نگرشی به شکل‌گیری حکومت حضرت علی(ع) از منظر حقوق عمومی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه حقوق دانشگاه بوعلی‌سینا

چکیده

«حکومت» ازجمله مفاهیم پرتنش و پربحث در حیطه­های مختلف علوم انسانی، نظیر حقوق عمومی، است. به نظر می­رسد بررسی نظریه­ها و آرای بزرگان تا حدودی بتواند از چالش­های نظری پیرامون این موضوع بکاهد. در میان شیعیان، حضرت علی(ع)، اسوۀ کمال از هر حیث به‌شمار می­آید و سیرۀ نظری و عملی آن حضرت از زوایای گوناگون برای زندگی امروزیِ ما پندآموز است. بنابراین در این نوشتار، درصددیم تا شکل­گیری حکومت آن حضرت را از منظر حقوق عمومی به بحث  و واکاوی بگذاریم. سؤال اصلی این است: پیامدهای شکل­گیری حکومت در سیرۀ امام علی(ع) از منظر حقوق عمومی چیست؟ در پاسخ به این سؤال، با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، تلاش شده نخست به ذکر مستنداتی از سیرۀ آن حضرت، پیرامونِ شکل­گیری حکومتش پرداخته شود. سپس پیامدهای حقوق عمومی چنین شیوه­ای از تشکیل حکومت بررسی شود. حاصل تحقیق آن است که شیوۀ شکل­گیریِ حکومت حضرت علی(ع) در جامعۀ اسلامی بی­نظیر بود و سیرۀ آن حضرت دربردارندۀ اصول و مفاهیمِ حقوق عمومی، به­ویژه مردمی بودن نظام سیاسی، عقلانی بودن حکومت، غیرقدسی بودن حکومت، امانی بودن مسند حکومت و حق حاکمیت مردم بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Attitude to Formation of Imam Ali's Government from the Perspective of Public Law

نویسنده [English]

  • ayat mulaee
Assistant Professor, Department of Law, Bu-Ali Sina University
چکیده [English]

“Government" is one of the most tension and controversial concepts in various fields of human sciences like public law. It seems to be the study of theories and opinions of the elders to some extent, it can reduce the theoretical challenges surrounding this issue. Among the Shiites, Imam Ali (as) is considered as the perfection of all kinds and theoretical and practical way of his Imam is tutor from various angles to our present life. So in this article, Using the research method: analytical descriptive, has been tried first, to be told a documentary about the course of the Imam, about the formation of his government. Then, it has reviewed the consequences of the public law of such a mode of government formation. The research results are that the way of forming the government of Imam Ali was unimaginable in Islamic society and his methodology have been based on the principles and concepts of public law, in particular: the popularity of the political system, the rationality of the government, non-sanctity of government, being deposit the government and people's sovereignty.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Government
  • Nahj al-Balaghah
  • Bay'ah
  • Democracy
  • Caliphate
-      قرآن کریم.
-       آشوری، داریوش. (1381). دانشنامه سیاسی. تهران: مروارید.
-       اجتهادی، ابوالقاسم. (1363). بررسی وضع مالی و مالیه مسلمین از آغاز تا پایان دوران اموی. چاپ اول. تهران: انتشارات سروش.
-       ارسطا، محمدجواد. (1379). «اهتمام به آرای عمومی و دید مردم در نگاه علی(ع)». حکومت اسلامی. سال پنجم. شماره سوم، 110-128.
-       ارسطو. (بی­تا). سیاست. ترجمه احمد آرام، بی­جا، بی­نا.
-       ابن طاووس، علی بن موسی. (1412). کشف المحجة. تحقیق محمد حسّون. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
-       ابن ابی­الحدید، عزالدین عبدالحمید بن هبة­الله. (1378ق). شرح نهج­البلاغه. تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم. ج. 20. مصر: داراحیاء العربیه الطبعة الاولی.
-       ابن قتیبه الدینوری، ابومحمد عبداله بن مسلم. (1388ق). الامامة و السیاسة. ج. 1. مصر: مکتبة الحلبی.
-       ابن­اثیر، عزالدین ابوالحسن علی­بن المعروف. (1385ق). الکامل فی التاریخ. ج. 4. بیروت: دار صادر.
-       امینی، علی­اکبر و دشتی، فرزانه. (1391). «پیامدها و دستاوردهای حکومت علی(ع)». پژوهش­نامه علوی. سال سوم، شماره اول، 45-23.
-       بخشایش اردستانی، احمد و دشتی، فرزانه. (1392). «مردم­سالاری در حکومت امام علی(ع)». پژوهش­نامه علوی، سال چهارم، شماره دوم، 68-39.
-       بهداروند، محمدمهدی. (1380). «جایگاه مردم در حکومت دینی». حکومت اسلامی، سال ششم، شماره 19، 213-200.
-       ثواقب، جهانبخش. (1391). «مبانی و شاخصه­های حکومت علوی». پژوهش­نامۀ علوی. سال سوم، شماره دوم، 25-1.
-       جعفریان، رسول. (1387). تاریخ و سیره سیاسی امیرمومنان علی بن ابی طالب. قم: مؤسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان.
-       حاجی­خانی، علی و جلیلیان، سعید. (1397). «روش مقابله با جدایی­طلبان در نهج­البلاغه با محوریت رویکرد تقابلی امام علی (ع) با اقدامات معاویه»، فصلنامه پژوهشنامه نهج­البلاغه، سال ششم، شماره 23، 58-39.
-       خوانساری، جمال­الدین محمد. (1360). شرح غررالحکم و دررالکلم. با مقدمه و تصحیح و تعلیق میرجلال­الدین حسینی ارموی. ج. 6. تهران: دانشگاه تهران.
-       دلشادتهرانی، مصطفی. (1380). دولت آفتاب. اندیشۀ سیاسی و سیرۀ حکومتی علی(ع). تهران: دریا.
-       -----------------. (1394). در اندیشه امام علی(ع) به دست گرفتن حکومت با زور، ظلم است. مورخ 28/10/1394. آخرین بازدید: http://delshadtehrani.ir/1/13/2019
-       طبری، محمدبن جریر. (1375). تاریخ الطبری‏. ترجمه ابو القاسم پاینده. چاپ پنجم. تهران: انتشارات اساطیر.
-       سبحانی، جعفر. (1362). مبانی حکومت اسلامی. ترجمه ابوالفضل موحد. اصفهان: کتابخانه امیرالمؤمنین(ع).
-       شاکری، محمدرضا. (1384). علی(ع) در اوج سیاست. تهران: ایدون.
-       شهیدی، سیدجعفر. (1368). ترجمه نهج­البلاعه. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
-       صدقی، محمد. (1380). «نقش مردم در حکومت از دید نهج­البلاغه». ماهنامۀ پاسدار اسلام. شماره 234. قابل دسترس در:
-       فیض­الاسلام، سید علی­النقی. (1377). ترجمه و شرح نهج­البلاغه. تهران: انتشارات فیض­الاسلام.
-       کوهن، کارل. (1373). دموکراسی. ترجمه فریبرز مجیدی. تهران: خوارزمی.
-       محدث نوری، میرزاحسین. (1360). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، تحقیق موسسه آل البیت علیهم سلم لاحیآ التراث، ج 17. قم: موسسه آل­بیت(ع).
-       محسنی، علی. (1384). «امام علی(ع) و رویکرد مردمی به مقوله حکومت و خاستگاه آن». دانش سیاسی. شماره1، 158ـ129.
-       المحمودی، محمدباقر. (1385ق). نهج­السعادةفی مستدرک نهج­البلاغه. ج. 5. بیروت: موسسة التضامن الفکری.
-       مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. (1386). بحارالانوار. ج. 23 و 76. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
-       ورعی، سید جواد. (1383). «ماهیت حکومت اسلامی». فصلنامه حکومت اسلامی، سال نهم، شماره اول، 81-61.
-       ورعى، سید جواد. (1387). «نقش مردم در مشروعیت حاکمیت». حکومت اسلامى. سال سیزدهم، شماره‏ نهم، 168-141.
-       الهروی، ابوعبید القاسم بنی­سلام. (1408ق). الاموال. تحقیق و تعلیق: محمدخلیل هراس، الطبعة الثانیه. بیروت: دارالفکر.
-       الهلالی، سلیم بن قیس. (1416ق). اسرار آل محمد علیهم السلام. ترجمه و تحقیق: محمدباقر انصاری زنجانی خوینی و محمودرضا افتخارزاده. قم: الهادی.
-       یعقوبی، ابوالقاسم؛ عروتی­موفق، ­اکبر و فتحی، فتانه. (1397). «سبک­های مدیریت در نهج­البلاغه»، فصلنامه پژوهشنامه نهج­البلاغه، سال ششم، شماره 21، 76-57.
-       Ann Lambton, K. S. and Lewis, B. (1977). The Cambridge History of Islam. vol. 1. Cambridge: Cambridge University Press.
-       Dakake, M. M. (2008). The Charismatic Community: Shi'ite Identity in Early Islam. SUNY Press, 2008.
-       Dowrkin, R. (2000). Taking Rights Seriously. London: Duckworth.
-       Madelung. W. (1997). The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate. Cambridge University Press.
-       Nasr, S. H., Dabashi, H. and Nasr, S. V. R. (1989). Expectation of the Millennium: Shiʻism in History. SUNY Press.