق عبدالکریم عابدینی. چاپ دوم. قم: مرکز نشر اسراء.
-      -------------. (1389 الف). فلسفه حقوق بشر. چاپ ششم. قم: مرکز نشر اسراء.
-      -------------. (1389 ب). منزلت عقل در هندسه معرفت دینی. محقق احمد واعظی. چاپ چهارم. قم: مرکز نشر اسراء.
-      -------------. (1389 ج). حکمت نظری و عملی در نهج‌البلاغه. محقق حسین شفیعی. چاپ هفتم. قم: مرکز نشر اسراء.
-      حائری، شیخ جعفر. (1368). نهج‌البلاغه الثانی. چاپ اول. بی‌جا: مؤسسه دار الهجره.
-      خوانساری، جمال‌الدین محمد. (1366). شرح غررالحکم و درر الکلم. تصحیح میر جلال‌الدین حسینی ارموی محدث، چاپ چهارم. تهران: دانشگاه تهران.
-      خوئی، ابراهیم بن حسین. (بی‌تا). الدره النجفیه. بی‌جا: بی‌نا.
-      راغب اصفهانى، حسین بن محمد. (1412 ق). المفردات فی غریب القرآن. چاپ اول. بیروت: دار العلم- الدار الشامیة‌.
-      ربانی گلپایگانی، علی. (1418 ق). القواعد الکلامیه. چاپ اول. قم: مؤسسه الامام الصادق (ع).
-      --------------. (1372). «دلایل نقلی حسن و قبح عقلی». مجله تخصصی کلام اسلامی، شماره 7، 66-76.
-      سید بن طاووس حسینی حلی، سید علی. (1400 ق). الطرائف. قم: چاپخانه خیام.
-      شوشتری، محمدتقی. (1376). بهج‌الصباغه فی شرح نهج‌البلاغه. چاپ اول. تهران: انتشارات امیرکبیر.
-      طباطبائی، سید محمدحسین. (1417 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم‏.
-      فاطمی تبار، سید احمد و منزوی، عباس. (1387). «حسن و قبح اخلاقی». مجله ایرانی تاریخ و اخلاقی پزشکی. دوره 1، شماره 2، 29-35.
-      غزالی، ابوحامد. (1409 ق). الاقتصاد فی الاعتقاد. چاپ اول. بیروت: دار الکتب العلمیه.
-      کاشف الغطاء، هادی. (بی‌تا). مستدرک نهج‌البلاغه. بیروت: مکتبه الاندلس.
-      لاهیجی، فیاض. (1372). سرمایه ایمان در اصول اعتقادات‏. تصحیح صادق لاریجانی. چاپ سوم. تهران: انتشارات الزهراء.
-      مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. (1404 ق). بحارالانوار. بیروت: موسسه الوفاء.
-      مجلسی، محمدتقی. (بی‌تا). روضه المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه. محقق سید حسین موسوى کرمانى و على پناه اشتهاردى و سید فضل‌الله طباطبائى‏. چاپ دوم. قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانپور.
-      مدرس وحید، احمد. (1360). شرح نهج‌البلاغه. ج 11. چاپ اول. قم: بی‌نا.
-      مطهری، مرتضی. (1387). مجموعه آثار. چاپ دوازدهم. تهران: انتشارات صدرا.
-      -----------. (1391). مجموعه یادداشت‌های استاد شهید مطهری. تهران: انتشارات صدرا.
-      المظفر، محمدرضا. (1377). اصول الفقه. چاپ چهارم. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم‏.
-      موسوی، سید عباس علی. (1376). شرح نهج‌البلاغه موسوی. چاپ اول. بیروت: دار الرسول الاکرم-دار المحجه البیضا،
-      همدانی اسدآبادی، قاضی عبدالجبار و مانکدیم، قوام الدین. (1422 ق). شرح الاصول الخمسه. چاپ اول. بیروت: دار الحیاء التراث العربی.