عدالت ترمیمی در اندیشه امام علی(ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق دانشگاه شهید چمران اهواز

2 کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم‌آباد

چکیده

یکی از آموزه­های نوین حقوق کیفری در ترسیم سیاست کیفری، توجه ویژه به‌جایگاه بزه­دیده و ترمیم خسارات و هزینه­های وارده به وی با توسل به ابزارها و نهادهای غیرکیفری و غیررسمی برای حل‌وفصل امور کیفری است. در دهه­های اخیر به­علت مشکلات ناشی از اجرای عدالت کیفری گرایش نظام­های حقوقی به عدالت ترمیمی بیشتر شده است. اندیشه­ها و فرمایش­های حضرت علی(ع) همواره بخش اعظمی از سیاست حقوقی اسلام را تشکیل داده است. حال باید دید عدالت ترمیمی در دیدگاه و اندیشه علوی وجود داشته یا خیر؟. به نظر می­رسد عدالت ترمیمی در دیدگاه علوی جایگاه ممتاز و ویژه­ای داشته است. پژوهش حاضر که با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه­ای نگارش یافته درصدد است تا عدالت ترمیمی موردپذیرش حضرت علی(ع) را مورد تحلیل قرار دهد. یافته­های پژوهش حکایت از وجود مصادیق مختلف عدالت ترمیمی از منظر حضرت علی(ع) دارد، هرچند لفظ عدالت ترمیمی در هیچ‌یک از فرمایش­های حضرت به‌کار نرفته لیکن ایشان در 1400 سال پیش اهمیت عدالت ترمیمی را موردتوجه خاص و ویژه قرار داده و علاوه‌بر اجرای آن همواره مردم و نیز آیندگان را به اهتمام ویژه نسبت به گرایش به عدالت ترمیمی دعوت نموده است. تأسیساتی از قبیل بزه­پوشی، اصلاح ذات­البین، شرمساری، ماهیت جبرانی دیه و پرداخت آن از بیت­المال و میانجی­گری محوریت گفتمان علوی عدالت ترمیمی را تشکیل می­دهند. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Restorative justice In the thought of Imam Ali

نویسندگان [English]

  • Mansour atashaneh 1
  • amin kiani 2
1 Assistant profesor of laws, Chamran University
2 Master of Science in criminal law and Criminology of Kamalvand University
چکیده [English]

One of the new doctrines of criminal law in Drawing up a criminal policy, Special attention To position Victim and Damage Compensation and Costs incurred to He With Help Tools and Institutions Non-Criminal and non-Official To solve Criminal matters. In recent decades, due to problems arising from the implementation of criminal justice, the trend of legal systems has increased to restoration justice. Thoughts and sayings Imam Ali Always Has formed part of the criminal policy of Islam. Has there been restorative justice in Imam Ali''s thoughts or no?. It seems that restorative justice has a privileged position in Alavi''s view.
This research is written using descriptive-analytical method and using library resources tries Restorative justice Accepted By Imam Ali take is Analyze. Research results it shows Examples of restorative justice In the thought of Imam Ali there has existed, Although The restorative justice word of the words of Imam Ali has been non spoken But Imam Ali 1400 years ago paid special attention to restorative justice And in addition to its implementation Ever invited people to it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali
  • Nahj al-Balaghah
  • Restorative justice
  • intervention
  • blood money
-   قرآن کریم.
-    ابن‌بابویه، محمدبن­علی. (1413 ق). من لایحضره الفقیه، ج 4. قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
-    الأنصاری الرویفعى الإفریقى، جمال­الدین ابن‌منظور. (1414 ق). لسان العرب، ج1، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.
-    البهی، محمد. (1362). مفاهیم اخلاقی و عقیدتی قرآن. ترجمه محمدصادق سجادی. قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
-    الفراهیدی، خلیل بن احمد. (1410 ق). العین، ج 8، چاپ دوم. قم: دارالهجره.
-    اردبیلی، احمدبن­محمد. (1409 ق). مجمع الفائده و البرهان. ج14. قم: موسسه النشر الاسلامی.
-    امی، احمد. (1396). «ماهیت نهاد دیه از منظر فقه اسلامی و حقوق کیفری ایران»، فصلنامه حقوق پزشکی. سال یازدهم، شماره43، 69-47.
-    برایت ویت، جان. (1395). «عدالت ترمیمی و تنظیم گری پاسخگو». ترجمه ایمان شاه بیگی. در مجموعه مقالات دومین همایش بین المللی عدالت ترمیمی و پیشگیری از جرم. زیرنظر محمد فرجیها. 203-155. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
-    بهره­مند، حمید. (1383). جلوه­های عدالت ترمیمی در حقوق ایران. با راهنمایی علی­حسین نجفی ابرندآبادی. پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه امام صادق(ع).
-    تویسرکانی، محمدنبی بن احمد. (1413 ق). لئالی الاخبار، ج 2. قم: مکتبه العلامه.
-    حر عاملی، محمد بن الحسن. (1416 ق). وسائل الشیعه، ج 19. چاپ دوم. قم: انتشارات مؤسسة آل البیت (علیهاالسلام).
-   دشتی، محمد. (1385). ترجمه نهج­البلاغه،چاپ اول، قم: مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین.
-    راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1374). مفردات الفاظ قرآن، ترجمه غلامحسین خسروی، ج 1و 2. تهران: مرتضوی.
-    رحیمی­نژاد، اسماعیل. (1389). «دکترین احیای نفس و رابطه آن با عدالت ترمیمی». فصلنامه حقوق تطبیقی. شماره 82، 144-127.
-    ساریخانی، عادل و خاقانی اصفهانی، مهدی. (1391). «نقد عدالت ترمیمی در گفتمان جرم‌شناسی غربی از منظر سیاست جنایی قرآن کریم»، کاوشی در معارف قرآنی. سال اول، شماره اول، 63-49.
-    شریعتمداری، جعفر. (1377). شرح و تفسیر لغات براساس تفسیر نمونه. ج 2. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
-    شوشتری، شیخ محمدتقی. (1394). قضاوت‌های امیرالمؤمنین(ع). چاپ دوم. قم: انتشارات هزاره دانش.
-   شیری، عباس (1385). «پارادایم‌های عدالت کیفری، عدالت سزادهنده و عدالت ترمیمی». مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 74، 246-213.
-    حاج سید جوادی، صدر و بهاءالدین خرمشاهی، احمد. (1375). دایرة المعارف تشیع. ج 2. تهران: موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت(ع).
-    صفاری، علی. (1395). «دیه در حقوق اسلامی؛ یک جایگزین ترمیمی (غیرکیفری و بزخ دیده محور) برای جرائم نسبت به اشخاص». در مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی عدالت ترمیمی و پیشگیری از جرم، زیرنظر محمد فرجیها. 521-503. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
-    طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (1412ق). تهذیب­الاحکام فی شرح­المقنعه. ج 10.بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
-    عاملی، محمد (1401ق). وسائل الشیعه، ج11. تهران: اسلامیه.
-    عطاشنه، منصور و ایرانی، امیر. (1395). «آیین فصل و کارکرد پیش­گیرانة ترمیمی از تکرار جرم، مطالعة موردی ده قبیلة بزرگ عرب در شهر اهواز». در مجموعه مقالات دومین همایش بین المللی عدالت ترمیمی و پیشگیری از جرم، زیرنظر محمد فرجیها. 583-555. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
-    عمید، حسن. (1389). فرهنگ فارسی، تهران: انتشارات راه رشد.
-    غلامی، حسین. (1383). «عدالت ترمیمی»، در مجموعه مقالات در تجلیل از استاد دکتر محمد آشوری، تهران: نشر سمت.
-    -----------. (1385). عدالت ترمیمی. تهران: نشر سمت.
-    فارابی، محمد بن محمد. (1379). اندیشه­های اهل مدینه فاضله. مترجم سید جعفر سجادی. تهران: طبع و نشر.
-    فوکو، میشل. (1393). مراقبت و تنبیه. چاپ دوازدهم. تهران: نی.
-    کرمی­پور، مصطفی و میرخلیل، سید محمود. (1394). جایگاه بزه پوشی در جرائم جنسی از منظر فقه و حقوق موضوعه ایران. کنفرانس ملی چارسوی علوم انسانی. شیراز.
-    کلینی­الرازی، محمد بن یعقوب بن اسحاق. (1365). الاصول من­الکافی. ج2. ‌تهران: نشر دارالکتب الاسلامیه.
-    کوشکی، غلامحسن؛ حسین­وند، موسی. (1395). «سنت میانجی­گری در قوم بختیاری؛ هم­سو با آموزه­های عدالت ترمیمی»، در مجموعه مقالات دومین همایش بین المللی عدالت ترمیمی و پیشگیری از جرم. زیرنظر محمد فرجیها. 706-675. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
-    مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحارالانوار الجامعه لدرر أخبار الائمه الاطهار(ع). ج 74. چاپ دوم، بیروت: انتشارات مؤسسة الوفا.
-    معین، محمد. (1388). فرهنگ معین، ج 2. چاپ بیست و ششم. تهران: امیرکبیر.
-    مغنیه، محمدجواد. (1387).فی­ظلال نهج­البلاغه؛ تحقیق و پژوهش سامی­الغریری. مترجم محمدجواد معموری. ج 4. قم: دارالکتاب الاسلامی.
-    موسوی مجاب، سید دُرَید و پارسایی، رضا. (1395). «راهبرد پیش­گیرانة برنامه عدالت ترمیمی در پرتو نظریه شرمساری»، در مجموعه مقالات دومین همایش بین المللی عدالت ترمیمی و پیشگیری از جرم، زیرنظر محمد فرجیها. 773-756. تهران: تربیت مدرس.
-    نجفی ابرندآبادی، علی حسین؛ شادمان فر، محمدرضا و توجهی، عبدالعلی. (1387). «اصلاح ذات­البین و نظریه عدالت ترمیمی». فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره 12، شماره 3، 222-193.
-    نراقی، احمدبن محمدمهدی. (1378). معراج السعاده، قم: هجرت.
-    نوبهار، رحیم. (1395). «نهاد توبه و عدالت ترمیمی: چشم انداز اسلامی»، در مجموعه مقالات دومین همایش بین المللی عدالت ترمیمی و پیشگیری از جرم، زیرنظر محمد فرجیها. 841-824. تهران: تربیت مدرس.
- هاشمی شاهرودی، سید محمود. (1394). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیه السلام، ج 3. قم: مرکز پژوهش­های فارسی الغدیر.
- Miller, S. L. and LeeAnn, I. (2013). “Using Restorative Justice for Gendered Violence: Success With a Postconviction Model", Feminist Criminology, Vol. 8(4): 247-268.