تبیین وظیفه‌گراییِ معرفتی در نهج‌البلاغه و آثار آن در نظام تعلیم‌وتربیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان

چکیده

 
چکیده
انسان­ها هر روزه با باورها، ادعاها و موضوعاتی در زمینه­های مختلف دینی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و ... مواجه می­شوند که باید در مقام پذیرش یا رد آن­ها برآیند. لازمه طرح کردن، پذیرش یا رد هر باور و ادعایی، ابتنای آن بر عقلانیت است. قرآن کریم، نهج­البلاغه و سایر منابع دینی و احادیث و روایات همواره آدمی را به عقل­ورزی و پرهیز از مسکوت ماندن قوۀ تعقل دعوت کرده­اند. وظیفه­گراییِ معرفتی، فرد را به­سوی بررسی عقلانی یک ادعا قبل از طرح، پذیرش یا رد آن سوق می­دهد. هدف از پژوهش حاضر تبیین وظیفه­گراییِ معرفتی در نهج­البلاغه و آثار آن در نظام تعلیم و تربیت است. برای این منظور از روش تحلیل مفهومی و تحلیل محتوای کیفی استفاده شده که طی آن ابتدا وظیفه­گراییِ معرفتی مورد تحلیل قرار گرفت و سپس متن کامل نهج­البلاغهمورد بررسی قرار گرفته و چهـار مؤلفۀ پرسشـگری، استـدلال­ورزی، جامعیت فکری، حقیقت­جویی، برای وظیفه­گراییِ معرفتی تبیین شد و نتایج کاربست آن در نظام تعلیم و تربیت، بررسی شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining Epistemic Deontology in Nahj al-Balaghah and its Effects in the Education System

نویسنده [English]

  • faramarz muhammadi pouya
Faculty member of Department of Educational Sciences, Bu- Ali Sina University, Hamedan, Iran
چکیده [English]

Human beings every day encounter beliefs, claims and issues in various fields of religion, culture, society, economic and etc, Which must accept or reject them. The design, acceptance, or rejection of any belief and claim is based on rationality. The Holy Qur''an, Nahj al-Balaghah and other religious sources, hadiths and traditions have always invoked man to rationalization and to avoid the persistence of wisdom. Epistemic deontology leads one to the rational examination of a claim before designing, accepting or rejecting it. The purpose of this study is explaining components of epistemic deontology in Nahj al-Balaghah and its effects in the education system. For this purpose, conceptual analysis and qualitative content analysis methods have been used which at first, epistemic deontology was analyzed then full text of Nahj al-Balaghah was examined and explained four components For epistemic deontology include questioning, reasoning, thought comprehensiveness and truth-seeking, that checked out results of its application in the education system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahj al-Balaghah
  • education system
  • Epistemic Deontology
  • Evidentialism
  • Responsibility
-      قرآن کریم.
-       احمدی، غلامعلی. (1380). «کاربرد روش حل مسأله در آموزش علوم». تعلیم و تربیت. شماره 1، 125-115.
-       ارنشتاین، آلن سی و هانکینس، فرانسیس، پی. (1373). مبانی فلسفی،روانشناختی و اجتماعی برنامه­ی درسی. ترجمه سیاوش خلیلی شورینی. تهران: یادواره کتاب.
-       اوکیف، تری؛ استامپ، النور؛ لامنت، جان؛ دنووان، پیتر و پلانتینگا، آلوین. (1380). جستارهایی در فلسفه دین، ترجمه­ی مرتضی فتحی­زاده. چاپ اول. قم: انتشارات دانشگاه قم.
-       بابامحمدی، حسن و خلیلی، حسین. (1383). «مهارت­های تفکر انتقادی دانشجویان پرستاری دانشگاه علوم پزشکی سمنان». آموزش در علوم پزشکی. دوره 4، شماره 12، 29-23.
-       باقری، خسرو. (1387). درآمدی بر فلسفه­ی تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران، ج 1، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-       بهشتی، سعید. (1382). «درآمدی بر قلمروشناسی عقلانیت در تربیت اسلامی». فصلنامه تعلیم و تربیت. سال 19، شماره 4، 161-131.
-       بهمنی، فرود؛ یوسفی، علیرضا؛ نعمت­بخش، مهدی؛ چنگیز، طاهره و مردانی، محمد. (1384).«مهارت­های تفکر انتقادی دانشجویان علوم پایه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان». آموزش در علوم پزشکی. دوره 5، شماره 2، 45-41.
-       بیجنوند، فرامرز. (1390). تبیین مؤلفه­های تفکر انتقادی و بررسی رابطه­ی آن با تولید علم در بین اعضای هیأت علمی دانشگاه شاهد و ارائه­ی راهکارها. پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته­ی فلسفه تعلیم و تربیت. اکبر رهنما. دانشگاه شاهد.
-       پترسون، مایکل؛ هاسکر، ویلیام؛ ریچنباچ، بروس و باسینگر، دیوید. (1387). عقل و اعتقاد دینی؛ درآمدی بر فلسفه دین، ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی. چاپ پنجم. تهران: انتشارات طرح.
-       پورحسن، قاسم. (1391). «مسأله باور پایه و نظام معرفتی علامه­طباطبایی»، حکمت معاصر. سال 3، شماره 1، 54-33.
-       تمیمی آمدی، عبدالواحد. (1366). تصنیف غررالحکم و درر الکلم. ج 2. قم: دفتر تبلیغات.
-       جوادپور، غلامحسین. (1389). «پیش­زمینه­های معرفت­شناختی اخلاقِ باور». آیین حکمت. سال 2، شماره 6، 63-35.
-       ------------. (1390). «اخلاقِ باور، رهیافتی به پیوند اخلاق و معرفت­شناسی». پژوهش­نامه اخلاق. سال 4، شماره 11، 84-55.
-       حکیمی، محمد و حکیمی، علی. (1386). الحیاه. ترجمه­ی احمد آرمان. تهران: نشر دلیل ما.
-       دشتی، محمد. (1383). ترجمۀ نهج­البلاغه. چاپ دوم. قم: مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین.
-       دکارت، رنه. (1369). تأملات در فلسفۀ اولی. ترجمه­ی احمد احمدی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-       سلطان القرائی، خلیل. (1384). فلسفهتعلیموتربیتوآرایتربیتی. تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
-       شمس، منصور. (1384). آشنایی با معرفت شناسی. چاپ اول. تهران: طرح نو.
-       شهابی، محمود. (1384). «تفکر انتقادی و آموزش انتقادی». آموزش علوم اجتماعی. دوره 8، شماره 4، 16-10.
-       طباطبایی، سید محمدحسین. (1374). الـمیزان فی تفسیر القرآن (تفسیر المیزان). ترجمه­ی سید محمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
-       عباسی یادکوری، مروارید. (1381). بررسی محتوای کتاب مطالعات اجتماعی مقطع متوسطه در پرورش مهارت­های تفکر انتقادی بر مبنای دیدگاه اجتماعی برنامه درسی. پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته­ی برنامه­ریزی درسی. داریوش نوروزی. دانشگاه علامه طباطبائی.
-       غائبی، امیر و امیری پری، ربابه. (1394). «بررسی رابطه بین رفتار اطلاع­یابی در وب و تفکر انتقادی؛ مطالعه موردی: دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه الزهرا(س)». اندیشه­های نوین تربیتی. دوره 11، شماره 2، 68-49.
-       قنبری پریخانی، نازی و طاهری­نیا، علی­باقر. (1397). «تحلیل انسجام و پیوستگی خطبه­های امام علی(ع) با موضوع حکمیت بر اساس تحلیل محتوای کیفی». پژوهشنامه نهج­البلاغه. سال 6، شماره 22، 56-39.
-       ماهروزاده، طیبه و شاهی، بتول. (1392). «بررسی ماهیت تربیتی تفکر انتقادی از دیدگاه اسلام و پساساختارگرایی». مدیریت و برنامه­ریزی در نظام­های آموزشی. سال 6، شماره 11، 66-45.
-       مایرز، چت. (1386). آموزش تفکر انتقادی. ترجمه­ی خدایار ابیلی. تهران: انتشارات سمت.
-       مجلسی، محمدباقر. (1372). بحارالانوار. ج 75. تهران: انتشارات اسلامیه.
-       ------------.(بی­تا). بحارالانوار الجامعه الدرر اخبار الائمه الاطهار. ج 2 و 14 و 86. بیروت: موسسه الوفاء.
-       محمدی­پویا، فرامرز. (1396). تبیین بایسته­های معرفت­شناختی اخلاقِ باور و نقش تفکر انتقادی در آن به­منظور ارائه الگوی نظری آموزش اخلاقِ باور. رساله دکتری فلسفه تعلیم و تربیت. دانشگاه خوارزمی.
-       محمدی­پویا، فرامرز؛ ضرغامی­همراه، سعید؛ سجادی، سید مهدی؛ قائدی، یحیی و محمودنیا، علیرضا. (1395). «تبیین جایگاه تفکر انتقادی در وظیفه­گراییِ معرفتی اخلاقِ باور». پژوهش­های اخلاقی. سال 6، شماره 4، 211-183.
-     محمدی­پویا، فرامرز؛ ضرغامی­همراه، سعید؛ قائدی، یحیی و محمودنیا، علیرضا. (1396). «تبیین بایسته­های اخلاقِ باور». پژوهش­های اخلاقی. سال 7، شماره 4، 136-111.
-       محمودی، ایوب؛ نوروزی، رضاعلی و نجفی، محمد. (1390). «ویژگی­ها و ثمرات تفکر انتقادی از دیدگاه امام علی(ع)». پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، سال 19، شماره 13، 111-93.
-       مطهری، مرتضی. (1388). مجموعه آثار. تهران: صدرا.
-       -----------. (1394). مجموعه آثار. تهران: صدرا.
-       مقتدایی، لیلا؛ امیری، مجید؛ نظری، حسین و موسوی، ستاره. (1395). «جایگاه و اهمیت تفکر انتقادی از دیدگاه قرآن و امام علی(ع)». اسلام و علوم اجتماعی. سال 8، شماره 15، 167-133.
-       معارف، مجید و قاسمی حامد، مرتضی. (1396). «کارکردهای عقل در نهج­البلاغه». پژوهش­های قرآن و حدیث. سال 50، شماره 2، 337-315.
-       مکارم شیرازی، ناصر. (1374). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب اسلامیه.
-       ملایوسفی، مجید؛ اله­یاری، احمد و اسکندری، مریم. (1391). «مطهری و اخلاق باور». حکمت معاصر. سال 3، شماره 1، 140-119.
-       نقیب­زاده، میرعبدالحسین. (1390). نگاهی به نگرش­های فلسفی سده­ی بیستم. چاپ دوم. تهران: انتشارات طهوری.
-   Avicenna, (2005). The metaphysics of the healing. Translated by Michael E. Marmura. Brigham young University.
-   Beck, F. A. G. (1964). Greek education. New York: Barnes and noble inc.
-   Chignell, A. and Dole, A. (2005). The ethics of religious belief: A Recent history in God and the Ethics of Belief. Cambridge University Press.
-   Chisholm, R. M. (1961). “Evidence as justification”. Journal of philosophy, 23(58), 739-748.
-   Clark, D. and Holt, J. (2001). “Strategies to overcome obstacles in the facilitation of critical thinking”. Nursing education. 25, 291-298.
-   Clifford. W. K. (1877). The ethics of belief. Contemporary review, copyright(c) 2003 proquest information and leaning company Ltd.
-   Clifford, W. K. (1901). Lectures and Essays. (The ethics of belief), edited by: Leslie Stephen and Sir Frederick Pollock, New York, the Macmillan and CO, limited.
-   Coombs, J. R. and Daniels, L. R. B. (1991). Philosophical inquiry: conceptual analysis. In: Edmund C. Short. E. C. (1991). Forms of curriculum inquiry. SUNY Press.
-   Duron. R and Et al. (2006). “Critical thinking framework for any Discipline international”. Teaching and learning in higher education, 17(2), 160-166.
-   Eells, E. and Maruszewski, T. (1991). Probability and Rationality. In: Cohen. J. (1991). Philosophy of Science. Rodopi.
-   Ennis, R. H. (2002). An outline of goals for a critical thinking curriculum and its assessment. Available at: http://faculty .ed .Uiuc. edu/rhennis.
-   Facione, P. A. (1990). The California Critical Thinking Skills Test-college level. technical report#2. Factors predictive of CT skills. Millbrae, CA: California Academic Press.
-   Fisher, A. (2001). Critical thinking: an introduction. the university press of Cambridge, http:// www. cambridge.org.
-   Hatcher, D. L. and Spencer, L. A. (2005). Reasoning and writing: from critical thinking to composition. 3th ed, boston, american press.
-   Johnson, E. B. (2002). Contextual  teaching  and  learning: what it is and why its here to stay. United kingdom: corwin  press.
-   Kenny, A. (1992). What is faith?: essays in the philosophy of Religion. oxford university press.
-   Lipman, M. (1996). Philosophy go to school. Philadelphia, temple university press.
-   Marzano, R. J. and Brandt, R.S. and Sue Hughes. C. and Fly Jones. B. and Presseisen. B. Z. and Rankin. S.C. and Suhor. CH. (1988). Dimensions of thinking: a framework for curriculum and instruction. assn for supervision & curriculum.
-   Oksenberg, R. A. (1998). Plato's counsel on education, Philosophy: the journal of the royal institute of philosophy. Cambridge university press.
-   Papastephanlou, M. (2004). “Educational critique, critical thinking and the critical philosophical traditions”. Philosophy of education, 38, 370-377.
-   Paul, R. and Elder, L. (2000). Critical thinking: the path to responsible citizenship. High school magazine, 7 No 810015 AP 2000.
-   Pojman, L. P. (2003). The theory of knowledge: classical and contemporary readings. Wadswoth publishing company.
-   Pring, R. (1999). “Neglected educational aims moral seriousness and social commitment”. In the aims of education, 157-185.
-   Schafersman, S .D. (1991). An introduction to critical thinking. Janury.
-   Siegel, H. (1998). Educating reason: rationality, critical thinking and education. New York: routledge.
-   UNESCO. (2013). Global framework on MIL indicators. [On Line]:availablefrom:URL:http://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/media-development/media-literacy/ globalframework-on-mil-indicators.
-   Winningham, M. and Preusser, B. (2001). Crotoca; tjomlomg om, edoca;- sirgoca; settomgs(a case study approach). Missouri, mosby, inc press.
-   Woolfoolk, A. E. (1995). Teaching critical thinking and skills, educational psychology. 6 th ed, boston: allyn and bacan.