قِسْم چشم و صورتِ ایمان (تحلیل تطبیقی روایتِ خطبة همّام با نظر به متون کهن عرفانی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علوم انتظامی امین (تهران)

2 دانش‌آموختة دکتری دانشگاه بوعلی‌سینا

چکیده

خطبة همّام، مشهور به خطبة اوصاف پارسایان (متّقین)، از مهم‌ترین و مشهورترین خطبه‌های امیرالمؤمنین علی(ع) در نهج‌البلاغه است. اهمیّت این خطبه، به‌لحاظ اشتمالش بر معانی دقیق و معارف لطیف، بر پژوهندگان پوشیده نیست؛ امّا علاوه‌بر همة دلایلی که مفسّران این کتاب مستطاب، در باب فراگیری و محبوبیّتش نقل می‌کنند، آنچه این خطبه را از سایر خطبه‌های نهج‌البلاغه، ممتاز و ممیّز می‌دارد، شگفتی و خرق عادتی است که در روایت این خطبه نهفته است. شنوندة این سخنان گوهرین، همّام، پس از شنیدن کلام امیرالمؤمنین(ع) جان می‌سپارد، تا فضایِ روایت، رازآلود و اعجاب‌برانگیز بماند و خواننده را در بُهت و حیرت بگذارد. بر‌‌اساس این پژوهش، انتقالِ بصریِ صُور غیبی و مفاهیم معنوی از مرادان به مریدان با استناد به معارف نهج‌البلاغه و خاندان عصمت(ع) اثبات می‌شود؛ چنان‌که به نظر می‌رسد همّام بیش از آنکه گرفتار و شیفتة شیوایی و فصاحت ظاهری کلام امام(ع) شود، بر اثر انتقال تصویر غیبی و مشاهدة امر قدسی، کالبد تهی می‌کند. نویسندگان در پژوهش حاضر، با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی و تحلیل این روایت پرداخته‌اند تا راز طراوت و زیباییِ رواییِ آن را بیابند. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

(Eye Contribution and The face of faith) Comparative analysis of the narrative of Hamam's sermon with respect to ancient mystical text

نویسندگان [English]

  • Meysam Ahmadi 1
  • Yousef Karami cheme 1
  • Abdolsattar Naghshbandi 2
1 Asistant Professor in Persian Language and Literature, University of Police, Tehran.Iran
2 Visiting Lecturer in Persian Language and Literature Bu-Ali Sina Universitye
چکیده [English]

(Eye Contribution and The face of faith)

Comparative analysis of the narrative of Hamam's sermon with respect to ancient mystical text

Hamam's sermon, is one of the most famous sermons of Imam Ali in Nahj al-Balaqeh. The significance of this sermon, in terms of precise and subtle meanings, is beyond the scope of the scholars. But in addition to all the reasons that the commentators of this good book cite about his learning and popularity, this is a marvel and a miracle that lies in the narrative of this sermon, which excels in this sermon from other sermons of Nahj al-Balaqeh. The listener of these precious words, after hearing the words of Amir al-Mu'minin, dies to keep the atmosphere of narration, mystery and wonder, and make the reader wonder and astonished. It seems that Hamam dies more than the enthusiasm of the appearance and glossiness of the words of Imam, due to the transmission of the unconventional image and the observance of the holy thing. This article tries to find the secret of its refinement and beauty in a new way in this narrative. In the present study, using descriptive-analytic method, this narrative has been analyzed to find the mystery of freshness and beauty of its validity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali
  • Hamam
  • Nahj al-Balaqeh
  • the hidden image
-       قرآن کریم.
-       ابن­ابی­الحدید، عبدالحمید بن هبة الله. (1378 هـ.ق.). شرح نهج‌البلاغه. تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: دار‌احیاءالکتب العربیّه.
-       ابن شعبة الحرّانی، ابی‌محمد حسن بن علی بن الحسین. (1384 هـ.ق.). تحف العقول عن آل الرسول. به‌تصحیح اکبر غفّاری. تهران: کتابفروشی اسلامیّه.
-       ابن شهرآشوب، ابی‌جعفر رشیدالدین محمد بن علی (بی‌تا). مناقب آل أبی طالب علیهم‌السلام.قم: المطبعة العلمیّه.   
-       افلاکی، شمس­الدین احمد. (1385). مناقب العارفین. به تصحیح تحسین یازیجی. چاپ چهارم. تهران: نشر دنیای کتاب.
-       الامام العسکری، حسن بن علی. (1384). التفسیر المنسوب الی الإمام أبی محمد ألحسن بن علی العسکری. تحقیق الشیخ محمد الصالحی الأندیمشکی. الطبعة الاولی. قم: منشورات ذوی‌القربی.
-       الصابونی، محمدعلی. (1400 هـ.ق.). صفوة التفاسیر. طهران: دار احسان للنّشر و التوزیع.  
-       الطّبری، ابی جعفر محمد بن جریر. (1429 هـ.ق.). جامع البیان عن تأویل القرآن. قدّمَ لهُ الشیخ خلیل المیْس. بیروت لبنان: دارالفکر.
-       الکراجکی الطرابلسی، محمد بن علی. (1405 هـ.ق.). کنز‌الفؤاد. به تحقیق شیخ عبدالله نعمه. بیروت: دار‌الاضواء.
-       المقدسی، ابن قُدامه. (1387). التوّابین (توبه‌کنندگان). به‌‌تصحیح جورج المقدسی. ترجمه و توضیح از دکتر محمود مهدوی دامغانی. تهران: اطّلاعات.
-       انقروی، رسوخ‌الدین اسماعیل. (1388). شرح کبیر انقروی بر مثنوی معنوی. ترجمة عصمت ستّار‌زاده. چاپ اول. تهران: نشر نگارستان کتاب.
-       بحرانی، ابن میثم. (1370). شرح نهج‌البلاغة ابن میثم بحرانی. ترجمة سیّد‌محمد‌صادق عارف. چاپ اول. نشر آستان قدس رضوی.
-       حافظ شیرازی. (1362). دیوان اشعار. به تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری. چاپ سوم. تهران: انتشارات خوارزمی.
-       الحسینی الخطیب، عبدالزهراء. (1409 هـ.ق.). مصادر نهج‌البلاغه و اسانیده. الطبعة الرابعة. بیروت: دارالزهراء.
-       حسین بن عبدالوهّاب. (1422 هـ.ق.). عیون المعجزات. تحقیق السیّد فلاح الشریفی. الناشر: مؤسسة بنت الرسول لإحیاء تراث اهل البیت.
-       زمانی، کریم. (1379). شرح جامع مثنوی معنوی. چاپ چهارم. تهران: انتشارات اطلاعات.
-       شهیدی، سیّد‌جعفر. (1377). ترجمة نهج­البلاغه. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-       شیخ صدوق، ابوجعفر محمد بن علی. (1380 هـ.ق.). أمالی شیخ صدوق. با مقدمه و ترجمة آیت‌اللّه کمره‌ای. تهران: کتابفروشی اسلامیّه.
-       عطار نیشابوری، فریدالدّین محمد. (1387). تذکرة‌الاولیاء. به‌تصحیح رینولد نیکلسون. چاپ سوم. تهران: اساطیر.
-       عین‌القضات همدانی، عبداللّه بن محمد. (1377). تمهیدات. با مقدمه و تصحیح عفیف عسیران. چاپ پنجم. تهران: کتابخانة منوچهری.
-       قشیری، عبدالکریم بن هوازن. (1383). رسالة قشیریه. به‌ترجمة ابوعلی حسن بن احمد عثمانی. به تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. چاپ هشتم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-       مستملی بخاری، ابوابراهیم. (1363). شرح التّعرف لمذهب التّصوف. به‌تصحیح محمد روشن. تهران: اساطیر.
-       مولوی، جلال‌الدّین محمد. (1378). کلیات شمس. با تصحیح و حواشی بدیع الزمان فروزانفر. تهران: امیر کبیر.
-       مولوی، جلال‌الدّین محمد. (1381). مثنوی معنوی. به‌کوشش رینولدالین نیکلسون. تهران: امیرکبیر.
-       هجویری، علی بن عثمان. (1383). کشف المحجوب. با مقدمه و تصحیح دکتر محمود عابدی. چاپ اول. تهران: انتشارات سروش.